Εξουσία και κτηνωδία

ΝΤΑΙΗΒΙΝΤ Χ. ΛΩΡΕΝΣ, Ο Πρώσος Αξιωματικός, μετάφραση Σπάρτη Γεροδήμου, Εκδόσεις Ερατώ, σελ.118

Ο Ντ. Χ. Λώρενς (1885-1930), γνωστός στο ευρύ κοινό κυρίως από το έργο του Ο Εραστής της Λαίδης Τσάτερλυ, γεννήθηκε στην Αγγλία, στο Ήστγουντ του Νοτιχαμσάιρ. Παιδί της πολυμελούς οικογένειας ενός ανθρακωρύχου και μιας δασκάλας που έγραφε ποίηση, ο Λώρενς μεγαλώνει σε καθεστώς οικογενειακών προστριβών λόγω της διαφοράς κοινωνικού και μορφωτικού επιπέδου μεταξύ των γονιών του. Το οικογενειακό περιβάλλον θα επηρεάσει καθοριστικά τον άξονα της σκέψης που θα αναπτύξει αργότερα ως μοντερνιστής, σε σχέση με τη διάσπαση του «εγώ» σε ενστικτώδη και πολιτισμένο εαυτό.

Το 1924 το ταξίδι του στο Μεξικό και η επαφή του με τον πολιτισμό των Αζτέκων τροφοδοτεί τις θεωρίες του για τον ανορθολογισμό και το «Μέγα ζωντανό έρεβος». Έχει ενδιαφέρον ίσως η μελέτη της μεταγραφής, στο έργο ενός τόσο σημαντικού συγγραφέα όπως ο Λώρενς, των επικίνδυνων, από την οπτική της προοδευτικής συνείδησης, θεωρητικών κατασκευών του για τον ενστικτώδη «αληθινό εαυτό» και τις «αρχέγονες ρίζες του». Θεωρίες που διέπονται από τη γοητεία του πρωτογονισμού και του ανορθολογισμού καθώς και την άρνηση της δημοκρατικής κοινωνίας την οποία αντιλαμβάνεται ως κοινωνία όχλου. Άποψη που βρίσκεται μέσα στο πλαίσιο πεσιμισμού της εποχής του λόγω του Πρώτου Παγκοσμίου πολέμου.

Στο έργο του Ο Πρώσος Αξιωματικός, ο Λώρενς χρησιμοποιεί τον παντογνώστη αφηγητή της βικτοριανής δομής –ο αφηγητής γνωρίζει τα πάντα για τους χαρακτήρες, ενώ βρίσκεται εκτός της ιστορίας χωρίς να συμμετέχει στο δράμα– για να αποδώσει την μοντερνιστική θεώρηση του εαυτού, δηλαδή τη διάσπαση της προσωπικότητας σε ένα περιβάλλον δυσαρμονίας και αποδιάρθρωσης.

Το ολιγοσέλιδο κείμενο του Λώρενς, που μας δίνουν οι εκδόσεις Ερατώ στην καλαίσθητη σειρά μικρών κειμένων, γράφεται το 1914. Σε ένα ασαφές χωροχρονικό πλαίσιο παρακολουθούμε την καταστροφική κλιμάκωση της σχέσης ενός Πρώσου αξιωματικού και του υπηρέτη του. Ο αξιωματικός είναι ένας αυταρχικός αριστοκράτης, σύμβολο αυστηρής αυτοπειθαρχίας και καταστολής: «δεν σκόπευε να επιτρέψει αυτή την ανάδευση του εσώτερου είναι του. Ήταν άνθρωπος παράφορης ψυχοσύνθεσης που είχε κρατήσει πάντοτε τον εαυτό του καταπιεσμένο» (σελ.22). Ο υπηρέτης του, ένας όμορφος, ανέμελος, πολύ νεαρός άντρας, εκφράζει τον θαυμασμό του Λώρενς για τον πρωτογονισμό: «Είχε δυνατά γραμμένα φρύδια πάνω από σκούρα, ανέκφραστα μάτια, που έμοιαζαν σαν να μην είχαν σκεφτεί ποτέ, σαν να είχαν δεχτεί τη ζωή μόνο μέσω των αισθήσεων, και ενεργήσει κατ’ ευθείαν από ένστικτο» (σελ.18). Η δράση περιορίζεται στη σκοτεινή δυναμική που αναπτύσσεται μεταξύ των δυο ανδρών μέχρι το σημείο της καταστροφής τους.

Η φυσική, ζωώδης γοητεία του υπηρέτη, που αποπνέει ελευθερία και χαρά της ζωής, συγκρούεται με την καταπιεσμένη σεξουαλική επιθυμία του κυρίου του. Η σχέση εξουσίας που υπάρχει μεταξύ τους εκτινάσσεται ανεξέλεγκτα στην κτηνωδία από την πλευρά του αξιωματικού, καθώς αδυνατεί να παραμείνει συγκροτημένος και να κατανοήσει την ανάδευση του εσώτερου είναι του που καταλύει την ταυτότητα του ανδρισμού του. Μεταξύ κυρίου και υποτελούς δημιουργείται ένα δεσμός βίας, με τον υπηρέτη να βρίσκεται εγκλωβισμένος στη χαοτική, παρανοϊκή βαρβαρότητα του αξιωματικού. Η προσωπικότητα των δυο ανδρών κατακερματίζεται και αποδομείται αμετάκλητα, ο αξιωματικός και η ορντινάντσα του δεν ανήκουν πια στην Ιστορική στιγμή, στο σύνταγμά τους ή στην αποστολή τους, παρά μόνο στον εφιάλτη που αποτελεί ο ένας για τον άλλον.

Μια ερώτηση από θέση υπεροχής και μια απάντηση παράδοσης από θέση υποτέλειας, όταν ο νεαρός αναγκάζεται να αποκαλύψει ότι γράφει ποίηση για το κορίτσι του, θα δώσει μια σκηνή που έχει την ένταση βιασμού και θα οδηγήσει στην καταστροφική έκβαση του δράματος.

Στο βιβλίο αυτό ο Λώρενς επαναφέρει το θέμα της σεξουαλικότητας το οποίο κατέχει κεντρική θέση σε ολόκληρο το έργο του. Πραγματεύεται την απώθηση και τη μεταμόρφωση της σεξουαλικής επιθυμίας σε κάτι τραυματισμένο και επικίνδυνο, δίνοντας ένα κείμενο υψηλής λογοτεχνικής αξίας καθώς διεισδύει στο αίσθημα κατάρρευσης και αφανισμού που βιώνουν οι χαρακτήρες του σε μια σκληρή ιστορία πάθους.

ΜΑΓΙΑ ΣΤΑΓΚΑΛΗ

Πάρις Πετρίδης, Πειραιάς, 2009, εκτύπωση inkjet σε αρχειακό χαρτί, 52.5 Χ 69 εκ.