Η Ημέρα της Σιωπής

ΔΙΗΓΗΜΑ

Σωτήρης Σόρογκας, Τροχαλία για καΐκια στην Ιερισσό, κάρβουνο και ακρυλικό χρώμα σε καμβά, 150 x 200 εκ. 

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

Συναντώ κάποια στιγμή δυο τρεις ντόπιους. Νωρίς το απόγευμα, στην αυλή του σπιτιού τους. Με περιμένουν από το πρωί. Γνωστοί μου από προηγούμενα ταξίδια. Καλλιεργητές γης. Ζωές χαρισμένες στους ορυζώνες. Βολεύομαι σε μια χαμηλή καρέκλα από μπαμπού. Χαλαρωμένοι εκείνοι, μόλις που μου γνέφουν. Απορροφημένοι. Αλλά ξέρω. Δεν παρεξηγώ. Θα ήταν άτοπο. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά. Μετά γυρίζουν τα κεφάλια προς την εξώπορτα. Σα να υπακούουν σ΄ έναν κοινό εσωτερικό μηχανισμό. Ανέκφραστοι. Παραμένουν σταθερά αλλού. Σ¨ ένα δάσος συλλογισμών. Σαν δέντρα που περιμένουν να φυσήξει.

 ***

Μια φορά το χρόνο, συνήθως στις αρχές του Μαρτίου, οι Ινδουιστές στο Μπάλι, αλλά και σε άλλα νησιά του Αρχιπελάγους της Ινδονησίας , όπως στο Γκοροντάλο για παράδειγμα, τηρούν με προσήλωση την εθιμικά κατοχυρωμένη Ημέρα της Σιωπής. Ή Νιέπι όπως καλείται στην ιδιωματική γλώσσα των γηγενών, σημαίνοντας κατά λέξη την απόλυτη παραίτηση, την αδιαπραγμάτευτη ακύρωση της κάθε πράξης. Είναι η πρώτη ημέρα του Σάκα, δηλαδή του Νέου Έτους των οπαδών του Βισνού, του Μπράχμα και του Σίβα. Αν επιβληθεί η πλήρης, η σωτήρια σιωπή, τα πνεύματα του Κακού, τα οποία εκείνη ειδικά την ημέρα και μόνον έρχονται από το βασίλειό τους στην επιφάνεια του πλανήτη μας, δεν θα συγκεντρώσουν την επίβουλη προσοχή τους στις εστίες των θορύβων, στις αιτίες των διαφόρων κινήσεων και στις πηγές των ήχων. Λίγο πριν πέσει η νύχτα, θα αποσυρθούν ήσυχα. Σαν σύννεφα που δεν έφεραν βροχή και διαλύθηκαν μέσα σ΄ ένα αδιάφορο στερέωμα. Οι ορδές των δαιμονίων θα υποχωρήσουν εντέλει άπρακτες για να δοκιμάσουν ξανά την αντοχή των υποψήφιων θυμάτων τους στην εγκράτεια, στην αποχή από τις λέξεις, από την εκφορά προτάσεων. Η μη γλώσσα συνιστά στην προκειμένη περίπτωση ένα αποτελεσματικό ελιξίριο σωφροσύνης. Ο μη λόγος είναι προφανώς καθόλα έλλογος. Η υπόμνηση της αρετής ενυπάρχει στο βουβό στόμα. Δεν χρειάζεται να ειπωθεί κάτι το οποίο κατά πάσα πιθανότητα εννοείται.

 ***

 Από τις έξι το πρωί ως τις έξι το απόγευμα οι κάτοικοι του νησιού κλείνονται στα σπίτια τους. Δεν καταναλώνουν ηλεκτρική ενέργεια, δεν ακούν καν ραδιόφωνο που λειτουργεί με μπαταρίες. Αποφεύγουν εν γένει τις περιττές κινήσεις. Απορρίπτοντας ανενδοίαστα τον πολιτισμό των συντεταγμένων ρηματικών σχημάτων, εισέρχονται στη σφαίρα της διαισθητικής επικοινωνίας. Άλλωστε ο αρχαίος κανόνας απαιτεί σήμερα ν΄ ανταλλάσσουν βλέμματα αντί για λέξεις. Πρόκειται για την τακτική του αμάτι λελουνγκάν. Δεν ανάβουν φωτιές. Ούτε θα επιτρέψουν να καούν από τις εσωτερικές τους φωτιές, από τα ανομολόγητα ή εξομολογημένα πάθη τους. Σύμφωνα με την ηθική προτροπή του αμάτι τζένι, οφείλουν να παραμείνουν νηφάλιοι. Αεροπορικές πτήσεις προς και από το Μπάλι εν τω μεταξύ αναβάλλονται. Επιχειρήσεις του δημοσίου και ιδιωτικού τομέα κλείνουν. Παροχές υπηρεσιών αναστέλλονται. Μόνο τα νοσοκομεία είναι υποχρεωμένα να διημερεύουν. Τα επείγοντα περιστατικά δεν λείπουν στο Μπάλι που δέχεται, ως γνωστόν, τόσες εκατοντάδες χιλιάδες τουριστών κάθε μήνα. Η εντολή αμάτι κάρια επιτάσσει γενική καταστολή συμπεριφορών, αλλά δεν μπορεί παρά να εξαιρέσει ό, τι συντηρεί τη ζωή. Οι πετσαλάν, οι εντεταλμένοι της σιωπής, δηλαδή οι ειδικοί δημοτικοί φρουροί, περιπολούν συνήθως ανά δύο στους άδειους δρόμους. Έτοιμοι να αποκαταστήσουν την υποβλητική τάξη του μη ήχου, αν τυχόν, παρά τις συναφείς ηθικές εντολές, διασαλευθεί από κάποια ασεβή, αδιάφορα ή απλώς απρόσεκτα μέλη της κοινότητας. Διακρίνονται για την αυστηρότητά τους, η οποία εκφράζεται αδιακρίτως και σε τυχόν ανίδεους, άτυχους επισκέπτες. Έτσι οι κάτοικοι αποφεύγουν συστηματικά τον παραμικρό συγχρωτισμό τους με ό, τι σημαίνει έμπρακτος αφανισμός. Η διάσωσή τους είναι σαφώς υπόθεση πεισματικής αλαλίας.

 ***

Η επισημότητα των απαγορεύσεων, το κύρος των θεματοφυλάκων της απραξίας, η ταύτιση του φαντασιακού με το εξ αντικειμένου πραγματικό, η σοβαρότητα της όλης διαχείρισης του μυθικού στοιχείου πιστοποιούν την ανάγκη του Μπαλινέζου να αναχθεί ξανά, ίσως με πλέον πανηγυρικό τρόπο από ό, τι άλλες φορές, στην απόλυτα μεταφυσική διάσταση των πραγμάτων. Το περιβάλλον μετατρέπεται σε μιαν απέραντη σκηνή αντιπαράθεσης του σχετικά αδύναμου εγώ με ομάδες απέθαντων τεράτων. Δεν υφίσταται η αμφισημία των ποικίλων όρων ως ενδεχόμενο: τα πάντα είναι ξεκάθαρα και υπάγονται σε δύο εντελώς διαφορετικά σύνολα. Από τη μια πλευρά στέκονται οι φορείς του ευ ζην και από την άλλη δρουν, για δώδεκα σχεδόν ώρες, οι ανεξέλεγκτοι φορείς του ολέθρου. Η οποιαδήποτε πρόσμειξη επιφέρει την κατάλυση του ανθρώπινου ιστού. Η επίθεση των απρόβλεπτων δαιμόνων είναι δηλαδή επίθεση σκοτεινής ύλης. Εμφανώς υπέρτερης, ίσως τυφλής αλλά όχι κουφής. Το ομαδικό ασύνειδο βρίσκει για λίγο ένα πέρασμα, από όπου διοχετεύει ένα μέρος του στο ηλιοκαμένο τοπίο του Μπάλι. Ο ένδον ψυχισμός προάγεται με άνεση στο φως του νησιού. Δεν του μένει παρά να περπατήσει ανάμεσα στους ιθαγενείς, να τους εξηγήσει τις παρακαταθήκες των δήθεν αδιανόητων συσχετισμών, να τους θυμίσει εν τέλει το καθήκον στην καθολική αποχή.

 ***

Τρεις ημέρες πριν οι ιθαγενείς επιδίδονται σε τυποποιημένες τελετές καθαρμών. Τα ιερά των διαφόρων ναών μεταφέρονται στις παραλίες του νησιού, προκειμένου να απολυμανθούν από τα όποια αόρατα ιζήματα, από τα ίχνη του χρόνιου, του ύπουλου εχθρού, δηλαδή της αλλοίωσης του ιερού φρονήματος. Έφηβοι συμμετέχουν δυναμικά σε πάνδημους εξορκισμούς του μη - αγαθού. Περιφερόμενοι από γειτονιά σε γειτονιά, κραδαίνοντας τους απαραίτητους απηνείς πυρσούς της καταδίωξής του, δηλώνουν αποφασιστικά πίστη στην επινόηση του ρυθμού, ο οποίος χαρακτηρίζει την περιοδική παρουσία των ζωτικών φαινομένων. Δεν θα παραλείψουν επίσης να οδηγήσουν στην πυρά το υπερμέγεθες, αστείο σκιάχτρο, το ογκό-ογκό, όπως λέγεται στα μπαλινέζικα. Ό,τι δηλαδή συμβολίζει την καταγωγή, τις ιδιότητες και τις ποιότητες του Πονηρού. Το εξάμβλωμα πυρπολείται. Η παρωδία του δαιμονικού, η άκρα ταπείνωση του ειδώλου του κοινού εφιάλτη, εξασφαλίζει ένα είδος ανοσίας στον επερχόμενο εντός ολίγων ωρών τρόμο. Ο εξορκισμός προηγείται της στέρησης του λόγου. Σε αντίθεση δηλαδή με ό, τι θα επακολουθήσει κατά τη διάρκεια της Ημέρας της Σιωπής, κατά το τριήμερο το οποίο προηγείται, επιδιώκεται μια γενικευμένη επίδειξη της ετοιμότητας του λαού να αντιληφθεί σε βάθος τη σημασία της επικράτησης του εαυτού. Η αναγνώριση της ύπαρξης των άλογων δεινών δεν συνιστά στην προκειμένη περίπτωση αφέλεια ή νωθρότητα στη διαδικασία ωρίμανσης του υποκειμένου. Κανείς άλλωστε, φρονούν εδώ, δεν μονοπωλεί τη διαχείριση του σύμπαντος κόσμου. Αυτό θα ήταν το πιο παράδοξο συμπέρασμα της μελέτης των πραγμάτων της Γης και των Ουρανών. Τα αντίθετα υφίστανται ακριβώς ως εγγύηση της πολύπλοκης υφής των όντων, τα οποία βεβαίως είναι μέλη του ενός και μόνου δυνατού Όλου. Ή, για να το διατυπώσω διαφορετικά, ας δανειστώ: “ Και όπως μια πόλη, αν την κοιτάξουμε από διαφορετικές μεριές , φαίνεται εντελώς άλλη και μοιάζει να έχει πολλαπλασιασθεί ως προς την προοπτική, έτσι και με το άπειρο πλήθος των απλών ουσιών είναι σαν να υπάρχουν άπειρα διαφορετικά σύμπαντα, που ωστόσο δεν είναι παρά οι προοπτικές ενός και μόνου σύμπαντος ανάλογα με τα διαφορετικά σημεία παρατηρήσεως κάθε Μονάδας”. Στο σημείο αυτό η Μοναδολογία του Γκότφριντ Βίλχελμ Λάιμπνιτς συναντά την περιπτωσιολογία του δαιμονικού στοιχείου στην μπαλινέζικη επικράτεια.

 ***

 “Οι Σειρήνες όμως έχουν ένα όπλο πιο τρομερό και από το τραγούδι, τη σιωπή τους”. Η αποτίμηση αυτή ανήκει στον Φραντς Κάφκα. Ο συνειρμός διερμηνεύει τη σημασία της μη – ομιλίας. Είναι η προοπτική της νίκης των δυνάμεων της πειθαρχημένης αγλωσσίας κατά των εχθρών της ζωής.

 ***

Η γνωστή, η ελαφριά ωκεάνια αύρα. Η μυρωδιά του εύθρυπτου, του πεπαλαιωμένου υλικού κατασκευής καταλυμάτων για τα οικιακά ζώα. Η βαρύτιμη σιωπή του χρόνου που δεν αντιλαμβάνεται τίποτε άλλο πέρα από τον αμίλητο εαυτό του. Η συνάντηση των προσώπων με τον εαυτό του χρόνου. Πρόσκαιρη αλλά έντονη επαφή. Σιωπή: η γνώση που δεν έχει ανάγκη από την υποχρεωτική ή εθελοντική μετάδοσή της. Εγκράτεια, αποχή από το λόγο δεν σημαίνει φτώχεια, εκφυλισμό διανοημάτων, αλλά πλούτο νόησης. Πρόκειται για την ομολογούμενη αυτάρκεια ενδοσκόπησης. Ο παραμικρός θόρυβος συνεπάγεται συντριβή του ομιλούντος υποκειμένου. Η παρατεταμένη αποχή από το ομίλημα ισούται με θρίαμβο του βίου. Συμμετέχω στην αναγκαστική νηστεία του ρήματος. Η σιωπή μπορεί να ισούται ενίοτε με χρυσό, εδώ όμως μετατρέπεται σε κάτι κατά πολύ ευρύτερο. Σε κατάφαση ύπαρξης.

 ***

Το 2016 η Ημέρα της Σιωπής συνέπεσε, θυμάμαι, με ολική έκλειψη ηλίου. Οι πιστοί είχαν κάθε λόγο να τονίσουν την ιδιαιτερότητα της εξόφθαλμης ταύτισής της με την απουσία δράσης, με την έλλειψη της έκφρασης και των συνεκδοχών της. Η Φύση έδειξε με τον πληρέστερο τρόπο ότι συμπαρίσταται. Η θεαματική ακύρωση του φωτός ανταποκρίθηκε αμέσως στη διαγραφή του φθόγγου. Ακόμη και οι Μουσουλμάνοι, οι οποίοι ζουν μονίμως στο Μπάλι , προσπάθησαν να συντονιστούν με το κλίμα της ημέρας, αναγνωρίζοντας τη σημασία των ινδουιστικών συμβολισμών. Η δεδηλωμένη ανοχή τους έδειξε ότι δεν είναι τελείως αδύνατη η διαπολιτισμική συναντίληψη.