Nothing matters

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΕΛΑ

Κρίστι Γρηγορίου, Μνήμη-Αφήγηση ΙΙΙ, χαρακτικό τύπωμα σε καμβά (ξυλογραφία), 280 x 80 εκ. 

RICHARD ASKAY, JENSEN FARGUHAR, Περί φιλοσόφων και τρελών, Ένα ψυχογράφημα για τους Μάρτιν Χάιντεγγερ, Μένταρντ Μπος και Σίγκμουντ Φρόυντ. Μετάφραση, επίμετρο: Χλόη Κολύρη, εκδόσεις Μελάνι, σελ. 232

«Το ρίξιμο, η πτώση, το γκρέμισμα, αυτός είναι ο τόπος του. Ο εαυτός μας στριφογυρνάει πέφτοντας, δεν υπάρχει βυθός έστω για να τσακιστεί, δεν υπάρχει θεμέλιο. Στροβιλίζεται απελπισμένα και ξέρει ότι πρέπει ο ίδιος να γίνει η βάση, το θεμέλιο, πρέπει ο ίδιος να μεριμνήσει για να σταματήσει τη βλητότητα.»

Περισσότερο από μία συνάντηση ανάμεσα στον Υπαρξισμό και την Ψυχανάλυση (ένα θέμα τόσο γόνιμο όσο και δουλεμένο) η γοητεία του βιβλίου εντοπίζεται στη μυθοπλασία που αφηγείται τη συνάντηση 2 γιγάντων, του Χάιντεγγερ και του Φρόυντ, διαμέσω του ψυχιάτρου δρ Μπος (τα 3 πρόσωπα του θεατρικού του πρώτου μέρους). Η ιστορία γνωστή, και το βιβλίο την αφηγείται με τρόπο ακριβή, σύντομο και αυτόνομο στο μέτρο του δυνατού. Το οδοιπορικό που αποκαλύπτεται στον αναγνώστη ξεκινάει με τον φανταστικό  διάλογο ανάμεσα στους Φρόυντ και Χέιντεγγερ και συνεχίζεται με τη στροφή που επιτελεί ο Λ. Μπισβάνγκερ στη λεγόμενη Daseinanalysis και την ψυχαναλυτική σχολή του Μπος με τις γνωστές παραμέτρους της ελευθερίας, ανοικτότητας, χρόνου\ιστορικότητας.

Το θεατρικό συμπληρώνει ένα δεύτερο μέρος, ο οποίο αναλύει την επιρροή του Χάιντεγγερ στην ψυχανάλυση. Από τη δυαδικότητα του Είναι και του Λόγου, και το ότι το ένα οδηγεί αναπόφευκτα στο άλλο στο αρχέγονο γιατί, την αγωνία, την άβυσσο. Από το μηδέν του πατέρα του υπαρξισμού ανοίγει ο δρόμος για να βρει κανείς το νόημα που λείπει και να συνειδητοποιήσει την ελευθερία του· το τίποτα, το μηδέν έχει τη μεγαλύτερη σημασία· έτσι διαβάζεται η φράση nothing matters, γιατί είναι από το χαϊντεγγεριανό τίποτα που αναδύεται νόημα και θεμελιώνεται η ελευθερία αφού, όπως γράφει ο ίδιος στο Sein und Zeit είναι αυτή η στιγμή που σου δίνει τη δυνατότητα «να αντιμετωπίσεις με σταθερότητα την άβυσσο, να αναλάβεις τις δυνατότητές σου και να γίνεις ο ίδιος αρχιτέκτονας του δικού σου πεδίου νοήματος.» Ασφαλώς στο θεατρικό πρόκειται για τον ύστερο Χάιντεγγερ με την γνωστή πολεμική στην επιστήμη (και, κατά συνέπεια, στην επιστημονικότητα της κλασσικής φροϋδιανής σχολής που, για τον Χάιντεγγερ, δεν ήταν παρά η εφαρμογή της επιστημονικής σκέψης στην ανθρώπινη ύπαρξη). Όπως αναφέρει  ο ίδιος στα σεμινάρια του Τσόλλικον, “Η στιγμή είναι κρίσιμη, πρέπει να αντιστραφεί το ρεύμα της δικτατορίας του επιστημονικού τρόπου σκέψης”.

«Ο τίτλος του βιβλίου (Περί φιλοσόφων και τρελών) είναι συμμετρικός προς το βιβλίο του Στάινμπεκ Άνθρωποι και ποντίκια, καθώς υπαινίσσεται τα δύο άκρα, μέγιστο και ελάχιστο, του ανθρώπινου δυναμικού. Αναφέρεται επίσης στη λεπτή γραμμή που χωρίζει τρέλα και μεγαλοφυΐα, για την οποία εκφράστηκαν πολλοί μεγάλοι φιλόσοφοι, μερικές φορές ωμά. Συναντάμε τον Μάρτιν Χάιντεγγερ στο Ψυχιατρικό Σανατόριο της Βάδης στις δύσκολες στιγμές του μεταξύ αδυναμίας και δύναμης, παραίτησης και αποφασιστικότητας.»

Οι δύο συγγραφείς, ο πανεπιστημιακός Askay και ο ψυχαναλυτής Farguhar ειδικεύονται και δημοσιεύουν πάνω στο θέμα για πάνω από τρεις δεκαετίες. Η ιδιαιτερότητα της δουλειάς του Αskay είναι ότι αφήνει χώρο για ένα διάλογο ανάμεσα σε αυτήν τη θεματολογία (φαινομενολογία, υπαρξισμό, ψυχανάλυση και Daseinanalysis) με την κλασσική μεταφυσική. Ανατρέχει για παράδειγμα, συστηματικά στους νεοκαντιανούς όπως τον Χέλμχολτζ, ο οποίος θεμελιώνει την ανάλυση κάθε ψυχικού φαινομένου σε a priori κατηγορίες; στον Καντ, αλλά και στον Καρτέσιο, όσον αφορά μια γενικευμένη επιστημολογία συνεπή με την καρτεσιανή οντολογία που θεμελιώνει τα πάντα στο σκεπτόμενο υποκείμενο.

Η μετάφραση εξαιρετική, όπως και το επίμετρο της Χλόης Κολύρη, που ικανοποιεί ένα βασικό αίτημα: επανατοποθετεί την ιστορική πραγματεία στο σήμερα, και επιστρέφει από την φιλοσοφία στην αισιόδοξη πράξη της ψυχανάλυσης. «Στην υπαρξιακή ανάλυση το ζητούμενο είναι ακριβώς ο συνδυασμός αλήθειας και ευθύνης. Μόνη της η αλήθεια οδηγεί σε μια εσώκλειστη τραγικότητα, μόνη της η ευθύνη απορροφάται στα προκαθορισμένα σχέδια των πολλών. Ο αναλυτής δεν υποκαθιστά τον ορίζοντα του νοήματος για τον αναλυόμενο, απλώς του ανοίγει το δρόμο, “τρέχει μπροστά” για να τον υποδεχτεί σε μια θέση όπου θα μπορεί να απλωθεί σε όλο τον χώρο που του αναλογεί μέσα στον κόσμο και τους Άλλους.»

Tο θεατρικό διαβάζεται σχεδόν σαν ένας συναρπαστικός γρίφος όπου ο αναγνώστης μαντεύει τις αναφορές (quotes) από τα έργα των Χάιντεγγερ και Φρόυντ, ενώ οι υποσημειώσεις-λυσάρι παρέχουν τις βιβλιογραφικές αναφορές με τα απαραίτητα σχόλια:

Για παράδειγμα: Χάιντεγγερ, στην πρώτη συνομιλία με τον ψυχίατρο δρ. Μπος: «Κατέρρευσε η χώρα. Κατέρρευσε το νόημα, το νόημα,  άρα και ο κόσμος. Γλιστράνε όλα μέσα από τα δάχτυλά μου, τα πράγματα, οι άλλοι, μου γλιστράει ο εαυτός μου» (από το Sein und Zeit)

Και κατά τη διάρκεια ενός ονείρου του πρωταγωνιστή δρ Μπος: «(...) ψάχνει στα βάθη του υποσυνειδήτου τα ανθρώπινα, υποκειμενικά μοτίβα που διαμόρφωσαν τις μεγάλες φιλοσοφικές ιδέες. Αρκετά με την κριτική που δεχτήκαμε από τη φιλοσοφία, ας τους περάσουμε και από το δικό μας κόσκινο. Η ψυχανάλυση μπορεί να ανακαλύψει υποκειμενικά κίνητρα πίσω από τις φιλοσοφικές θεωρίες» (Φρόυντ, ως φάντασμα).

Η Κατερίνα Καρέλα είναι δρ Φιλοσοφίας