Αλέξανδρος Κοζέβ

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΟΖΕΒ, Λατινική Αυτοκρατορία, μτφρ.: Ιφιγένεια Καμτσίδου, επιμ.: Γ. Γιαννόπουλος-Γ. Μερτίκας, επιλεγόμενα: Γ. Μερτίκας. Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Εξάρχεια»

Με αφορμή την κυκλοφορία στα ελληνικά της πολυσυζητημένης και πολύκροτης Λατινικής Αυτοκρατορίας, του φιλόσοφου Αλ. Κοζέβ, δημοσιεύουμε απόσπασμα από τα επιλεγόμενα. Ο Κοζέβ έγραψε αυτό το υπόμνημα για τη γαλλική πολιτική το 1945. Ωστόσο, η έκδοση αυτού του κειμένου έρχεται σε μια στιγμή κατά την οποία οι πολιτικές εξελίξεις στο μεταπολεμικό ευρωπαϊκό οικοδόμημα όχι απλώς επιβεβαιώνουν την ανάλυση του Κοζέβ, μα και φανερώνουν ιστορικές τάσεις οι οποίες κάθε άλλο παρά έχουν ξεπεραστεί.

Αλέξανδρος Κοζέβ

Η πνευματική συγκρότηση του Αλέξανδρου Κοζέβ, η δική του αυτογνωσία, έχει ως υπόβαθρο τη σύνθεση θεωρίας και πράξης, φιλοσοφίας και πολιτικής. Εξ άλλου, ας μην λησμονούμε ότι αυτό ήταν και παραμένει το πρόταγμα της μοντέρνας –νεωτερικής- φιλοσοφίας από τον Μακιαβέλλι ίσαμε τον Χέγκελ, τον Μαρξ και τους επιγόνους τους. Και δεν χωρεί αμφιβολία ότι ο Κοζέβ είναι ένας αιρετικός επίγονος του εγελιανού μαρξισμού, μια προσωπικότητα που συνέβαλε στη διαμόρφωση της γαλλικής και της ευρωπαϊκής κουλτούρας, μα και διαδραμάτισε ενεργό και σημαντικό ρόλο στη μεταπολεμική ευρωπαϊκή πολιτική. Αρκεί εδώ να υπενθυμίσουμε ότι τις διαλέξεις του για τη Φαινομενολογία του Πνεύματος του Χέγκελ, μεταξύ 1933 και 1939, παρακολούθησαν -ή/και επηρεάστηκαν- σημαντικές μετέπειτα φυσιογνωμίες της γαλλικής διανόησης όπως, μεταξύ άλλων, οι Ρεϊμόν Αρόν, Ζακ Λακάν, Ρεϊμόν Κενώ (στις σημειώσεις του οποίου στηρίχτηκε και η έκδοσή τους), Αντρέ Μπρετόν, Ζωρζ Μπατάιγ, Μερλώ-Ποντύ, Αλτουσέρ και Σαρτρ. Ο απόηχος αυτών των διαλέξεων (που με τη φροντίδα του Άλαν Μπλουμ πέρασαν στην άλλη όχθη του Ατλαντικού), φθάνει ίσαμε τις μέρες μας, και γύρω τους περιστρέφεται η περίφημη διαμάχη για τη μεταμοντέρνα κατάσταση, για το τέλος των μεγάλων αφηγήσεων.

Ωστόσο ο κύκλος δραστηριοτήτων του Κοζέβ δεν περιορίζεται σ’ αυτό. Την έποψή του για τη σχέση φιλοσοφίας και πράξης θα θελήσει να τη δοκιμάσει μετατοπιζόμενος από τον ρόλο του φιλοσόφου σ’ εκείνον του διανοουμένου, με τον δεύτερο να αναλαμβάνει να πραγματώσει το φιλοσοφικό ιδεώδες-πρόταγμα, επηρεάζοντας τις πολιτικές ελίτ. Μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, κι έπειτα από πρόταση μαθητή του, ο Κοζέβ θα αναλάβει διευθυντική θέση στο γαλλικό υπουργείο οικονομικών. Από τη θέση αυτή, και μετά την άνοδο στην εξουσία του Σαρλ ντε Γκώλ (1959),  θα παίξει έναν δεσπόζοντα ρόλο στις διαπραγματεύσεις για την ίδρυση της ΕΟΚ και της GATT ίσαμε τον θάνατό του, το 1968. Έκτοτε μύθος και απομυθοποίηση, δυο όψεις του ίδιου νομίσματος, καλύπτουν την προσωπικότητά του, πράγμα όχι άσχετο με τη μοίρα των θεμελιωτών του στοχασμού του, με την αποκαθήλωση του Χέγκελ και του Μαρξ βάσει της υποψίας ότι η σκέψη τους είναι μια απολογία για τους ολοκληρωτισμούς του εικοστού αιώνα! Ο Κοζέβ θα κατηγορηθεί μετά θάνατον σαν πράκτορας του σταλινικού καθεστώτος, για να απαξιωθεί και να μπει στη λίστα των προγραμμένων κι επικίνδυνων φιλοσόφων.

Τούτο το κατηγορητήριο –εμπλουτισμένο καθώς είναι με γαργαλιστικές λεπτομέρειες από δημοσιογράφους οι οποίοι υπεραναπληρώνουν την αμάθειά τους με αδέσποτη σπερμολογία-, βόλεψε τους συστημικούς διανοούμενους αφού αφόπλιζε τον εχθρό στο μείζον ζήτημα που ήταν και είναι ένα: η απόσχιση θεωρίας και πράξης, η πανηγυρική απόρριψη της δυνατότητας να «εμβυθιστεί» το ιδεώδες στην πραγματικότητα, να γίνει η θεωρία ένα πρόταγμα, πράξη.

***

Ο Αλέξανδρος Κοζέβ έγραψε το Σχεδίασμα ενός δόγματος για τη γαλλική πολιτική, που έγινε γνωστό ως Λατινική Αυτοκρατορία, το 1945 θέλοντας να παρέμβει στη μεταπολεμική πολιτική της Γαλλίας. Παρέδωσε αυτό το «υπόμνημα» σ’ έναν μαθητή του και πολιτικό, τον Jean Philippi, ο οποίος το διακίνησε σε πολιτικές ελίτ της Γαλλίας. Το πνεύμα του Κοζέβ γι’ αυτή την κίνηση είναι σαφώς καταγεγραμμένο στην έποψή του για τη σχέση του φιλοσόφου και του τυράννου στον διάλογο με τον Στράους Περί Τυραννίας. Το γεγονός ότι ο Κοζέβ θέλησε να εξυφάνει μια «συνωμοσία» απευθυνόμενος σε έναν στενό κύκλο της γαλλικής ελίτ, γίνεται φανερό από την τύχη του υπομνήματος. Η Λατινική Αυτοκρατορία παρέμεινε αδημοσίευτη για τριάντα πέντε χρόνια, στα αρχεία του γαλλικού κράτους. Περιήλθε στα χέρια των εκδόσεων Grasset μέσω του Dominique Auffret, βιογράφου του Κοζέβ, και για πρώτη φορά δημοσιεύτηκε περίληψή της στο περιοδικό La Regle du jeu, αρ. 1, τον Μάιο του 1990. Ένα αντίγραφο του κειμένου παρέδωσε ο Dominique Auffret στον Eric de Vries, o οποίος και το μετέφρασε στην αγγλική. Το γαλλικό αντίγραφο βρίσκεται κατατεθειμένο στα αρχεία του Hoover Institute.

Η Λατινική Αυτοκρατορία έχει τη δική της μικρή ιστορία στην ελληνική γλώσσα. Πριν από είκοσι χρόνια σχεδιάσαμε την έκδοσή της σ’ ένα αφιέρωμα για την Ευρώπη στο περιοδικό Λεβιάθαν. Η κυρία Ιφιγένεια Καμτσίδου είχε τότε την ευγενή καλοσύνη να το μεταφράσει, συμβάλλοντας έτσι, με όλη την ανιδιοτέλεια της εποχής, σ’ εκείνο το αφιέρωμα. Η αναστολή της έκδοσης του περιοδικού είχε ως αποτέλεσμα το κείμενο αυτό, μαζί με μια σειρά άλλα, να παραμείνει επί είκοσι συναπτά έτη στο συρτάρι. Ή, για να είμαι πιο ακριβής το κείμενο αυτό διακινήθηκε σ’ ένα στενό κύκλο φίλων με στόχο να γίνει θέμα συζήτησης. Μετά είκοσι έτη μια κρίσιμη συγκυρία και μια παρέμβαση του Ιταλού φιλοσόφου Giorgio Agamben κέντρισε το ενδιαφέρον ορισμένων ριζοσπαστικών κύκλων, και έδωσε την ευκαιρία να προτείνω στις εκδόσεις «Εξάρχεια» την έκδοσή του.

Η Λατινική Αυτοκρατορία όμως χωρίς μια εξοικείωση με τη σκέψη του συγγραφέα θα ήταν ένα κείμενο που προσφέρεται είτε για σκέτη γεωπολιτική ανάλυση είτε για μια ακόμα ανεδαφική πολιτική πρόταση. Έτσι η σύντομη και άκρως υποκειμενική παρουσίαση του Κοζέβ έχει σαν στόχο να κεντρίσει αντιρρήσεις, ώστε να υπάρξουν απαντήσεις και ανταπαντήσεις. 

Ο πολιτικός στοχασμός -σε όλο το φάσμα των εγχώριων πολιτικών δυνάμεων- κινούμενος σήμερα μεταξύ ουτοπίας και οικονομιστικού ρεαλισμού, είναι σίγουρο ότι έχει να αποκομίσει πολλά από μια στοιχειώδη επαφή με τη σκέψη στοχαστών και πολιτικών ανδρών σαν τον Αλέξανδρο Κοζέβ.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΕΡΤΙΚΑΣ

Θόδωρος, Καρυάτιδα Χ, 1994