Παρίσι-Αθήνα...

ΤΗΣ ΙΩΑΝΝΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΥΛΑΚΗ

Νατάσσα Πουλαντζά, ‘A.C.N.P.’, Alber Camus – Natassa Poulantza (after de Kooning), ακρυλικά και ψηφιακή εκτύπωση σε καμβά, 60x75 εκ.

ΜΑΡΙΑ ΜΕΝΕΓΑΚΗ, Ιστορία του γαλλικού πολιτισμού. Διαπολιτισμικές ωσμώσεις από τη Γαλλική Επανάσταση ώς τις μέρες μας, Εκδ. Ινστιτούτο του βιβλίου-Καρδαμίτσα, σελ. 377

Καταρχάς, ο τίτλος και το εξώφυλλο μας προϊδεάζει για το περιεχόμενό του βιβλίου. Το εξώφυλλο κοσμούν δύο πίνακες του μεγάλου ζωγράφου Ε. Ντελακρουά: αριστερά «Η Ελευθερία οδηγώντας το λαό» παραπέμπει στην Ιστορία της Γαλλίας, δεξιά «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» παραπέμπει στην Ιστορία της Ελλάδας. Αναδεικνύεται λοιπόν εύγλωττα ο τίτλος και το περιεχόμενο του βιβλίου: Δεν πρόκειται δηλαδή απλά και μόνο για την εξέλιξη του γαλλικού πολιτισμού αλλά κυρίως για τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στη Γαλλία και στην Ελλάδα στην πορεία του χρόνου.

Το βιβλίο, καρπός ενός μακρόχρονου στοχασμού και πολιτικού προβληματισμού, διατρέχει τον ιστορικό χρόνο μεθοδικά, συστηματικά, συνδέοντας πρόσωπα και γεγονότα με τις μεταβολές και τις αλλαγές που αυτά επέφεραν ώστε να κατανοήσουμε το σήμερα. Οι μελέτες που αποτελούν το βιβλίο, συγκλίνουν με τέτοιο τρόπο ώστε να φωτίζουν από διαφορετικές οπτικές γωνίες, τα ιδεολογικά ρεύματα του 19^ου αιώνα και τις προεκτάσεις τους στον 20ό και στον 21^ο αιώνα. Συνθέτει το μωσαϊκό μιας ολόκληρης εποχής τοποθετώντας στη θέση τους χαρισματικές προσωπικότητες οι οποίες άνοιξαν τεράστιες προοπτικές για το σήμερα.

Με αφετηρία τη Γαλλική Επανάσταση του 1789, η Μ. Μενεγάκη οδηγεί τον Έλληνα αναγνώστη, του ανοίγει δρόμους, προχωρώντας μέσα στα αναρίθμητα καταιγιστικά γεγονότα του 19^ου αιώνα. Στο πρώτο μέρος, η συγγραφέας παρουσιάζει τα χρονολογικά όρια της Γαλλικής Επανάστασης και πώς αυτή έθεσε τα θεμέλια μιας νέας κοινωνίας, της κοινωνίας στην οποία ζούμε μέχρι σήμερα. Ποιό είναι το πολιτιστικό έργο της και τι οφείλει στην ελληνική αρχαιότητα; Ποιά είναι η κληρονομιά της και τι οφείλει σ’ αυτήν η σύγχρονη Ελλάδα;

Ένα παράδειγμα της σημασίας της Γαλλικής Επανάστασης για τον σύγχρονο πολιτισμό, που επισημαίνει το βιβλίο, είναι πως τότε αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά το δικαίωμα όλων των παιδιών στο αγαθό της εκπαίδευσης και η υποχρέωση του κράτους να την παρέχει δωρεάν σε αγόρια και κορίτσια. Βέβαια τότε τέθηκαν τα θεμέλια, ενώ θα χρειαστεί ένας αιώνας και πλέον για να καθιερωθεί η «δωρεάν και υποχρεωτική παιδεία» τόσο στη Γαλλία όσο και στην Ελλάδα.

Μας παρουσιάζει με τρόπο απλό και κατανοητό τις διάφορες κοινωνικές θεωρίες, όπως ο φιλελευθερισμός, ο σοσιαλισμός, ο φεμινισμός, που εκπήγασαν από τη Γαλλική Επανάσταση και εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη την Ευρώπη επηρεάζοντας βέβαια και τη δική μας χώρα. Οι θεμελιωτές του λεγόμενου ουτοπικού σοσιαλισμού, Σαιν- Σιμόν και Φουριέ οραματίστηκαν την παγκόσμια ειρηνική συνύπαρξη με δίκαιη κατανομή των αγαθών του πλανήτη, πράγμα που παραμένει μια ουτοπία και στις μέρες μας περισσότερο από ποτέ. Προανάγγειλαν επίσης την Ευρωπαϊκή Ένωση και στήριξαν τον αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία υποστηρίζοντας από τότε πως δεν νοείται Ευρώπη χωρίς την Ελλάδα.

Επίσης, παρουσιάζει τον γυναικείο πολιτικό λόγο στη Γαλλία και αντίστοιχα στην Ελλάδα μέσα από τα γραπτά και τις δράσεις γυναικείων μορφών του αγώνα για την ισότητα ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες, όπως η Ολέμπ ντε γκουζ, η Φλορά Τριστάν, η Λουίζ Μισέλ, η Μαντώ Μαυρογένους.

Αφιερώνει ένα κεφάλαιο στη Γεωργία Σάνδη και τη διαχρονική και πολύμορφη σχέση της με την Ελλάδα. Η Γεωργία Σάνδη, με το λογοτεχνικό της έργο ανατάραξε τη συντηρητική και πατριαρχική κοινωνία της εποχής και διακήρυξε πρώτη το δικαίωμα των γυναικών στον έρωτα, που θα γίνει ένα από τα αιτήματα του γυναικείου κινήματος μετά το Μάη του 1968. Ενέπνευσε με το έργο της και τις πρώτες Ελληνίδες φεμινίστριες με πρωτοστάτρια την Καλλιρρόη Παρρέν.

Ένα κεφάλαιο αφιερώνεται στις σχέσεις ανάμεσα στον Β. Ουγκώ και την αγωνίστρια Λουίζ Μισέλ, μία από τις σημαντικές εκπροσώπους του «αναρχικού σοσιαλισμού» του τέλους του 19^ου αιώνα.

Ένα τυπικό και αντιπροσωπευτικό φαινόμενο διακίνησης των ιδεών μέσω της μετάφρασης είναι και η περίπτωση του έργου της Σιμόν ντε Μπωβουάρ «Το Δεύτερο Φύλο». Η πρώτη πλήρης μετάφραση του έργου κυκλοφόρησε το 1958, απαγορεύτηκε στην περίοδο της δικτατορίας (1967-1974), γνώρισε πολυάριθμες επανεκδόσεις μέχρι τις μέρες μας και πουλήθηκε σε εκατοντάδες χιλιάδες αντίτυπα. Το βιβλίο αυτό θεωρείται σήμερα παγκοσμίως ως «η βίβλος του φεμινισμού».

Το τέταρτο μέρος του βιβλίου, « Γλώσσα και κοινωνική εξέλιξη», αναπτύσσει τον προβληματισμό σχετικά με τη γλωσσική αποτύπωση των νέων δεδομένων του πολιτισμού μας, δηλαδή τη χρήση νέων ορολογιών που πρέπει να συμβαδίζουν με τις κοινωνικές, πολιτικές και ιδεολογικές εξελίξεις αλλά και με την ισότιμη πρόσβαση των δύο φύλων σε επαγγέλματα κύρους και στα κέντρα εξουσίας.

Στο Παράρτημα, το εξαίρετο κείμενο του ακαδημαϊκού Μιχάλη Σταθόπουλου, καθηγητή του Αστικού Δικαίου, προσεγγίζει, με την ειδική ματιά του νομικού, τα καίρια αυτά θέματα. 

Στο βιβλίο αυτό, η Μ. Μενεγάκη χαράζει μία ιστορική μετόπη όπου συμβαδίζουν αφενός το ιστορικό γίγνεσθαι και αφετέρου ο αντίστοιχος πολιτισμός -δηλαδή τα Γράμματα, οι Τέχνες- που αντικατοπτρίζει τα ιστορικά συμφραζόμενα. Σταματάει σε καίριους σταθμούς του ιστορικού γίγνεσθαι με τους αντίστοιχους αντίκτυπους. Με σημείο εκκίνησης και σημείο αναφοράς τη Γαλλική Επανάσταση, μελετάει τις μεταγενέστερες διεκδικήσεις και ανατροπές που συνεχίζονται ως τις μέρες μας. Φωτίζει χαρισματικές φυσιογνωμίες πρωτοπόρες, παρακολουθεί την πορεία τους και αναλύει την προσφορά τους και διευρύνει τους ορίζοντες μας χωρίς κανένα δογματισμό.

Η Ιωάννα Κωνσταντουλάκη συγκριτική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Νατάσσα Πουλαντζά, ‘A.C.N.P.’, Alber Camus – Natassa Poulantza (after de Kooning), ακρυλικά και ψηφιακή εκτύπωση σε καμβά, 60x75 εκ.