Η τέταρτη πλευρά του τριγώνου

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

Νατάσσα Πουλαντζά, ‘A.R.A.W.’, Arthur Rimbaud– Andy Warhol, τετράπτυχο, ψηφιακή επεξεργασία και εκτύπωση σε αρχειακό χαρτί, 120x164,5 εκ.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΦΥΣΣΑΣ, Εμένα μου λες. Ποιήματα 1997-2016, εκδόσεις ΑΩ, σελ. 40

Με τον ίδιο τίτλο, «Η τέταρτη πλευρά του τριγώνου», ένα βραχύβιο αλλά σημαντικό περιοδικό της Μεταπολίτευσης δεξιωνόταν την ποίηση του Θωμά Γκόρπα, προσπαθώντας έτσι να εκφράσει την κατάφασή του μπροστά στο απρόβλεπτο και το παραβατικό που κόμιζε εκείνα τα χρόνια η ποίηση του Γκόρπα.

Το βιβλίο του Δημήτρη Φύσσα αποτελεί μια ευθεία συνέχεια της ποίησης του Γκόρπα, καταφέρνοντας, με μόλις 19 ποιήματα, που αποτελούν το απόσταγμα μιας ολόκληρης δεκαετίας, να διατρέξει όλους τους τύπους τόπων, χωρικών, κοινωνικών, ιδεολογικών, απ’ τους οποίους πέρασε και η ποίηση του Γκόρπα, επαναλαμβάνοντας, εκείνη, διαδρομές λογοτεχνών κυρίως της δεκαετίας του 1920.

Η έδρα λοιπόν του ποιητή και της ματιάς του είναι το κέντρο της Αθήνας, ήτοι η αστική εμπειρία της βαθιάς κοινωνικής συνθήκης, όπως αποτυπώνεται σε ζωές, αντιλήψεις, καταστάσεις, απογυμνωμένες από κάθε διακοσμητικό λυρισμό, γυμνές μες στην αυτάρκειά τους και την αγωνία τους, με προεξάρχουσα την αδιαφορία τους για τους ρυθμούς με τους οποίους τρέχουν όλα γύρω, ήτοι η περιβόητη «πρόοδος» και η εκάστοτε «ορθή» ιδεολογία της. Εκεί, αναδύεται η συνέχεια της πόλης, η διάρκεια του ανθρώπινου δράματος, αφού η παρακμή, η εγκατάλειψη, το περιθώριο, δεν ανακαλύφθηκαν διά της κρίσης, αλλά υπήρχαν πάντα εκεί, στον προνομιακό τους χώρο: στο κέντρο της πόλης, και της ζωής.

Καθώς κινούνται στον (άγνωστό σας εντελώς) Τέταρτο κόσμο/ Αφήνουν πίσω τους πουτάνες, αφρικάνικα εντευκτήρια και σύριγγες,/ Πρώην λουτρά, πρώην φαρμακαποθήκες (σκέτες ταμπέλες πια)/ Τα μαγαζιά με πιεσόμετρα και ορθοπεδικά, τους γαμηστρώνες/ Τα πακιστανικά μανάβικα, τηλεφωνάδικα και ψιλικά/ Φυσιογνωμίες σκαμμένες, αργόσχολους ομονοιακούς/ (Κι εσχάτως πρόσφυγες επίσης με τη σέσουλα —/ Του επιζήσαντες του Αιγαίου και των φραχτών).

Αστική ηθογραφία; Και ναι, και όχι. Γιατί η νεοελληνική ηθογραφία σχεδόν ποτέ δεν αξιώθηκε «να είναι», προτιμώντας «να μιλά για», με προφανή και ρηχή φιλολογική μεσολάβηση, για όσα θα ήθελε να είναι. Εξαιρέσεις φυσικά υπάρχουν, και αποτελούν τους εξ αίματος προγόνους/συγγενείς του Φύσσα: Βέλμος, Σαράβας, Πικρός, Ζάρκος, Γκόρπας, αλλά και Λαπαθιώτης, Πολυδούρη, Καρυωτάκης, Κατσαρός... Και τα απαραίτητα καφενεία, στέκια κεντρικά/απόμερα, για όλους αυτούς, και για το σήμερα.

Αίφνης το «Πανελλήνιο» στέκι μου σταθερό—/   «Προέκταση του γραφείου μου»,/ Πολύ σωστά μου το ’λεγες γαλαζομάτα,/ —Α ρε Νίκο, α ρε Γιάννη, γίγαντες της Μαυρομιχάλη—

Από αυτή την έδρα λοιπόν, έδρα βιωματική και ιστορική, ο Φύσσας ανατέμνει την όλη κοινωνική ζωή και τα στερεότυπά της, επιλέγοντας, ανάμικτα, θέματα «υψηλά» και «χαμηλά», πάντα όμως με διάθεση απογύμνωσης, καταρράκωσης των κυρίαρχων εικόνων και αφηγήσεων, αποστασίας από την τάξη των πραγμάτων.

Ήμουνα αριστερός σα νέος ευκατάστατος/ Μα έφυγα απ’ τα κόμματα νωρίς, φτωχότερος απ’ ό,τι μπήκα:/ Σοφότερο σε κάνουν οι μη βεβαιότητες—// Η φτώχεια όμως να δεις πόσο σοφότερο σε κάνει.

Κι ένα πικρό «εγώ» να κυριαρχεί, γνήσια αποτύπωση του αισθήματος των ανθρώπων για τους οποίους μιλά, το οποίο όμως δεν αντιστοιχεί σε όσα η μικρομεσοαστική ηθογραφική ματιά υποθέτει ως αίσθημά τους, αλλά έχει διαφορετικό λόγο και ιδεολογία, όπως την αποτύπωσε ο Γκόρπας: πάντα πικρός, ποτέ πικραμένος...

Νατάσσα Πουλαντζά, ‘A.R.A.W.’ …missing piece…, Arthur Rimbaud– Andy Warhol, αρχειακή εκτύπωση σε βαμβακερό χαρτί, 75x100 εκ.