Από κουμπάρες, νύφες

Συγγραφείς τρίτης ηλικίας

ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΖΕΡΒΑ

Μάρθα Δημητροπούλου, Box Calf, 2016, πευκοβελόνες,
110 x 100 x 40 εκ., φωτ.: Απόστολος Καρακατσάνης

Όπως κάθε συνταξιούχος, χαίρομαι με τη φιλόφρονη και χαριτωμένη διάθεση των νεαρών πωλητριών της γειτονιάς μου. Έχω να κάνω τα ψώνια μου κάθε πρωί και η άμεση επαφή είναι μάλλον ευχάριστη. Είναι ωραίο πράγμα να προκαλείς ευχαρίστηση. «Χαλαρώνεις», όπως λέγεται κατά κόρον στις τεταμένες σχέσεις της ακατανόητης πραγματικότητας, με την επωδό: «μην αγχώνεσαι». Πριν συνηθίσουν τ’ αυτιά μου, οι εκφράσεις αυτές μ’ εξόργιζαν. Ποιός είσαι συ που μου δίνεις βουδιστικές συμβουλές! Απέναντι στην αταραξία του Βούδα, στο μυαλό μου εμφανιζόταν ο Χριστός μαινόμενος κατά των εμπόρων. Σιγά σιγά συνήθισα. Τώρα μειδιώ, διότι το μόνο που διαπιστώνω καθημερινώς είναι η μόνιμη φρενίτιδα και η εξ αυτομάτου εκφορά των εν λόγω φράσεων.

Είναι ωραίο πράγμα να ευχαριστείς και να ευχαριστιέσαι με τους λόγους. Συνήθως όμως η νόστιμη πωλήτρια δεν αντιλαμβάνεται ότι οι λόγοι μπορεί να είναι και πράγματα και ότι τα πράγματα έχουν διαφορετικό βάρος από τους απλούς λόγους. Η συργουλιστή ματιά, η χαϊδευτική φωνή γοητεύουν και η γοητεία έλκει, όπως το πνεύμα. Υπό το πρόσχημα ότι «ρωτούσε για την ποιότητα», ο ηλικιωμένος που όσους καθρέφτες κι αν θέσεις μπροστά του, δεν ξεχνά ποτέ πως υπήρξε νέος, ενθαρρύνεται και πλησιάζει δήθεν για να ρωτήσει. Κι εκεί, τα πράγματα αποδεικνύουν όχι μόνο πως δεν έχουν καμία σχέση με τα λόγια, αλλά και πώς είναι έτοιμα να καταβαραθρώσουν τα λόγια.

Η μικρή παραβολή δεν έχει να κάνει τόσο με τη διαφορά μεταξύ της δέουσας τυπικής ευγένειας και της παραπλανητικής οικειότητας των υποκοριστικών. Αναφέρεται στα βιβλία των συγγραφέων τρίτης ηλικίας που επιδίδονται στη συγγραφή, αφού σταδιοδρόμησαν με επιτυχία στον κοινωνικό και επαγγελματικό τους βίο. Νέοι, φλερτάριζαν με το γράψιμο, χωρίς να θυσιάζουν τίποτε προσωπικό, χωρίς να υποψιάζονται καν τί σημαίνει η σκληρή «καλογερική», που έλεγε κι ο Ζ. Λορεντζάτος. Γι’ αυτό και δεν τίθεται θέμα ανακάλυψης του έργου τους. Απλώς, εκμεταλλεύονται τις ευνοϊκά διαμορφωμένες περιστάσεις, επιδιώκοντας να φανούν αυτό που δεν ήταν ποτέ. Εισέρχονται ακάθεκτοι σε νέα σταδιοδρομία χάριν ονόματος, όπως ακριβώς πολλοί πρώην πρόεδροι κρατών η κυβερνήσεων μεταλλάσσονται σε ανώτατα επιχειρηματικά στελέχη.

Δεν πρόκειται λοιπόν για το ευγενές όνειρο πολλών συνταξιούχων, οι οποίοι στα τέλη της ζωής αφιερώνονται στο γράψιμο, χωρίς να καταντούν αναξιοπρεπείς από τις πολλές προσδοκίες και αυταπάτες. Έξω, ηθοποιοί, τραγουδιστές, ποδοσφαιριστές, τενίστες, τηλεπαρουσιαστές, τρανές πόρνες, επιχειρηματίες, φιλάνθρωποι κλπ. εκδίδουν βιβλία και μοσχοπουλάνε, βοηθούσης της τηλεοράσεως. Αλλά κανείς δεν θα σκεπτόταν να αντιμετωπίσει τα βιβλία τους ως πνευματικό γεγονός. Είναι απλώς κοινωνικά επιφαινόμενα, που μιλούν για το ατομικό και εξαντλούνται στο ατομικό, εν είδει ψηφίδας στο πανόραμα των κοινωνικών ηθών μιας εποχής. Το υποπτεύονται και οι ίδιοι. Γι’ αυτό δεν κορδώνονται, έστω κι αν σαλιαρίζουν ευγνώμονες προς τους τηλεπαρουσιαστές, νομίζοντας πως είναι οι «θεματοφύλακες του Πνεύματος». Το έργο ως πνευματικό γεγονός δεν έχει να κάνει τίποτε με τη βιογραφία, την επιτυχία και το κοινωνικό κύρος του συγγραφέα. Είναι γεγονός επειδή εντάσσεται αυτοδικαίως στο εσωτερικό μιας καθορισμένης πνευματικής ιστορίας, ανεξαρτήτως από ποιόν προέρχεται, και πρέπει να κρίνεται αναλόγως.

Χαρακτηριστικό γνώρισμα των συγγραφέων τρίτης ηλικίας, που ξέρουν να εκτρέφουν μεθοδικά το αδιαφοροποίητο κύρος και έτσι να απαλλοτριώνουν ανενόχλητοι τον δημόσιο χώρο, είναι ο άκαπνος λόγος, η ιδεολογική εμμονή, η σοβαροφανής κοινοτοπία, η παντελής έλλειψη πνευματικής εντάσεως. Ό,τι χρειάζεται δηλαδή η υπνοφόρος διάρκεια των «οικουμενικών ενασχολήσεων». Ας όψεται η κριτική κι ας τρίβουν τα χέρια τους οι εκδότες!

Οι μεγάλες εποχές έζησαν χωρίς βιβλία, αλλά μένουν μεγάλες από τα βιβλία τους. Είναι δύσκολο να πεις με ασφάλεια αν μια εποχή κρίνεται από τις επιλογές και τις διακρίσεις της, ή από τις παρανοήσεις και τις αποσιωπήσεις της. Ο κομφορμισμός βεβαίως είναι συνάρτηση της διάρκειας και αυτό δεν αλλάζει. Πάντως, εάν ο γνωστός γραφιάς, που έφαγε τη ζωή του στις σκοπιμότητες, είναι λογικό να παραπονείται πως μόλις αποχώρησε από το δημόσιο πόστο όλοι τον ξέχασαν, ο συνταξιούχος που εκμεταλλεύεται την κοινωνική επιτυχία και τις φιλόφρονες σχέσεις για να προωθήσει τα βιβλία του σπανίως αποκτά πνευματικό μερίδιο στον Λόγο. Εδώ, το πράγμα είναι σαν τις τσαχπίνικες κουβέντες της νόστιμης πωλήτριας με τους ηλικιωμένους που βγαίνουν για τα καθημερινά τους ψώνια.