Αλέξανδρος Σβώλος. 60 χρόνια από τον θάνατό του

Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητος του Γεωργίου Παπανδρέου  που σχηματίστηκε μετά την απελευθέρωση στις 18 Οκτωβρίου 1944. Η ορκωμοσία των υπουργών έγινε στις 23 Οκτωβρίου. Δεξιά του Παπανδρέου, ο Αλέξανδρος Σβώλος, υπουργός Οικονομικών και προσωρινά υπουργός Εφοδιασμού.

Τούτες τις δύσκολες ώρες για το κοινωνικό-πολιτικό μας γίγνεσθαι, θεωρήσαμε χρέος ως ένθετο να θυμηθούμε και να θυμίσουμε αυτόν το ενεργό πολίτη, δάσκαλο και μαχητή των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που φέτος τον Φεβρουάριο κλείσανε 60 χρόνια από τότε που «ο θάνατος βάρβαρα τον άρπαξε σε μια στιγμή που ήταν ίσως απαραίτητος όσο ποτέ», όπως τον νεκρολογούσε, στην εφημερίδα Ώρα, ο συναρχηγός του στο «Δημοκρατικό Κόμμα Εργαζόμενου Λαού» Γεώργιος Καρτάλης, την επομένη του αιφνίδιου θανάτου του, από εσωτερική εγκεφαλική αιμορραγία, τρεις μέρες μετά την δεύτερη εκλογή του ως βουλευτή. 

Ακριβώς σήμερα, που τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και του Πολίτη, και όσα κατακτήθηκαν ως κοινωνικό κράτος στα μεταπολεμικά χρόνια, φαίνεται να κύπτουν μπροστά σε σειρά καπιταλιστικών, νεοφιλελεύθερων, σκληρά ταξικών επιλογών, κρίσεων αφερεγγυότητας των συλλογικών συνδικαλιστικών και κομματικών υποκειμένων, που συμπαρασύρουν και αφυδατώνουν κάθε αξιακό δημοκρατικό πρόταγμα, ενώ ένας ακροδεξιός φασιστοειδής Λόγος αποκτά και πάλι ακροατήριο και φονταμενταλιστικά φαινόμενα πολλαπλών κατευθύνσεων απαιτούν να επιβάλλουν την άλογη απάνθρωπη ιδεοληψία τους. Φαινόμενα απέναντι στα οποία στάθηκε ανειρήνευτα αντίπαλος ο Αλέξανδρος Σβώλος, στη σαραντάχρονη ενεργή παρουσία του στον επίκεντρο ταυτόχρονα του επιστημονικού, πολιτικού, ευρύτερα πολιτισμικού γίγνεσθαι του νεοελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. Πρόκειται για μια παρουσία ενός ενεργού διανοούμενου της νεωτερικότητας, με όλη τη σημασία που έχει ο όρος από τα τέλη του 19ου αιώνα που πρωτοεμφανίζεται με την υπόθεση Ντρέιφους, ενός οργανικού διανοούμενου στους κόλπους της Αριστεράς –με την έννοια που έδινε στον όρο ο Αντόνιο Γκράμσι- στην οποία εντάσσεται μέσα από τη συνειδητοποίηση της βασικής αντίφασης που δημιουργείται στα πλαίσια του αστικού κράτους, μεταξύ του κοινωνικού χαρακτήρα των μέσων παραγωγής και των ατομικών μορφών ιδιοποίησης του υπέρ-προϊόντος που παράγεται.

Αντίφαση που στο πολιτικό πεδίο οδηγεί σε μια επίσης άλυτη και βασική αντίφαση, ανάμεσα στη θεσμοθετημένη δημοκρατική αρχή της πολιτικής ισότητας και την πραγματικότητα μιας εντεινόμενης κοινωνικής ανισότητας, την οποία συνειδητοποιεί μέσα από την μελέτη του Συνταγματικού Δικαίου, όπου θητεύει, και την πραγματικότητα που βιώνει. Γεγονός που τον οδηγεί να χαράσσει, για πρώτη φορά σε σύγγραμμα Συνταγματικού Δικαίου, απόψεις όπως ότι:

«Η κυβερνώσα τάξις …κρύπτει υπό τους συνταγματικούς τύπους τας επηρείας εξ ων κινείται, κατορθώνει να παριστάνη ότι η άσκησις της πολιτικής εξουσίας αφορά το συμφέρον του ‘Λαού’ ενώ κατά βάθος ωφελεί απλώς τους εκμεταλλευτάς του…». (Το Νέον Σύνταγμα και αι βάσεις του πολιτεύματος Αθήνα 1928, σελ. 95).

Και ακόμη πιο διεισδυτικά, σχεδόν προφητικά για την εποχή γραφής αυτού του κειμένου μετάβασης του κοινωνικού μας σχηματισμού στην Καπιταλιστικό Τρόπο Παραγωγής, να τονίζει:

«Ουδείς αγνοεί ότι εις τους ‘ηγέτας της οικονομίας’ ανήκει ήδη δύναμις τεραστίως δυσαναλόγως προς την αριθμητικήν των σημασίαν και ότι η δύναμις αύτη μεταφέρεται διά της πολιτικής εξουσίας επί της θελήσεως της λαϊκής μάζης, η οποία διατηρεί υπέρ εαυτής απλώς την ανίσχυρον υπεροχήν της καθολικής ψηφοφορίας» (ό.π. σελ. 167). 

Με τέτοιες κατασταλαγμένες σκέψεις και παράλληλη ενεργή παρουσία, τόσο στο πανεπιστημιακό αμφιθέατρο με τους «φίλους» του, όπως ονομάτιζε τους φοιτητές, όσο και σε όλες τις πολιτικές πολιτισμικές και κοινωνικές διεργασίες της εποχής του, πληρώνοντας προφανώς το αντίστοιχο κόστος, παύσεων, διώξεων και εξοριών, χαράσσει αδρά αυτόν τον τύπο μαχητή Πανεπιστημιακού Δάσκαλου που δεν θητεύει την επιστήμη του σε αποστειρωμένα δήθεν απολίτικα γραφεία, και ο οποίος, σήμερα, αν όχι εκλείπει, τουλάχιστον σπανίζει κι ας είναι «απαραίτητος όσο ποτέ…» !