ΤΟΥ
ΝΙΚΗΤΑ ΧΙΩΤΙΝΗ
 |
| Φώτης Κόντογλου, Ψηφιδωτό, 1950. Αντίγραφο ψηφιδωτής διακόσμησης από το Μαυσωλείο της Γάλλας Πλακιδίας στη Ραβέννα, Ιδιωτική συλλογή |
ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ
ΚΟΝΤΟΓΕΩΡΓΗΣ –ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ, Εξ
Ουρανού. Το Άγιον Όρος από τα νέφη, Εκδόσεις «Τέχνης Οίστρος», σελ. 234
Το
πόνημα των Αριστείδη Κοντογεώργη και Μάνου Στεφανίδη είναι ένα βιβλίο με πολλά
επίπεδα ανάγνωσης. Αυτό είναι το πρώτο επίτευγμα των συγγραφέων.
Αρχικώς
λοιπόν είναι ένα καλαίσθητο βιβλίο με ωραίες φωτογραφίες, που ο καθένας και
μόνο γι’ αυτό θα ήθελε να το έχει και να το ξεφυλλίζει. Παρουσιάζεται όλη η
ιστορία του Όρους, των Μονών, των Σκητών και Ησυχαστηρίων του, με τρόπο πλήρη
και ταυτόχρονα συνοπτικό. Το βιβλίο αυτό λοιπόν, είναι μία κατ’ αρχάς χάρτα του
Τόπου, ευχάριστη για μια αρχική «διαγώνια» ανάγνωση, όπως δηλαδή κάνουμε με τα
περισσότερα βιβλία.
Όσο όμως θα αρχίσουμε να παρατηρούμε καλύτερα τις
επιλεγμένες φωτογραφίες και να διαβάζουμε προσεκτικότερα τα κείμενα του βιβλίου
αυτού, θα διαπιστώσουμε πως όσο περισσότερο τα διαβάζουμε, τόσο μας κάνουν
κοινωνούς ολοένα και βαθύτερων νοημάτων, νοημάτων επίκαιρης αξίας, νοημάτων που
ήδη καλούνται να συνεισφέρουν στην ανάγκη εξόδου της ανθρωπότητας από τη
σημερινή παγκόσμια πολιτισμική, άρα και κοινωνική, σύγχυση και συνακολούθως
αδιέξοδη πορεία. Όπως μας λέει ο Μάνος Στεφανίδης, εκεί «φωλιάζει η ίδια η
Ιστορία σαν προκατακλυσμιαίο θηρίο». Φαντάζομαι πως μετά τον κατακλυσμό –που
μας απειλεί, αν δεν έχει ήδη αρχίσει- αυτή η Ιστορία θα επανέλθει στη βασική
συνιστώσα της, που είναι η αναζήτηση της Αλήθειας, της ουσίας της ύπαρξης και
της ελευθερίας του ανθρώπου. Θα είναι μια αναζήτηση θεμελιωμένη στην πολύτιμη
πείρα από τη διδασκαλία των μεγάλων πολιτισμικών Παραδόσεων, και το Άγιον Όρος
θα συνεισφέρει σε αυτό, με την πρόταση που κομίζει. Αυτό δε, εις πείσμα της
Δυτικής διανόησης, που παραιτήθηκε κάθε οντολογικής σκέψης: δια στόματος Φουκουγιάμα,
είδε την Ιστορία να τελειώνει, με την επικράτηση της μετατροπής της σε
οικονομικίστικη –δηλαδή δήθεν οικονομική- διαδικασία. Ακόμα δηλαδή και το νόημα
του όρου «οικονομία» έχει διαστραφεί.
Οι
Μονές και οι οικισμοί του Αγίου Όρους συνιστούν επιτεύγματα, όπως μαρτυρά η
μορφή τους, ο τρόπος δημιουργίας τους, ο τρόπος ανάπτυξής τους με το πέρασμα
των αιώνων και ο τρόπος συνομιλίας τους με την ιστορία και το περιβάλλον του
Όρους. Δεν είναι κάτι που απλώς βλέπουμε, είναι κάτι που ταυτόχρονα νοούμε και
βιώνουμε. Σήμερα εμμένουμε να θεωρούμε διαχωρισμένες τις από τη φύση τους
αδιαχώριστες αυτές έννοιες. Οι αρχιτέκτονες άλλωστε το γνωρίζουν, ή πρέπει να
το γνωρίζουν, πως οι αρχιτεκτονικές μορφές είναι φορείς νοημάτων και δοχεία
βιωμάτων. Αυτό στο Άγιον Όρος, εκ του τελετουργικού της καθημερινής ζωής και εκ
της μορφής των κτισμάτων του, είναι εύγλωττο: Η αρχιτεκτονική των ναών της
Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας δια-Κοσμούνται, όπως και κάθε άλλη
αρχιτεκτονική μορφή σε όλες τις εποχές. Με τον όρο Κόσμηση στην πυθαγόρεια
έννοιά του, που αναφέρεται στην ευταξία του Κόσμου. Με τον τρόπο βέβαια που
κάθε φορά αυτός ο Κόσμος, ή προαιώνια αρχή, νοείται, με τον τρόπο που νοείται
και η ύπαρξη του ανθρώπου και η σχέση του με αυτόν. Στο Άγιον Όρος βιώνεται η
πρόταση της Ορθοδοξίας, δηλαδή της «καθ’ ημάς Ανατολής».
(Η
σημερινή κατ’ ευφημισμόν ονομαζόμενη «αναζήτηση» στην αρχιτεκτονική και στην
Τέχνη -δηλαδή αυτό που σήμερα καλούμε Τέχνη-, με αποτέλεσμα όλος ο περασμένος
αιώνας, μέχρι τις μέρες μας, να διαπερνάται από «κινήματα» που εμφανίζονται ανά
πενταετία, χωρίς κανένα να έχει γίνει αποδεκτό, δηλαδή χωρίς κανένα να μπορεί
να αναχθεί σε φορέα και έκφραση συλλογικών στόχων, αποδεικνύει τη σημερινή
σύγχυση, απόρροια του επικρατούντος οντολογικού κενού).
Στο
Άγιον Όρος αποτυπώνονται η συνδιαλλαγή του ανθρώπου με το χώμα και η οργάνωση
της καθημερινής ζωής γύρω από «καθ-ολικόν», όπου κυριαρχούν οι άξονες του
ιερού, δηλαδή οι τρούλοι, αποτυπώνεται και η επίπονη επίτευξη της αναρρίχησης σε
απόκρημνες πλαγιές-αιχμές της γης οικιστικών συγκροτημάτων και ησυχαστηρίων
δίκην αετοφωλιών. Με νήψιν αναζητάται η υπαρξιακή ολοκλήρωση του Προσώπου[i],
με το Πρόσωπο ως υπέρβαση της ατομικότητας, μέσω της βίωσης σχέσης με ένα
ανώτερο επίπεδο ύπαρξης. To Άγιον Όρος
είναι κιβωτός πολιτισμού που διαφυλάττει πρόταση νοηματοδότησης της ύπαρξης,
του Κόσμου και του ανθρώπου, πρόταση οικουμενικής εμβέλειας, καθόσον προέρχεται
από τη σύνθεση πολιτισμών που δημιούργησαν την Ιστορία. Αναφερόμαστε στον
Ελληνικό και στον νεοπλατωνικής θεμελίωσης Ιουδαιοχριστιανικό.
Όπως
είπα και στην αρχή αυτού του σημειώματος, το Άγιον Όρος φυλάσσει πρόταση που
ήδη καλείται να συνεισφέρει στην ανάγκη εξόδου της ανθρωπότητας από τη σημερινή
παγκόσμια πολιτισμική, άρα και κοινωνική, σύγχυση. Τη φυλάσσει επιμόνως και
αντιστεκόμενο στην επικράτηση της νεωτερικής νοηματοδότησης του Κόσμου και της
Ζωής, που αναγάγει την ατομικότητα σε σχεδόν οντολογικό επίπεδο. Τα συνακόλουθα
κοινωνικά αδιέξοδα αυτής της παρέκκλισης, παρέκκλισης από το αρχαιοελληνικής
προελεύσεως νόημα της κοινωνίας, γίνονται ολοένα και περισσότερο τραγικά. Το
χειρότερο ίσως και πλέον επικίνδυνο, είναι ότι αυτή η νεωτερική φιλοσοφική
πρόταση, που δείχνει να επικρατεί παγκοσμίως, αλλοίωσε την χριστιανική πρόταση
μετατρέποντάς της σε θρησκεία, συνταυτίζοντας δηλαδή την αρχαιοελληνικής
προτάσεως «εκκλησία» με τη θρησκεία, με τη σημερινή νοηματοδότηση του όρου
αυτού. Ομοίως συνταύτισε και όλες τις παλαιότερες οντολογίες με αυτού του
είδους τη θρησκεία, τη θρησκεία ως ατομική κατασφάλιση, απολύτως εντασσόμενη
στη νεωτερική πρόταξη της ατομικότητας. Σε αυτήν την επικρατούσα σήμερα φιλοσοφική
θεμελίωση των κοινωνιών οφείλεται και η ιδιαιτέρως επικίνδυνη, όπως
αποδεικνύεται, αναζήτηση ευρύτερης εμβέλειας της ζωής και υπαρξιακού νοήματος
και ρόλου του ανθρώπου, που είναι καταγωγική και ζωτική ανάγκη του, στη χίμαιρα
των θρησκειών και των κάθε είδους φονταμενταλισμών, ένθεν κακείθεν ημών, δηλαδή
σε Ανατολή και Δύση.
Το
Άγιον Όρος μας προσκαλεί σε εμπειρία σχέσης με ανώτερα υπαρξιακά επίπεδα, κατά
την νηπτική πατερική διδασκαλία. Μας καλεί να το δούμε «σαν μια φρέσκια σάρκα
που μιλεί τη γλώσσα της αιωνιότητας», όπως μας θύμισε τα λόγια αυτά του
Πεντζίκη ο Στεφανίδης, και να ενωθούμε με αυτήν. Να βιώσουμε έναν «κατ’
Αλήθειαν βίο».
Έχει
ιδιαίτερο ενδιαφέρον που ο Μάνος Στεφανίδης, με σκέψη που άφησε σκοπίμως
ατελείωτη, καθόσον μας την παρουσιάζει ως άνοιγμα, αναφέρεται στα κείμενά του και
στους αγνωστικιστές, που «βολεύονται στο Άγιον Όρος καλύτερα από τους λογής
ευσεβιστές – και αυτό οι οξυδερκείς πατέρες το αντιλαμβάνονται». Η Ορθοδοξία
δεν στοχεύει άλλωστε σε «γνώση», με την εγκατεστημένη σήμερα έννοια του όρου.
Φυλάτε και διαβάζετε τακτικά και προσεκτικά το
βιβλίο αυτό. Οι εκπληκτικές φωτογραφίες του Αριστείδη Κοντογεώργη, αποτέλεσμα
προσωπικού του μόχθου, είναι αποκαλυπτικές. Τα κείμενα του Μάνου Στεφανίδη
εξαιρετικώς σημαντικά. Έχει πολλά να μας δώσει, δείτε το πρωτίστως ως άνοιγμα
της Σκέψης. Τα λόγια του Ζήσιμου Λορντζάτου για τον Δημήτρη Πικιώνη, ταιριάζουν
απολύτως και για το Άγιον Όρος και για ότι αυτό κομίζει στη σημερινή
παραπαίουσα σε οντολογικό κενό παγκόσμια κοινότητα: «….Ποιος ξέρει, μπορεί τον
καιρό καμιανής μεγάλης αναβροχιάς, όταν τίποτα δεν θα έχουμε να προσμένουμε από
πουθενά και τα κλαριά ή τα φύλλα του δέντρου θα απομένουνε φρυμένα και θα είναι
μόνο για λύπηση, οι ρίζες αυτές, που εμείς τις είχαμε για ξοφλημένες, να
ανεβάσουνε από τα καταχθόνια τις λίγες σταλαματιές που θα σώσουνε το δέντρο από
το μαράζωμα και τον αφανισμό…..».
Επιτρέψτε
μου να τελειώσω αυτόν τον σχολιασμό με ένα φόβο: Ο πρώην ιερομόναχος Νικόλαος
και νυν μητροπολίτης Μεσογαίας, είχε γράψει, πριν πολλά χρόνια[ii], πως
το Άγιον Όρος μετατρέπεται σε «πνευματικό φαστφουστάδικο». Θέλουμε να
πιστεύουμε πως οι όποιες παρεκκλίσεις από το σωστό τρόπο διαφύλαξης της
μοναδικότητάς του και των προτάσεών του, θα διορθωθούν.
Ο
Νικήτας Χιωτίνης είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ Αθήνας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου