Η πάχνη της Ιαπωνίας

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

Στέφανος Ρόκος, Μηχανές / Machines, 2014, μεικτή τεχνική σε χαρτί , 156 Χ 127 εκ. 

LAFCADIO HEARN, Το όνειρο μιας καλοκαιρινής ημέρας… Μια γιαπωνέζικη ιστορία, Μετάφραση: Παλμύρα Ισμυρίδου, «Ο άτακτος λαγός – 17» Σειρά Β! Εκδόσεις Άγρα

Το 1854, τέσσερα χρόνια μετά τη γέννηση στη Λευκάδα του Λευκάδιου Χερν, τα πλοία του Αρχιπλοιάρχου των Η.Π.Α. Ματθαίου-Κάλμπρεϊθ  Πέρυ αγκυροβολούν στην Ουράγκα στον κόλπο του Έντο, που σήμερα ονομάζεται Τόκιο. Τα απρόσκλητα πληρώματα πατούν ανενδοίαστα την ηφαιστιογενή Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, χωρίς να λάβουν υπόψη τους την δεδηλωμένη βούληση των Ιαπώνων, οι οποίοι καλώς ή κακώς λάτρευαν τότε την αυτοαπομόνωσή τους και δόξαζαν την παντελή  έλλειψη επικοινωνίας με τον έξω, τον ανέκκλητα «βάρβαρο» κόσμο. Οι ναυτικοί εκείνοι, παραβιάζοντας ομαδικά το ιαπωνικό απόρρητο, κατέστησαν την κοιτίδα της σκέψης Ζεν ένα ακόμη ανοικτό πεδίο εθνολογικών ανταλλαγών και ωσμώσεων. Η πρώτη αμερικανοϊαπωνική συνθήκη υπογράφεται το 1855, τρία χρόνια πριν από το θάνατο του περιώνυμου πορθητή Commodore Πέρυ. Σαράντα χρόνια μετά, εγκατεστημένος μόνιμα πλέον εκεί, ο Λευκάδιος Χερν, ως Γιακούμο Κοϊζούμι, έχοντας μάλιστα αποκτήσει την ιαπωνική υπηκοότητα από το 1896, θα εξομολογηθεί σ’ ένα του φίλο στη Βοστώνη ότι, ένα μετά το άλλο, όλα σχεδόν τα συστατικά μέρη, τα οποία συγκροτούσαν την Ιαπωνία που τόσο αγάπησε, εξαφανίζονται κυριολεκτικά μπροστά από τα μάτια του. Υπό το φως αυτών ακριβώς των αλλεπάλληλων, τελεσίδικων μεταλλάξεων του ιαπωνικού τοπίου, ολοκληρώνεται το συγγραφικό έργο του, άξιο να μνημονεύεται και στον εικοστό πρώτο αιώνα.

Ειδικότερα, στο όνειρο μιας καλοκαιρινής ημέρας… συμπυκνώνεται κατά τρόπο πρόσφορο και αρκούντως συγκινησιακό η μεθοδολογία γραφής του συγγραφέα. Αναφερόμενος σ’  έναν ιδιάζοντα χωρόχρονο παραδείσου, όπου το μυθικό συστατικό δεν απέχει και πολύ από το απτό στοιχείο, είναι επόμενο να προσφεύγει κατεξοχήν στη χρήση τόσο των τρόπων της λελογισμένης μεταφοράς,  όσο και της εναρμονισμένης με το εκάστοτε δεδομένο αφηγηματικό πλαίσιο αλληγορίας. Εκεί όπου η πραγματικότητα των εκλεπτύνσεων υπαγόρευε τα καταστατικά δρώμενα και τις εν γένει πρακτικές της ημέρας και της νύχτας, τις κύριες εν ολίγοις συμπεριφορές των μελών της κοινωνικής ομάδας, εκεί ακριβώς ο Λευκάδιος Χερν ήταν επόμενο να αισθάνεται την πληρότητα της εν αγαθώ ζωής. Αρκεί λοιπόν, ένα απλό περιστατικό της καθημερινότητας, μια κατά τα άλλα αμελητέα ποσότητα ή ποιότητα της διαβίωσης στην πατρίδα του Ματσούο Μπασό,  για να τον μεταφέρει, την κατάλληλη στιγμή αναβαθμισμένο στη σφαίρα των ελεύθερων συνειρμών, στο παρελθόν τής κάθε άλλο παρά φαντασιακής αλήθειας. Η μετάβαση του διηγητικού  υποκειμένου,  με κουρούμα, με  ένα ελαφρύ δηλαδή αμαξάκι με δύο ρόδες, το οποίο σέρνει ένας φιλότιμος κούλης, από τη μια επαρχιακή πόλη στην άλλη, όπως διαδραματίζεται στο παρόν αφήγημα των είκοσι δύο μόνο σελίδων, είναι κοντολογίς  η μετάβαση στην απολεσθείσα Αξία.

Πολύσημες χελώνες, εξαιρετικά νοήμονες δράκοι, αλαφροΐσκιωτοι περιηγητές, υποθαλάσσια βασίλεια, υπερουράνιες υποστάσεις, συναλληλίες του κόσμου των ορατών και των αοράτων, πνεύματα των δέντρων και των δασών, προσευχές βροχοποιών, συγκλίνουν: ο κόσμος δεν είναι τίποτε άλλο παρά το ζείδωρο όραμα του συγγραφέα. Ως πραγματογνώμων της φαντασμαγορίας αυτής, ο διεξοδικός, κι άλλο τόσο υφολογικά επαρκής Λευκάδιος Χερν, μέλος της οικογένειας ενός σαμουράι,  δεν χρειάζεται να ακροβατεί ή να αυτοσχεδιάζει: απλώς αποτυπώνει περιστατικά από τη σύζευξη του συλλογικού κεκτημένου των ζωτικότερων μύθων με την ατομική του λεκτική ικμάδα.  Η μία παρέκβαση οδηγεί μαθηματικά στην άλλη. Το ένα όνειρο φέρνει στο άλλο. Η καλειδοσκοπική εξιστόρηση είναι η ικανή και αναγκαία συνθήκη για να περάσει το εγώ στη σφαίρα του ήθους.

Η διαδοχή των παρεκβάσεων θυμίζει, εννοείται, ελαφρώς την κειμενική στρατηγική του Ηρόδοτου. Αναφέρομαι στις 1.086 παρεμβάσεις, οι οποίες ενοφθαλμίζονται στις Ιστορίες του τελευταίου. Το παραμύθι παύει εν τω μεταξύ να υφίσταται ως παραμύθι και να λειτουργεί ως τέτοιο. Έχει αναχθεί σε Κανόνα εσωτερικής πορείας. Γνωρίζουμε, μεταξύ άλλων: «ό, τι μας κόμισε από την Ιαπωνία ο Λευκάδιος Χερν δεν συνιστά εκείνη τη μάζα των δεδομένων, η οποία συνήθως  περιέχεται στον άτεγκτο  ειρμό των στατιστικών στοιχείων, αλλά τη λάμψη που τα περιβάλλει, την πέρα απ’  την ευτέλεια της καθημερινότητας πάλλουσα ωραιότητα∙ την άυλη ομορφιά σαν το άρωμα του λουλουδιού, η οποία,  όσο κι αν αποτελεί αξεχώριστο κομμάτι του, δραπετεύει από  τα δεσμά και διασκορπίζεται στο άπειρο…». Για τις ανάγκες της εποπτικής στιγμής παρέθεσα την έγκριτη αποτίμηση του Στέφαν Τσβάιχ, όπως κατατίθεται στο έργο του  Άνθρωποι και Πεπρωμένα. Ο Ουράσιμα, που μπαινοβγαίνει στα ιαπωνικά Ηλύσια Πεδία με την άνεση του ανέμου στις περισσότερες σελίδες του Ονείρου μιας καλοκαιρινής ημέρας, είναι εν τέλει ο Λευκάδιος Χερν ή Γιακούμο Κοϊζούμι αυτοπροσώπως, σε μια δευτεροβάθμια προφανώς εκδοχή του.

Η μετάφραση μετέφερε ως και την πάχνη των γραμμάτων του συγγραφέα. 

Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής