Η στιγμή

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

Α. Τάσσος, Αγρότισσες, 1958, έγχρωμη ξυλογραφία 29 x 56 εκ.

ΦΑΝΗΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ, Η θάλασσα με τα 150 επίπεδα, εκδόσεις Κουκούτσι, σελ. 64

το Βερολίνο δεν υπήρχε

ούτε και το τείχος

Με κομμένη την ανάσα (1960), ήταν ο τίτλος με τον οποίο ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ περιέγραφε το άγος και το αδιέξοδο της μεταπολεμικής εποχής, δηλαδή του προοδευτικού μοντερνισμού, ήτοι την Ασφυξία του βλέμματος, όπως ο τίτλος ενός δοκιμίου με τον υπότιτλο Σύγχρονη ελληνική ποίηση και ιδεολογία, του Βαγγέλη Κάσσου, στο μακρινό αλλά οριακό 1989.

Χωρίς ανάσα, λοιπόν, θα ήταν σήμερα ο τίτλος ενός κειμένου που θα περιέγραφε την αίσθηση των νεώτερων, σύγχρονων ποιητών, οι οποίοι δεν έζησαν το πριν, ώστε να μπορούν να βιώσουν το μετά στην ιστορική του διάσταση, αν και κάποιοι, όπως ο Φάνης Παπαγεωργίου, αναγνωρίζουν και ψαύουν αυτό το όριο, μιλώντας με την πολιτική συνείδηση του ποιητικού υποκειμένου, συνείδηση που ωριμάζει, πιέζοντας τον ίδιο τον στίχο να βρει την ποιητική του συνείδηση, αυτή που θα είναι συμβατή με το πολιτικό βίωμα, που τώρα προηγείται.

θα ήταν μέλλον

αν είχαν παρόν

Αυτοί οι δυο στίχοι απογράφουν τη μετάβαση από τον τίτλο του Νίκου Καρούζου, «Δυνατότητες και χρήση της ομιλίας», στον τίτλο που στεγάζει αυτούς τους στίχους: «Δυνατότητες δύο νέων». Το ιστορικό παρόν είναι που ταυτοποιεί και συνέχει τα πρόσωπα, που ψαύουν την ύπαρξή τους μέσα σε αυτό, σχεδόν σωματοποιώντας την ιστορική στιγμή.

ΒΥΡΣΟΔΕΨΕΙΟ Νο. 12231 

Η σημασία κύλησε

από κάτι λέξεις όπως

αγαπημένη, φυλάγομαι,

σημαίνω 

και από το κύλισμα

γεννήθηκαν άλλες όπως

πυροβληματική, γλωτός, ασφυρί

 

κι έτσι αυτός κι αυτή

έμαθαν να ξελασπώνουν την αγάπη τους

αμέσως πριν την φάνε 

Οι διασκελισμοί του προηγούμενου ποιήματος, με το «όπως» να μην ξέρει ποιο στίχο να διαλέξει, τον προηγούμενο ή τον επόμενο, περνούν τον λόγο, και το ποίημα, από την αμηχανία των σημασιών στην αμηχανία της ίδιας της γλώσσας, δηλώνοντας, και τονίζοντας, φωτίζοντας δραματικά την αδυναμία ακόμα και των καινούριων λέξεων να κάνουν οτιδήποτε άλλο, απ’ το να παραδοθούν στην άμεση κατανάλωση, να εξαϋλωθούν - ετούτοι οι διασκελισμοί αποτελούν το ισχυρότερο τεκμήριο αυτής της χωρίς ανάσα στιγμής και αίσθησης.

Μιλώντας για την προηγούμενη, πρώτη συλλογή του Παπαγεωργίου, είχα επισημάνει τη δεξιότητά του στον επιγραμματικό λόγο, προτείνοντάς του να εμπιστευθεί περισσότερο την ποίηση, ώστε να μιλήσει αυτή, με τους τρόπους της, για όλα τα σημαντικά που αποτελούν την πολιτική του συνείδηση. Αυτό όντως το κάνει εδώ ο ποιητής, αφού παίρνει την ευθύνη και τα ρίσκα, της επιλογής του, της γλώσσας του. Παρ’ όλα αυτά, το «σύμπτωμα» επιμένει, εμφανίζεται πάλι, σίγουρα σε μικρότερη ένταση, δίπλα σε ποιήματα που έχουν ενσωματώσει εντυπωσιακά την ιστορική αγωνία του ποιητικού υποκειμένου. Και μάλλον θα πρέπει να το πάρουμε απόφαση, ότι εφ’ όσον η πολιτική συνείδηση προηγείται της ποιητικής, αυτό θα συνεχίσει να συμβαίνει. Άλλωστε, έτσι η ποίηση δείχνει την καταγωγή της. Επιπλέον, έτσι δείχνει και την αγωνία της για την αλαλία του πολιτικού λόγου. Δεν είναι κατ’ ανάγκην καταστροφικό. Το έχει επίσης κάνει ο Νικόλαος Κάλας στα ποιήματά του, και μάλιστα συστηματικά, μόνο που αυτός είχε ήδη οργανώσει το αισθητικό του σύμπαν, το οποίο ήταν τόσο ισχυρό, ώστε να αντέχει και τις πλέον μπρουτάλ παρεκβάσεις, οι οποίες, έτσι, τελικά νοηματοδοτούσαν την ίδια την αποδομητική του διάθεση ως προς την καλλιέπεια του καθ’ ημάς συντηρητικού ποιητικού μοντερνισμού. Σήμερα, ο νέος ποιητής έχει να αναμετρηθεί με την άνθιση του νεορομαντισμού, και ο Φάνης Παπαγεωργίου δείχνει να το συναισθάνεται.

σε λίγο ο δρόμος θα ξεφόρτωνε οχήματα

ο ουρανός θα ξεφόρτωνε άστρα

ο λόφος θα ξεφόρτωνε βουνά

το χρέος θα ξεφόρτωνε ανθρώπους

η γη θα ξεφόρτωνε την κίνησή της

 

μόνο φως κι ούτε σκιά

ούτε φιλιά ούτε τίποτα

Μια δεύτερη παρατήρησή μου, με αφορμή το προηγούμενο βιβλίο του, ήταν πως ο ποιητής θα πρέπει να εμπιστευθεί περισσότερο τη γλώσσα του, ώστε να την αφήσει να αναπνεύσει, και όχι να συνθλίβεται από την ένταση του ρυθμού της εικονοποιίας του, γιατί συχνά ο λόγος ενός ποιήματος περιέχει περισσότερη ποίηση απ’ ό,τι νομίζουμε. Στην ανά χείρας συλλογή, ο Παπαγεωργίου έχει απομακρυνθεί από την Εμπειρίκεια εικονοποιία, κρατώντας φυσικά τη δεξιότητά του στην κατασκευή και στη διαδοχή των εικόνων, που τώρα έρχονται να οργανώσουν ένα σύμπαν δυστοπικό, μέσα όμως στην κίνηση της ιστορίας.