Ανθρωπιστική ευδαιμονία

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΒΟΥΖΗ

ΝΑΝΟΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ, Στο υποκύανο μάτι του Κύκλωπα, ποιήματα, εκδόσεις Ψυχογιός, σελ. 221

…Ήρθε ο ζηλευτός / ο Αρύβαλλος Ζούλης / ήρθε μια μαύρη / μητέρα μ’ ένα / λευκό αγοράκι / κρατώντας με λουρί / έναν τενεκέ / που έγδερνε το δέρμα / των πεζοδρομίων // Πήγαινα ν’ αγοράσω / προμήθειες στο supermarket / όμως είναι τελείως άδειο / κανένας καμιά πωλήτρια // Στα ταμεία στην ουρά κανείς / ένα μεγάφωνο μόνο μονότονα / επαναλαμβάνει: Σταματήστε / Σταματήστε αυτό / το μακελειό («Τα άρθρα μου / Το μακελειό»)

Η συλλογή περιλαμβάνει ποιήματα μεγάλου χρονολογικού εύρους, αφού ξεκινούν από το 2001 και φθάνουν έως το 2015, ώστε παρέχεται η ευκαιρία να παρακολουθηθούν η εξέλιξη της ποιητικής του Νάνου Βαλαωρίτη και η αποκρυστάλλωση της πιο πρόσφατης φάσης της. Πρόκειται για συνθέσεις που διακρίνονται για την απρόσκοπτη ροή του λόγου (η οποία κατάγεται από τον Όμηρο και εν συνεχεία από το κίνημα beat και από τον αμερικανικό γλωσσοκεντρισμό), για την προσποίηση της αφήγησης (η οποία προέρχεται από την écriture, την κειμενικότητα, και από τον γαλλικό μεταδομισμό), για τις διαδοχικές ρήξεις και ανατροπές της αφήγησης (οι οποίες προέρχονται από τον υπερρεαλισμό και ξανά από την écriture), για τους λεκτικούς και τους φρασεολογικούς συσχετισμούς και αντιπαραθέσεις (οι οποίοι κατάγονται από τον λετρισμό και ξανά από τον γλωσσοκεντρισμό), τέλος, για το χιούμορ, τον παρωδιακό συναισθηματισμό, τον παιγνιώδη και πνευματώδη χαρακτήρα, και τον ερωτισμό.

Αλλά, απλοποιώντας τα πράγματα, θα μπορούσε κάποιος να πει ότι η συλλογή ξεχωρίζει λόγω τριών παραγόντων: O πρώτος είναι ο ρυθμός. Οι περισσότεροι ποιητές ξετυλίγουν συχνά –όταν δεν τους κερδίζει η μικρή φόρμα ή ο μινιμαλιστικός τρόπος του χαϊκού– εκτεταμένες συνθέσεις από όπου λείπει ο ρυθμός, καθώς είναι γραμμένες σε άτακτους στίχους, οι οποίοι διακόπτουν τη ροή του λόγου. Ο ρυθμός λοιπόν δεσπόζει στα ποιήματα του Βαλαωρίτη, τόσο στο πρωτογενές επίπεδο της γλώσσας τους, επειδή μάλιστα η τελευταία δανείζεται πολλά χαρακτηριστικά της προφορικότητας, όσο και δευτερογενώς, χάρη στη μορφή τους την αποτελούμενη συνήθως από τετράστιχες ενότητες και χάρη στους επάλληλους διασκελισμούς, στοιχεία που επιτρέπουν στον λόγο να καταβαίνει συνεχόμενος, ενόσω το κάθε ποίημα αναπτύσσεται, και διακρινόμενος μόνο σε ρυθμικά τμήματα. Ο δεύτερος παράγοντας αφορά σε μια ιδιαίτερη παιδεία. Ο Βαλαωρίτης, σε όλα τα έργα του, θέτει ως αντικείμενο πρώτιστα τη λειτουργία της ελληνικής γλώσσας, πράγμα που σημαίνει ότι στα κείμενά του συνδυάζονται οι περίοδοι και οι ποικιλίες της, οι οποίες διατέμνονται από τον κάθετο άξονα της διαχρονίας και τον συγχρονικό άξονα αντίστοιχα. Ο τρίτος παράγοντας είναι ο πολιτικός.

Εν προκειμένω, επειδή η πολιτική ποίηση συνιστά ένα σύγχρονο ρεύμα, που εξαπλώνεται παγκοσμίως, ως αντίδραση στη σαρωτική πρακτική ελέγχου και καταδυνάστευσης, η οποία ασκείται πλέον από τις εξουσίες, χρειάζεται να επισημανθούν δύο δεδομένες καταστάσεις: Πρώτον, στην Ελλάδα, η οποία πλήττεται σε τεράστιο ποσοστό από τη συγκεκριμένη πρακτική, η πλειονότητα των ποιητών παραδόξως δεν προσδίδει πολιτική διάσταση στις συνθέσεις της, αλλά συνεχίζει να διακατέχεται από την τάση της ιδιώτευσης, που παρουσιάζεται από τη γενιά του ’80 και ύστερα. Δεύτερον, τα περισσότερα ποιήματα αποκτούν το πολιτικό στίγμα τους μέσα από τη θεματολογία. Ο Βαλαωρίτης Στο υποκύανο μάτι του Κύκλωπα υπερβαίνει την πρώτη κατάσταση γράφοντας με μεγάλη εξωστρέφεια, η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι τα ποιήματά του λειτουργούν ως ελκυστές των πνευματικών και των ηθικών διεργασιών και συγκρούσεων της εποχής. Υπερβαίνει, επιπροσθέτως, τη δεύτερη, αφού η πολιτική συνιστώσα των κειμένων του βασίζεται ελάχιστα στη θεματική και πολύ περισσότερο στο ύφος, του οποίου καταστατικό στοιχείο αποτελεί ο δημόσιος λόγος, και σε ό,τι θα μπορούσε να ονομαστεί «γνωστικό μοντέλο».

Με το τελευταίο ονοματικό σύνολο εννοείται η προοπτική η οποία ανοίγεται με τα ποιήματα της συλλογής. Οι συγκεκριμένες συνθέσεις συνοδεύονται από την ευφορική διάθεση, την οποία προκαλεί η διαμόρφωση μιας νέας αντίληψης της πραγματικότητας, όπου την άνευ όρων παράδοση έχει αντικαταστήσει η εξέγερση, τη ναρκισσευόμενη απομόνωση η συμμετοχή σε ένα άγριο καρναβάλι, τον άχρωμο και άρρυθμο μονόλογο η παροτρυντική ρητορική αποστροφή, και τον τυπικό διάλογο η ερωτική συνομιλία. Το υποκύανο μάτι του Κύκλωπα, αυτό το ασυνήθιστο αισθητήριο όργανο, συμβολίζει συνεπώς την απόκτηση της ικανότητας τόσο για την πρόσληψη του κόσμου ανακαινισμένου, όσο και για την πλήρη εμπειρία μιας απελευθερωτικής, άρα ανθρωπιστικής ευδαιμονίας.

Α. Τάσσος, Μεσημέρι, έγχρωμη ξυλογραφία 41 x 36,5 εκ.