Μαραθώνιος: απορίες

ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΖΕΡΒΑ

Γιάννης Γαΐτης, Η Κηδεία του Τσε Γκεβάρα ή Μεταμόρφωση, 1968-’69, λάδι σε καμβά, 129,5 Χ 161,5 εκ.

Φωτογραφίες δρομέων του πρόσφατου Μαραθώνιου, με τις πολύχρωμες, αθλητικές αμφιέσεις, μου έφεραν στο νου εικόνες από τον παλαιό Καρνάβαλο των Πατρών. Ήταν μεγάλο γεγονός στα παιδικά μας χρόνια και αρκετές φορές παραβρεθήκαμε οικογενειακώς. Συνέβαινε μάλιστα η βροχή ή ακόμα κι ο χιονιάς να δυσχεραίνουν την πρόοδο της παρδαλής πομπής, μα τίποτε δεν θα μπορούσε να τη σταματήσει .

Δεν είχαμε δει τότε τις μεγαλειώδεις παράτες του Ρίου, ούτε γνωρίζαμε την εσωτερική λογική τους, τις ετήσιες προετοιμασίες, την υπερήφανη προσήλωση των κατοίκων στον θεσμό, την άγρια άμιλλα μεταξύ των δήμων. Πολύ αργότερα, θα γινόμουν αυτόπτης μάρτυρας των προετοιμασιών για το Πάλιο της Σιένας στην Τοσκάνη. Θα τύχαινα μάλιστα και σε βίαιες συναντήσεις μεταξύ της τάδε και τάδε κοντράδας (γειτονιάς). Θύμιζαν τις γνωστές οδομαχίες φιλάθλων από αντίθετες ποδοσφαιρικές ομάδες, τις φοβερές ταραχές που προξενούσαν οι διαμάχες πράσινων και βενέτων στην Πόλη.

Στον σύγχρονο, δημοκρατικό Μαραθώνιο επικρατεί ειρήνη, τάξις, ασφάλεια. Πλην, η μοντέρνα αθλητική αμφίεση των αγωνιζομένων έχει μια κάποια συνάφεια, εξωτερική οπωσδήποτε, με τις καρναβαλικές στολές. Εδώ βεβαίως τίποτε δεν έχει ραφτεί με προσωπικό μεράκι και επιμέλεια. Όλα είναι αγοραστά και παντού διακρίνεις τις μάρκες των ρούχων. Τόσο μάλιστα, που να υποπτεύεσαι ότι κατά βάθος οι διοργανώσεις αυτές δεν είναι παρά απόρροια του εμπορικού ανταγωνισμού των μεγάλων εταιρειών. Η λιτή εμφάνιση χαρακτήριζε ανέκαθεν τον αθλητή. Σήμερα, η αθλητική αμφίεση είναι πλέον ειδικευμένος τομέας της ραπτικής.

Μαραθώνιος είναι η αναμνηστική τελετή της αντοχής και της αυταπάρνησης του πολίτη. Χωρίς το αίσθημα της αυταπάρνησης όμως, που απορρέει από τον βαθύτερο δεσμό μιας συγκεκριμένης κοινότητας ανθρώπων, η σωματική αντοχή περιπίπτει στη σφαίρα της απλής ζωικότητας. Γι’ αυτό και όσο κοιτάζει κανείς τις φωτογραφίες των συμμετεχόντων, όσο κι αν συγκινείται από τις προσπάθειές τους, τόσο περισσότερο απορεί.

Τί επιζητούν αλήθεια όλοι αυτοί οι αυτοσχέδιοι δρομείς; Τί θέλουν να αποδείξουν; Προς τί τόση αιματηρή προπαρασκευή; Πώς υιοθετήθηκε και σ’ εμάς αυτός ο παγκοσμιοποιημένος πλέον θεσμός αμερικανικής προελεύσεως; Μα γιατί τέλος πάντων τρέχουν όλοι ομάδι; Είναι σύμπτωμα της μοντέρνας υπερκινητικότητας; Ή το συμπλήρωμα της καθιστικής τηλεόρασης; Τρέχουν άραγε και οι άνεργοι; Είναι γνωστό ότι το τρέξιμο προκαλεί ευχαρίστηση, ο συναγωνισμός προσδίδει κύρος, η δε μαζικότητα είναι μεταδοτική. Μα δεν αρκούν μου φαίνεται για την εξήγηση του πάνδημου φαινομένου.

Στις μέρες μας, η υγεία έχει λάβει μορφή ιδεολογίας. Δεν αρκεί απλώς να είσαι, πρέπει και να φαίνεσαι υγιής. Αυτό υποδηλώνει νομίζω η αθλητική μόδα με τα διαστημικά της σχέδια. Η υγεία λέει ναι στην πρόοδο. Η τεχνολογία προάγει την υγεία. Απόδειξη η παράταση του προσδόκιμου ζωής. Ο οργανισμός είναι μια μηχανή που πρέπει να λειτουργεί σωστά. Για την απρόσκοπτη λειτουργία του, απαιτείται συστηματική συντήρηση και επιτήρηση. Η χαρά των αθλητικών παιδειών έχει παραχωρήσει τη θέση της στον ορθολογισμό της σωματικής άσκησης. Ό,τι πάσχει είναι εξοβελιστέο. Πρέπει να θεραπευθεί επί ποινή θανάτου. Ήδη η συζήτηση γύρω από το ζήτημα της ευθανασίας εντείνεται συνεχώς στις ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελβετία λ.χ. έχει νομιμοποιηθεί από καιρό, πολλές δε κινηματογραφικές ταινίες περιγράφουν αξιοπρεπώς το οικειοθελές τέρμα του βίου. Οι πόνοι και οι αφόρητες επιπλοκές των σύγχρονων ασθενειών δικαιολογούν την απόφαση για ήπιο θάνατο. Όσο πιο υγιής μένεις, τόσο καλύτερα πεθαίνεις, σκέπτεται με το δίκιο του ο σύγχρονος άνθρωπος. Και τρέχει ιδεοληπτικώς σε μαραθωνίους, τρέχει στα μηχανήματα των γυμναστηρίων, τρέχει στους δρόμους, με τα ακουστικά στ’ αυτιά και το μάτι στο ρολόι. Αν η εργασία είναι το δραστικότερο αντικαταθλιπτικό της ζωής, το τρέξιμο γεμίζει το κενό του ελεύθερου χρόνου, υγιεινά. Μέχρις ενός βαθμού βέβαια, διότι σχετικές επιστημονικές έρευνες καταδεικνύουν ότι ο πολύς αθλητισμός, και δη ο πρωταθλητισμός, βλάπτει τελικώς την υγεία.

Ο σύγχρονος Μαραθώνιος συγκεντρώνει τους μεμονωμένους δρομείς, αναγνωρίζει επισήμως την ενασχόλησή τους, και επιπλέον τους επιβραβεύει, όπως κάποτε βραβευόταν ο φιλότιμος εργάτης του σταχανοβισμού. Με το τρέξιμο, όπως και με τον αθλητισμό γενικότερα, παράγεται υγεία, αλλά και θέαμα μαζί. Ο δρομέας μεταβάλλεται σε μηντιακή προσωπικότητα. Συμμετέχει εκών άκων στη μεγάλη διαδικτυακή πραγματικότητα, όπως ακριβώς εκείνος που ανανεώνει διαρκώς τις ηλεκτρονικές συσκευές του. Η μαζική κατανάλωση της υγείας είναι πλέον προνομιακός τομέας της διαφήμισης. Μια διαφήμιση που δεν αναφέρεται σε κάποια μεγάλη ιδέα, θεωρείται πλέον φτωχή και αναποτελεσματική. Τι ευρηματικότερο από τον αρχαίο μαραθώνιο για όλους!

Και ο καρνάβαλος είναι θεσμός πανάρχαιος. Σημαίνει την άρση της καθημερινότητας, της εργασίας, των θεσμών. Τα πάντα μεταμφιέζονται, μεταστρέφονται, διαστρέφονται. Το χυδαίο βγαίνει στην επιφάνεια, το γέλιο και η καζούρα αποκτούν δικαιώματα. Οι απαγορεύσεις μετριάζονται. Κανείς δεν γκρινιάζει για τη διασπάθιση πόρων, ενέργειας και αξιών. Η ασφυκτική ζωή τού καθήκοντος δροσίζεται από το οξυγόνο της φάρσας και της ελευθεριότητας. Πρόκειται για ένα ανακουφιστικό διάλειμμα, μια γιορτή χαράς και ελευθερίας. Συνειδητοποιείς ότι η αληθινή ζωή δεν είναι η καθημερινή ζωή.

Ο σύγχρονος Μαραθώνιος, αντιθέτως, δεν προβάλλει καμιά αξία διαφορετική από τις κυρίαρχες αξίες. Τουναντίον, τις επιβεβαιώνει. Οι αρχαίοι αθλούνταν ενόψει πολέμου, για να είναι σε θέση να υπερασπισθούν την πόλη τους. Τι υπερασπίζονται σήμερα οι αυτοσχέδιοι μαραθωνοδρόμοι; Την εύρυθμη λειτουργία του σώματος. Το δικαίωμα να πεθάνεις υγιής. Αν όμως η εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού είναι το ύψιστον αγαθόν, αν ο άνθρωπος καθορίζεται απλώς με όρους οργανικής αποτελεσματικότητας, τότε σε τι ξεχωρίζει από το πράγμα;

Παρά την ένδοξο καταγωγή του, έχει κανείς την αίσθηση ότι ο μοντέρνος, μαζικός Μαραθώνιος δεν είναι κατά βάθος παρά η αποθέωση της λειτουργικότητας, η αποθέωση του σύγχρονου ανθρώπου ως πράγματος. Μόνο που η υγεία δεν έχει να κάνει σε τίποτε με τα πράγματα.