Ψυχοσωματική και αντιμεταβίβαση

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΕΛΑ

Κατερίνα Παπαζήση, Μετά το τέλος του δρόμου, 2015, εγκατάσταση 10 σχεδίων, ακουαρέλα σε χαρτί, 25 x 17.5 εκ. (έκαστο)

PIERRE MARTY, Η Αλλεργική Σχέση, εκδόσεις Άγρα, σειρά «Ρους». Εισαγωγή Μαρίλια Αϊζενστάιν-Αβέρωφ, επίμετρο Μαρίνα Παπαγεωργίου, μετάφραση Πάνος Αλούπης, Γιώργος Σταθόπουλος, σελ. 126

Ήδη από τον τίτλο γίνεται αισθητή η ένταση που διέπει όλο το κείμενο και τη θεμελιώδη έννοια της αντικειμενοτρόπου σχέσης στη θεώρηση περί ψυχοσωματικής στο έργο του Marty. Το γοητευτικό αυτό κείμενο, για όποιον ενδιαφέρεται για την ψυχανάλυση και ψυχοθεραπεία είναι γεμάτο τεχνικούς όρους. Δυσπρόσιτο; Όχι ακριβώς, χάρη στην ξεκάθαρη, επιστημονικού τύπου γραφή του.

Η αλλεργία (ή η αλλεργική σχέση), που υποδεικνύει μια αντίδραση, είναι εδώ μια έννοια πολυδιάστατη και όχι μεταφορική, όπως θα μπορούσε να περιμένει κανείς. Η αλλεργική σχέση παραπέμπει σε μία καθαρά ψυχοσωματική νόσο και εξετάζεται ως προς τη σχέση της με ένα αντικείμενο που την προκαλεί, και το οποίο ο αναλυόμενος προσεγγίζει σε μια διαδικασία, όπως σημειώνουν οι μεταφραστές, «συνενωτικής συγχώνευσης»: «Θα δούμε ότι η μεγάλη πρωτοτυπία της αλλεργικής αντικειμενοτρόπου σχέσης, (...) έγκειται σε μια συνεχή απόπειρα του υποκειμένου να προσεγγίζει το αντικείμενο. (...) Ένας αλλεργικός δεν έχει παρά μόνο μία και μοναδική βασική επιθυμία: να προσεγγίσει όσο είναι δυνατόν το αντικείμενο μέχρι να συγχωνευθεί μαζί του.» σ. 39

Η διάλεξη που έδωσε ο Marty το 1958 έχει να κάνει με την ψυχοσωματική. Η μονιστική, «χωρίς διαχωριστική παύλα» (δεν είναι ψυχο-σωματική), αντίληψη που έχει διαμορφώσει εκείνη την περίοδο για τα ψυχοσωματικά φαινόμενα απομακρύνεται από το φροϋδικό μοντέλο και επηρεάζεται από την αμερικανική κλινική παράδοση. Όπως σημειώνει η Μαρίνα Παπαγεωργίου στο επίμετρο που συνοδεύει το κείμενο, η «επιστημολογική τομή» που εισάγει ο Πιερ Μαρτύ εκείνη την περίοδο, εντοπίζεται στην ανάλυση της αλλεργικής αντικειμενοτρόπου σχέσης, με όρους απόστασης και ασυμβατότητας με το ίδιο το αντικείμενο και όχι αλλεργικών παραγόντων που την  προκαλούν.

Η εμπλοκή του αναλυτή στην περίπτωση του αλλεργικού έχει επιπτώσεις στους χειρισμούς και τη διαδικασία αντιμεταβίβασης ή contre-transfert, πράγμα που επιτρέπει τη δυνατότητα μιας επανάγνωσης του όρου στη θεωρία του Μαρτύ. «Με αλλεργικούς ασθενείς (...) η ιδιαίτερη τεχνική δυσκολία συνίσταται στην πολύ λεπτή ισορροπία που πρέπει να βρει ο αναλυτής ώστε ο ασθενής να τον αντιλαμβάνεται αρκετά κοντά του ναρκισσιστικά (...) αλλά και όσο χρειάζεται μακριά» (σ. 99). Ο αναλυτής «καλείται λοιπόν να κατανοήσει τις μεταβολές της αντιμεταβίβασης σε συνάρτηση με τις μεταπτώσεις στην αναπαραστατική ικανότητα του ασθενή κατά την αναλυτική διαδικασία.»

Η εξαιρετική μετάφραση από τα γαλλικά ανταποκρίνεται σε μια δύσκολη πρόκληση: αυτή της περίπλοκης σχέσης της ψυχανάλυσης με τις φυσικές γλώσσες, και αποδίδει νοήματα, εντάσεις, αλλά και γλωσσικές παραδρομές, με έγκυρο και κομψό επιστημονικό λόγο. Η γοητεία του κειμένου έγκειται επίσης στο γεγονός ότι διακρίνεται χαρακτηριστικά το κλίμα της ψυχανάλυσης της δεκαετίας του ’50, δηλαδή μιας προέκτασης της κλασσικής θεωρίας που δεν έχει ακόμα απελευθερωθεί από το δόγμα.

Είναι το ενδιαφέρον του κειμένου καθαρά ιστορικό; Αυτό εξαρτάται από την τοποθέτηση του καθενός σε σχέση με την κλασσική ψυχανάλυση. Σε κάθε περίπτωση, πρόκειται για μια σημαντική ανάγνωση τύπου passerelle, ανάμεσα στη μετα-φροϋδική προσέγγιση και την κλινική θεραπεία· ενώ οι διηγήσεις των συντελεστών για την πανεπιστημιακή κοινότητα του Παρισιού της εποχής που πλαισιώνουν την ομιλία αποτελούν για τον αναγνώστη καθαρή ευχαρίστηση.

Η Κατερίνα Καρέλα είναι δρ. Φιλοσοφίας