Περίληψη προηγουμένων

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

Θα ήθελα να συνοδεύσω τα δύο κείμενα που προηγήθηκαν, από το αφιέρωμα του περιοδικού «Πανοπτικόν» στον Γεράσιμο Λυκιαρδόπουλο, με ένα σχόλιο. Αφορμή, και αιτία, ένα άλλο, πρόσφατο αφιέρωμα, του περιοδικού ΦΡΜΚ, όπου νεώτεροι ποιητές (σαραντάρηδες), καταθέτουν την άποψή τους επί του εξής θέματος: «Περί προγόνων, γόνων και άλλων δαιμονίων», γράφοντας από ένα δοκίμιο. Σταχυολογώ κάποιες απαντήσεις τους:

-«Όλη αυτή η συζήτηση περί προγόνων και άρα περί γόνων και επιγόνων είναι στα δικά μου τα αυτιά κάπως πληκτική, πώς λέμε προγονοπληξία – δηλαδή πλήττει εξ ίσου ίσως τόσον τους προγόνους όσο και εμάς. Πλήττει εμάς δι’ αυτών και αυτούς δι’ ημών...».

-«Ποιοι είναι οι πρόγονοι; Δεν υπάρχουν πρόγονοι. Δεν είναι καταγωγική η σχέση μας με την ποίηση. Δεν είναι καταγωγική η σχέση μας με τη λογοτεχνία. Δεν είναι καταγωγική η σχέση μας με την τέχνη. Ό,τι ψάχνω έρχεται να με βρει. Ό,τι χωρίς να το ξέρω ψάχνω έρχεται πάλι να με βρει».

Σταχυολογώ τώρα από το προηγηθέν κείμενο του Γιώργου Μερτίκα:

«’Ζούμε πια μέσα στον χρόνο’. Η πικρή αυτή διαπίστωση του Γεράσιμου Λυκιαρδόπουλου σε κάποια στιγμή των συζητήσεών μας, αποκαλύπτει την αλήθεια στην πιο αρχέγονη σημασία της. Η άρνηση της λήθης, η α-λήθεια, αυτό το βάσανο της καθημερινής αναδρομής στο παρελθόν και της λοξής ματιάς στο μέλλον, κεντρίζει την αγωνία του ανθρώπου για τον κόσμο και τον αγώνα με τον εαυτό. Ο χρόνος ο αληθινός διαφέρει από τον χρόνο τον μετρήσιμο, είναι ο χρόνος της εμπειρίας κι όχι της πραγμάτωσης. Και η διάρρηξη του πραγματωμένου χρόνου είναι η έσχατη στράτευση». Και συνεχίζει, λίγο πιο κάτω, αναφερόμενος στη μακρόχρονη ενασχόλησή του με το Μαγικό βουνό του Τόμας Μαν: «ο Λυκιαρδόπουλος θα ξεδιαλέξει τον Νάφτα και τον Σετεμπρίνι για να αναλύσει ‘τα δικαιώματα του χρόνου επάνω μας’».

Στους διανοούμενους ποιητές, όπως είναι σχεδόν όλοι της παρέας των Σημειώσεων, και πρωτίστως ο Λυκιαρδόπουλος, τα δοκίμιά τους συνυπάρχουν ισότιμα με τα ποιήματά τους. Γιατί είναι λογοτεχνικά δοκίμια, και όχι φιλολογικά ή εντυπωσιολογικά κείμενα. Θα μπορούσαμε μάλιστα να πούμε ότι τα ποιήματά τους υπόκεινται στην τυραννία των ιδεών, ακόμα και επί της ίδιας τους της μορφής. Δηλαδή, πως τα ποιήματά τους είναι, οφείλουν να είναι, πρωτίστως δοκίμια. Όμως, ποια, άλλα, σημαντικά ποιήματα, δεν είναι εν τέλει δοκίμια; «Οριακός ποιητής με ποιήματα αμετάκλητα - δοκίμια αυτογνωσίας της ποιητικής λειτουργίας», έγραφε ο Βύρων Λεοντάρης για τον Κ. Γ. Καρυωτάκη.

Οι ιδέες βέβαια διαθέτουν την θεσμικά κατοχυρωμένη ιστορικότητά τους, στην ακαδημαϊκή συνθήκη. Τι γίνεται όμως με την τέχνη; Έχει καταλυθεί η συνθήκη της ιστορικότητας στο πεδίο της, όπως ισχυρίζονται οι παραπάνω, αλλά και πολλοί άλλοι απ’ τους νεώτερους ποιητές;

Το επιχείρημα του Λυκιαρδόπουλου, το οποίο ο Στέφανος Ροζάνης είχε τη διορατικότητα να το προτάξει στο κείμενό του, θέτει το μέτρο των πραγμάτων: «Η σχέση του ποιητή με το παρελθόν είναι η σχέση της ποίησης με το παρελθόν σώμα της – ποίηση έξω από την παράδοσή της, εμφανή ή αφανή, δεν υπάρχει».

Και τώρα ένα ποίημα του Λυκιαρδόπουλου, από την εποχή της δικιάς του νεότητας, με εμφανείς τους «προγόνους» του:

Υπό ξένην σημαία

περίληψη προηγουμένων

Συναντήσαμε τοὺς δρόμους αὐτοὺς πρὸς δυσμὰς τῆς ἐφηβείας

ὅταν ἡ μάχη εἶχε κριθεῖ χωρὶς νὰ χάσουμε σταγόνα αἷμα

ἕτοιμο ἤδη μᾶς περίμενε τὸ φέρετρο καὶ τ’ ὁλοκαίνουριο κοστούμι

ἡ χειραψία τοῦ προϊστάμενου κι ὁ τελευταῖος ἀσπασμὸς τῶν φίλων

– τίποτα δὲν ἀλλάζει πιὰ μέσα σὲ τοῦτο τὸ τοπίο

ἠλεκτρικὸ νεκροταφεῖο μ’ εὐτυχισμένους νεκροὺς κουρδισμένα τραγούδια

τίποτα δὲν ἀλλάζει πιὰ

ἀποστηθίσαμε τὴ ζωή μας εὔκολο μάθημα

ξέρουμε ποὺ ἀρχίζει ποὺ τελειώνει

(ἄμμος χωμένη μὲς στὰ νύχια νὰ σὲ πονάει ξαφνικὰ σὰ φῶς ποὺ σὲ ξυπνάει τὴ νύχτα

ριπὲς ἀνέμου μὲς στὸ ἀκίνητο αἷμα, φάντασμα σημαίας λυγμὸς παλιοῦ χαρτιοῦ μὲς στὸ συρτάρι

λόγια ἐνὸς ρήτορα παράκαιρου φύλλα ξερὰ μέσα σὲ πάρκα ποὺ λησμόνησαν τὴν ἄνοιξη)

Ἀποστηθίσαμε τὴ ζωή μας, μελάνι καὶ χαρτὶ

μελάνι καὶ χαρτὶ

– μιὰ ἠχὼ καλοκαιριοῦ μέσα σὲ δέκα κούφια χρόνια

Η μετάβαση, από το πληθυντικό/συλλογικό/διανθρώπινο  βίωμα αυτού του ποιήματος, από το συνανήκειν, στην προσωπική βιογραφία των σημερινών νεαρών ποιητών, αντιστοιχεί στην έκπτωση της ιστορίας, ως βιωμένης εμπειρίας, και την αντικατάστασή της από την αυθαιρεσία τού «εγώ νομίζω». Εάν εσείς νομίζετε, λοιπόν, ότι το προσωπικό βίωμα και η περιπέτεια του σώματος της ποίησης, θα αντικατασταθούν από την ατομική διευθέτηση του παρόντος χρόνου και τη διαιώνιση/δικαίωση της εφήμερης ατομικής συνθήκης, έτοιμο ήδη περιμένει το φέρετρο (λέει το ποίημα...).