Στοιχεία για μια Αριστερή Πολιτική σήμερα

ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΛΗ ΚΥΠΡΙΑΝΟΥ

Χρήστος Βενέτης, Χωρίς τίτλο, 2015, μολύβι σε χαρτί, 30 x 40 εκ.

Οι λέξεις έχουν υλική υπόσταση, φτιάχνουν πράγματα, δεν είναι πράγματα. Μας επιτρέπουν να τα κατανοήσουμε, να δράσουμε ένσκοπα και οργανωμένα. Τα λόγια μπορούν να μείνουν λόγια ή να μετουσιωθούν σε δράση και να παράξουν πράγματα. Η όποια θεωρία συνεπώς είναι χρήσιμη αλλά ακόμη και η πιο δόκιμη δεν αρκεί. Από την οπτική αυτή εκθέτω σκέψεις για το τι μπορεί να συνιστά σήμερα, στο δεδομένο περιβάλλον, εθνικό και διεθνές, Αριστερή Πολιτική.

Ένας εύκολος τρόπος να απαντηθεί το ερώτημα είναι η φαντασιακή φυγή στο μέλλον με διάφορα πρέπει ή με το γύρισμα της πλάτης στην καθημερινότητα μέσω του βολικού θεολογικού επιχειρήματος ότι μόνο η ανατροπή του συστήματος έχει νόημα δυνάμει της άρσης της ατομικής ιδιοκτησίας Αν φύγουμε από αυτές τις απλοϊκές θεωρήσεις, θαρρώ ότι μία Αριστερή πολιτική συναπαρτίζεται από τρεις αλληλοτροφοδοτούμενους άξονες. Μια συγκεκριμένη ηθική, μία πολιτική βελτίωσης της καθημερινότητας, κατά πρώτον των φτωχότερων, και ένα όραμα τομών που συνέχει και δίνει νόημα στις καθημερινές επιλογές και πρακτικές.

Ηθική. Όλες οι ιδεολογίες καταστατικά εγκλείουν μια ηθική. Πρόκειται για θεμελιώδεις αρχές και κανόνες που ορίζουν τη δράση και συγκροτούνται μέσω αυτής. Η ριζοσπαστική, αριστερή ιδεολογία έχει μπολιαστεί από τη φιλελεύθερη, όπως αυτή διαμορφώθηκε στα πρώτα της βήματα, σε αρκετά σημεία. Ενατενίζει θετικά το μέλλον, είναι πιο ανεκτική στη διαφορά, ασπάζεται τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες. Όμως είναι πιο γενναιόδωρη και αξιοδοτεί τη συλλογικότητα. Δίνει έμφαση σε αξίες όπως η αλληλεγγύη, η συλλογικότητα και τα κοινωνικά δικαιώματα με απώτερο στόχο τη χειραφέτηση του ανθρώπου.

Τα προαναφερθέντα μπορούν να συνοψιστούν σε τρεις αρχές-ηθικές αξίες: ατομικά και κοινωνικά δικαιώματα και ελευθερίες, συλλογικότητα, δυσπιστία προς την εξουσία. Η πρώτη αρχή, φιλελεύθερη στην αρχική της σύλληψη, δοκιμάζεται καθημερινά ιδιαίτερα σήμερα στην Ελλάδα της κρίσης και σε έναν κόσμο με τεράστια προβλήματα όπως η ιμπεριαλιστική πολιτική των «μεγάλων» δυτικών δυνάμεων στον Αραβικό κόσμο και η άνοδος του θρησκευτικού και ιδεολογικού φονταμενταλισμού, από τον ΙΣΙΣ ως τα νέα φασιστικά μορφώματα.

Η δεύτερη αρχή, καταστατική της αριστερής ιδεολογίας στις ποικίλες εκφάνσεις της πριμοδοτεί τη συλλογικότητα ως βασικό στοιχείο της ύπαρξης αλλά και ως μέσο μετασχηματισμού της κοινωνίας. Στο παρελθόν έχουμε απτά δείγματα της πρακτικής αυτής. Χάρη στη λειτουργία αυτή οι φτωχοί σε χώρες όπως η Μεγάλη Βρετανία έμαθαν ανάγνωση και γραφή, η εργατική τάξη απέκτησε υπερηφάνεια, κατέκτησε πράγματα όπως τα εργατικά δικαιώματα και ο ελεύθερος χρόνος. Ταυτόχρονα, η συλλογικότητα έγινε κομμάτι της κουλτούρας όλο και περισσότερο χωρών. Στην Ελλάδα μετά τη δεκαετία του 1980 οι συλλογικότητες βιώθηκαν αρνητικά και απαξιώθηκαν. Το ζήτημα παραμένει ανοικτό και συνιστά ένα από τα παιδία που κρίνεται διαρκώς η Αριστερά στο σύνολό της, ιδιαίτερα ο ΣΥΡΙΖΑ ως κυβερνών κόμμα.

Η Αριστερά, όπως και οι φιλελεύθεροι στα πρώτα τους βήματα, είναι δύσπιστη  αν όχι αρνητική σε κάθε είδους εξουσία και κυνήγι θέσεων. Αυτό έχει να κάνει με την αρχή της συλλογικότητας αλλά και την αντίληψη ότι η εξουσία είναι πηγή ανισοτήτων και ελέγχου. Μπορεί όμως κάποιος που κυβερνά να αντιμάχεται την εξουσίας; Οι ανερχόμενοι φιλελεύθεροι αστοί επινόησαν αντίρροπα για να τη «δαμάσουν». Οι Αριστεροί έχουν να προσθέσουν σ’ αυτό την αρχή της συλλογικότητας και την ηθική επιταγή αντίστασης στα θέλγητρά της.

Διαχείριση της καθημερινότητας. Ασκώ διοίκηση, ασκώ εξουσία, πόσο μάλλον από τη θέση της κυβέρνησης, σημαίνει διαχείριση της καθημερινότητας, θεραπεία των μικρών και μεγάλων καθημερινών προβλημάτων. Εδώ κρίνεται σε μεγάλο βαθμό η αποδοχή των κυβερνώντων, η νομιμοποίησή των αποφάσεων τους και των ίδιων.

Διαχείριση της καθημερινότητας δεν σημαίνει ενασχόληση με τα τετριμμένα, τα ασήμαντα. Σημάνει γνωρίζω τα προβλήματα, μπορώ και παίρνω τις κατάλληλες αποφάσεις, τα λύνω. Όλα αυτά προϋποθέτουν τρία πράγματα: διαρκή παρέμβαση στα καθημερινά ώστε να γνωρίζω τα προβλήματα, γνώση των ανθρώπων που τα βιώνουν, επίλυσή τους σε μία κατεύθυνση συμβατή με την ηθική και τους στρατηγικούς μας στόχους.

 Με δυο λόγια η γνώση των προβλημάτων, ο τρόπος και η λήψη των αποφάσεων παραπέμπουν στις προαναφερθείσες ηθικές αρχές: σεβασμό του πολίτη, συλλογική λειτουργία και ενάρετη χρήση της εξουσίας. Από την άλλη, οι αποφάσεις οφείλουν να εντάσσονται σε μία στρατηγική συμβατή με τις ιδεολογικές αρχές όπως η αναδιανομή, η μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, η ενεργοποίηση των πολιτών και η χειραφέτησή τους.

Προφανώς η υλοποίηση των προαναφερθέντων εξαρτάται σε ένα βαθμό και από την κρατική γραφειοκρατία. Η ορθολογική οργάνωσή της στην Ελλάδα, μετά από χρόνια πελατειακών και ευνοιοκρατικών πρακτικών συνιστά τεράστιο ζήτημα που ζητεί επειγόντως λύση. Να συγκροτηθεί ένα κράτος στην υπηρεσία του πολίτη που να μπορέσει ταυτόχρονα να λειτουργήσει και ως μοχλός οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης.

Όραμα. Οποιοδήποτε κόμμα, πόσο μάλλον ένα αριστερό, έχει στρατηγικούς στόχους, όραμα. Η υλοποίησή τους του επιτρέπει να δώσει το στίγμα του, να αφήσει το αποτύπωμα του.  Αν δεν το κάμει, όπως είθισται στα καθ’ ημάς, τότε περιορίζεται στην καθημερινή διαχείριση, συνήθως ρηχή αν όχι ανεπαρκή ελλείψει στόχων και ιδεών.

Το ερώτημα είναι διπλό. Τι μπορεί να σημαίνει αριστερή στρατηγική σήμερα; Πώς μπορεί να υλοποιηθεί; Η απάντηση και στα δύο δεν είναι διόλου αυτονόητη σε μια διεθνή συγκυρία, οικονομική και ιδεολογική, που προσφέρεται ελάχιστα σε οράματα και κοινωνικούς μετασχηματισμούς. Τα πράγματα είναι ακόμη δυσκολότερα λόγω της κρίσης χρέους, της εξάρτησης μας ως χώρας από τους δανειστές, δεδομένα που δεν επιτρέπουν την υλοποίηση ακόμη και μετριοπαθών κεϋνσιανών πολιτικών όπως αυτά που περιέχονταν στο Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης.

Ακόμη όμως και στη συνθήκη αυτή, ένα κόμμα που κυβερνά δεν μπορεί να μην κοιτά στο μέλλον, να θέτει στόχους, να επεξεργάζεται πολιτικές με τρόπο που δεν καθίσταται ανυπόληπτο στα μάτια του κόσμου, ένα κόμμα «θα» που δέσμιο της φλυαρίας του αναπροσαρμόζει ή αλλάζει διαρκώς το λόγο του. Μία τέτοια προσέγγιση ανεξάρτητα από το περιεχόμενο του οράματος έχει δύο θετικά. Μπορεί να καταστήσει ένα κόμμα ηγεμονικό, ηγεμονία που θα του επιτρέψει να έχει τον κόσμο μαζί του, να ζυμώσει καλύτερα τις ιδέες του, να τις υλοποιήσει οικονομικότερα και ταχύτερα. Από την άλλη πλευρά μία τέτοια επεξεργασία διευκολύνει τη διαχείριση της καθημερινότητας καθώς συνέχει και ενοποιεί τις καθημερινές κυβερνητικές πολιτικές και πρακτικές.

Ποια θα μπορούσε να είναι αυτή η στρατηγική; Απάντηση διόλου ευχερής. Σε κάθε περίπτωση δύο πτυχές της είναι καταστατικές της ιδεολογίας της Αριστεράς: περισσότερο Δημοκρατία, περισσότερη κοινωνική Δικαιοσύνη και Ισότητα. Μένει αυτές οι δύο πτυχές να δέσουν μ’ ένα άλλο μεγάλο ζητούμενο, την ευημερία των πολλών. 

Ο Παντελής Κυπριανός διδάσκει Ιστορία της εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Πατρών