Φιλολογία και ιστορία της γραφής

ΤΟΥ ΦΟΥΒΟΥ ΓΚΙΚΟΠΟΥΛΟΥ

Παναγιώτης Τέτσης, Ύδρα, θάλασσα, 1998, ακουαρέλα, 70 x 100 εκ. 

Ένα από τα καίρια προβλήματα, που αντιμετωπίζει σήμερα ο φιλόλογος, είναι αυτό της σχέσης ανάμεσα στο κείμενο και το προϊόν που πιστοποιεί την ύπαρξη του ίδιου του κειμένου. Προϊόν που μπορεί να είναι ένα χειρόγραφο ή ένα έντυπο (και σ’ αυτή τη σχέση, ανάμεσα στο περιεχόμενο του κειμένου και το προϊόν της γραφής, επικεντρώνονται, ίσως, οι καλύτερες προσφορές που κατάφερε να δώσει η σύγχρονη φιλολογική έρευνα στην ιστορία των κειμένων).

Από τη μια μεριά, λοιπόν, η ανακάλυψη της ζωής του κειμένου, μια ιδιαίτερη προσοχή στην ιστορία του μέσα στο χρόνο, σ’ αυτή την στρωματοποίησή του, που η παλιά φιλολογία ίσως να ισοπέδωνε και που, αντίθετα, μια πιο ζωντανή σχέση με τις μαρτυρίες γραφής μπορεί να εμβαθύνει και να το αποκαταστήσει διαφορετικά. Κι από την άλλη, ακριβώς η ανακάλυψη ενός νέου τρόπου αντιμετώπισης των προϊόντων της γραφής, που πολύ συχνά διαχωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες: προϊόντα γραφής χειρόγραφα και προϊόντα γραφής έντυπα. Μια ιστορία την οποία οι άνθρωποι που συμμετείχαν την αισθάνονταν συνεχόμενη, χωρίς διακοπές.

Ένας νέος τρόπος λοιπόν για να αντιμετωπίσουμε τα προϊόντα γραφής, θέτοντας ορισμένα ερωτήματα που επιφανειακά είναι τεχνικού χαρακτήρα, αλλά βρίσκονται βαθιά ριζωμένα στην πραγματικότητα των μεμονωμένων προϊόντων και στο περιβάλλον που τα δημιούργησε, που τα υποδέχτηκε, που τα προετοίμασε να υπηρετήσουν διαφορετικές λειτουργίες. Ένας τρόπος για να απαντήσουμε σε βασικές ερωτήσεις, όπως αυτή του πώς, είναι η ερώτηση πάνω στην τεχνική που χρησιμοποιείται για την παραγωγή των συγκεκριμένων προϊόντων γραφής. Και μέσα στο πνεύμα της τεχνικής, να απαντήσουμε στις ερωτήσεις του τύπου: ποιος έκανε ορισμένα πράγματα, ορισμένα βιβλία, ορισμένα προϊόντα, για ποιον έγιναν και γιατί. Και μια ερώτηση ίσως δομική, εκείνη δηλαδή της λειτουργίας. Βέβαια η συζήτηση γύρω από τη λειτουργία δεν αφορά πια τη λειτουργία του αντικειμένου, του προϊόντος (το βιβλίο για παράδειγμα), αλλά την ίδια τη λειτουργία του κειμένου. Και η ερώτηση του πώς δεν είναι και δεν μπορεί να είναι μόνο για το πώς τεχνικά, δηλαδή συγγραφικά, δημιουργήθηκε εκείνο το προϊόν. Είναι μια ερώτηση του πώς εκείνο το κείμενο κατασκευάστηκε, γιατί είναι πολύ δύσκολο να διακρίνουμε ό,τι αφορά τη γραφή και ό,τι αφορά το κείμενο, το περιεχόμενο. Είχαν και τα δύο την ίδια πορεία, κι αυτός που σκεφτόταν τις λέξεις, σκεφτόταν ταυτόχρονα τις λέξεις και τα σημεία.

Θα πρέπει λοιπόν να διευρύνουμε τις μελέτες μας προς αυτή την κατεύθυνση, να αντιμετωπίσουμε και την ιστορία της γραφής, μαζί με την ιστορία των κειμένων, για να μπορέσουμε να αποκαταστήσουμε σωστά τα ίδια τα κείμενα.

Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ