Αφηγηματικές μίξεις

ΝΤΕΙΒΙΝΤ ΜΙΤΣΕΛ, Τα χίλια φθινόπωρα του Γιακομπ ντε Ζουτ, εκδόσεις Τόπος, Μετάφραση: Μαρία Ξυλούρη, σελ. 576

Νικολέττα Τζάννε, under pressure

Με τον όρο «σύγχρονο μεταμοντέρνο μυθιστόρημα» έχουν αποπειραθεί κριτικοί λογοτεχνίας να ορίσουν την πεζογραφική τάση που  φαίνεται να ξεκινάει από την Αγγλία με πρωτεργάτη τον Τζούλιαν Μπαρνς και άφθονους καλούς μαθητές, η οποία εξορθολόγησε τα δύσπεπτα επιτεύγματα των μεταμοντέρνων και σε συνδυασμό με κλασσικές αφηγηματικές μεθόδους τα έφερε στα όρια του σύγχρονου αναγνωστικού κοινού, κερδίζοντας μάλιστα μερικά βραβεία booker και μερικές υποψηφιότητες για βραβεία booker. Ένας εκ των διασημότερων της πεζογραφικής αυτής «σχολής» είναι ο Ντέιβιντ Μίτσελ.

Στην πράξη, ο μεταμοντερνισμός θέλησε να ενεργοποιήσει τον αναγνώστη, να δημιουργήσει φόρμες που μπορούν να διαβαστούν πιθανά με διαφορετικούς τρόπους, να εντάξει στην πεζογραφία στοιχεία ετερόκλητα και, επίσης, να παρωδήσει τους ήρωες, τις καταστάσεις και την ίδια την ύπαρξη του μυθιστορήματος, σε τέτοιο βαθμό ώστε να υπονομεύονται τόσο το λογοτεχνικό οικοδόμημα όσο και οι στόχοι του κι οι θέσεις του. Η ζωή δεν είναι κάτι σταθερό που πρέπει να το παίρνει κανείς σοβαρά και οι αξίες έχουν σχετική μόνο σημασία. Στα ίδια πλαίσια, το ύφος του μυθιστορήματος δεν είναι επίσης χαρακτηριστικό, δακτυλικό αποτύπωμα του συγγραφέα. Αλλάζει ανάλογα με το βιβλίο, τις επιδιώξεις, τους ήρωες και τους στόχους.

Όσοι έχουν διαβάσει την «επιτυχία» του Μίτσελ, Cloud Atlas, θα δυσκολευτούν να αναγνωρίσουν υφολογικά τον συγγραφέα από τις σελίδες των χιλίων φθινοπώρων. Γιατί το παιχνίδι της μίμησης οδήγησε σε διαφορετικά μονοπάτια. Ενώ το Cloud Atlas, στα αχνάρια της «Ιστορίας του κόσμου» του Τζούλιαν Μπαρνς, αφηγείται τεχνητά εγκιβωτισμένες ιστορίες με κοινό νοηματικό άξονα από διαφορετικές εποχές, «Τα χίλια Φθινόπωρα του Γιακομπ ντε Ζουτ» μιμούνται το Ιαπωνικό ατμοσφαιρικό μυθιστόρημα με συχνές ευδιάκριτες αναφορές στον «πατριάρχη» Γιασουνάρι Καβαμπάτα. Ο Ντέιβντ Μίτσελ αποδεικνύεται συγγραφέας με γνώση των σύγχρονων και παλαιών λογοτεχνικών ρευμάτων, με δυνατότητα να τα χρησιμοποιεί ανάλογα με τις απαιτήσεις του κειμένου και με ιδιαίτερο πεζογραφικό ταλέντο.

Η θέση και η στόχευση του βιβλίου μοιάζουν να είναι πολύ φιλόδοξες. Δύο χρόνια από τη ζωή του Ολλανδού υπαλλήλου Γιάκομπ Ντε Ζουτ στην Ιαπωνία, και μάλιστα στη νησίδα εκείνη της Ιαπωνίας (λιμάνι Νακγασάκι και νησί Ντετζίμα) όπου επιτρέπεται η παραμονή ξένων, χρησιμοποιούνται αφηγηματικά για να αναδείξουν, όχι μόνο τη σύγκρουση αυτοκρατοριών, αλλά και την αιώνια και καταστροφική αναζήτηση του πλούτου και του ελέγχου. Ένα τόσο ευρύ κοινωνιολογικό και ιστορικό υλικό, θα οδηγούσε ίσως αναπόφευκτα σε ένα σύνολο που δεν θα μπορούσε να ολοκληρωθεί, εάν ο συγγραφέας δεν επέλεγε μία «τύπου» Hemmingway αφηγηματική μέθοδο, η οποία μπορεί να είναι βαρετή για τον μέσο αναγνώστη, επειδή όμως υπονοεί αντί να υποδεικνύει και καλεί τον αναγνώστη να ενεργοποιηθεί, καταφέρνει να χειριστεί αποτελεσματικά έναν τεράστιο όγκο δεδομένων.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ