Το νόημα της Δημοκρατίας

ΤΟΥ ΗΛΙΑ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗ

ΓΙΩΡΓΟΣ Ν. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Άμεση δημοκρατία. Αρχές, επιχειρήματα, δυνατότητες, εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 254

Τα τελευταία χρόνια (και λόγω της ανάγκης που έφερε η οικονομική κρίση) αναδείχτηκε παράλληλα και η έκπτωση του αντιπροσωπευτικού κοινοβουλευτικού πολιτικού συστήματος. Μαζί με την κριτική για το πώς είναι δομημένη η πολιτική εξουσία, άρχισε να διαδίδεται σε μαζικό επίπεδο και το ζήτημα μιας πολιτικής εξουσίας η οποία θα είναι πραγματικά ελεγχόμενη από το λαό. Η οικονομική κρίση αποδείχτηκε η μεγαλύτερη κινητήρια δύναμη, που γεφύρωσε τους λαούς με την ιδέα του δημοκρατικού προτάγματος, που μέχρι τότε ήταν κατανοητό μονάχα από μια πολύ μικρή ομάδα διανοουμένων. Αρκετοί πολίτες συνειδητοποιούσαν, ότι Δημοκρατία δεν ταυτίζεται με τον αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτισμό. Βέβαια δεν ήταν μόνο ο «πολιτικά αμύητος λαός» που ξεκίνησε να χρησιμοποιεί τον όρο με πολιτική επιδίωξη. Οι «μυημένοι» στον κινηματικό χώρο επιδίδονταν στην ίδια συμπεριφορά. Αναρχικοί αντιεξουσιαστές ονόμαζαν τις συνελεύσεις τους άμεση δημοκρατία, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι ο όρος αναφέρεται σε ένα κράτος του δήμου (δήμος + κράτος ), δηλαδή μία εξουσία οριζόντια και όχι γραφειοκρατική, ελεγχόμενη από τον λαό, που σε καμία περίπτωση δεν σηματοδοτεί μια κατάσταση κατά την οποία «όποιος δεν συμφωνεί με την πλειοψηφία έχει το δικαίωμα να μην συμμετέχει ή να μην ακολουθεί τις αποφάσεις της πλειοψηφίας».

Το νόημα της Δημοκρατίας, που είναι αφενός η δυνατότητα της ισότιμης συμμετοχής στον καθορισμό της εξουσίας και αφετέρου η ευθύνη όλων στην εκτέλεση των πολιτικών αποφάσεων του λαού, έφερε μια οπτική της πολιτικής οργάνωσης, που συνεπήρε συθέμελα πολιτικά κινήματα και κόμματα της αριστεράς - οι πάντες αναφέρονταν στην Άμεση Δημοκρατία ως δικό τους κεκτημένο, με το οποίο πορεύονταν και το επιδίωκαν εδώ και πολλά χρόνια. Έτσι ο όρος Άμεση Δημοκρατία χρησιμοποιήθηκε και ερμηνεύτηκε, από το 2010 και μετά, από τους «υπερασπιστές» της ποικιλοτρόπως, πότε ως ομοφωνία του συνόλου ή ως συναίνεση, πότε ως συνδιαμόρφωση, πότε ως δημοκρατικός συγκεντρωτισμός εντός κομμάτων και πολύ σπάνια ως πλειοψηφία μεταξύ ίσων που δεν ανήκουν σε συγκεκριμένες τάξεις, κόμματα ή ομάδες.

Παρά τις όποιες στρεβλώσεις του νοήματος του προτάγματος, υπήρχαν και κάποιες φωτεινές περιπτώσεις πιστών στο Δημοκρατικό πρόταγμα, οι οποίοι ήταν και είναι σε θέση να αναδείξουν το ζήτημα της Δημοκρατίας καθαρά, χωρίς να το μπερδεύουν με άλλου είδους πολιτικές προσεγγίσεις. Ένας από αυτούς είναι ο Γιώργος Οικονόμου. Αυτό που είναι ξεκάθαρο στα βιβλία του Οικονόμου είναι ότι αναλύεται το Δημοκρατικό αξιακό με στόχο την επαναδημιουργία της δημοκρατικής σκέψης στο σύγχρονο άτομο. Σε αυτήν την προσπάθειά του, δεν αναφέρεται στην Δημοκρατία μέσα από αυθαίρετες ερμηνείες του προτάγματος που γίνονται στην εποχή μας, αλλά μέσα από τον τρόπο που λειτουργούσε στην αρχαία Δημοκρατική Αθήνα, και, ξεπερνώντας την ακαδημαϊκή αφήγηση, αναλύει το πολιτικό αξιακό, επιδιώκοντας την επικαιροποίηση της Δημοκρατίας ως θεσμό και της Δημοκρατικής σκέψης ως κριτική συνείδηση στα σημερινά πολιτικά αδιέξοδα της φιλελεύθερης διακυβέρνησης.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο της δημιουργίας ενός σύγχρονου ατόμου–πολίτη και όχι υπηκόου κινείται και το τελευταίο του βιβλίο Άμεση δημοκρατία. Αρχές, επιχειρήματα, δυνατότητες. Στο βιβλίο αυτό ο Οικονόμου αναλύει πολιτικά την Δημοκρατική Αθήνα και τις αξίες των Δημοκρατικών πολιτικών θεσμών. Διαφοροποιεί επίσης το Δημοκρατικό πολίτευμα από τα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα και από τις ιδεολογίες του φιλελευθερισμού, του κομμουνισμού και του αναρχισμού. Εξηγεί τις προϋποθέσεις για να φτάσουμε στο ζητούμενο, που είναι η θεσμοθέτηση του λαϊκού πολιτεύματος εξουσίας, και καταλήγει στις δικές του πολιτικές προτάσεις για την Ελλάδα του σήμερα, με στόχο πάντα την ανάδειξη της πολιτικής ισότητας.

Στην εποχή μας έχουμε έναν ακόμα λόγο να δίνουμε μια μεγαλύτερη αξία σε στοχαστές όπως ο Οικονόμου. Ο λόγος είναι ότι με την αλλαγή στα αντιπροσωπευτικά πολιτικά δεδομένα και με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ να έχει μια σαφέστατα φιλολαϊκή δυναμική πολιτική (και αυτό αν μη τι άλλο είναι υπέρ μας), στον αγώνα της εναντίον οικονομικών και πολιτικών καταχραστών μέσα και έξω από την ελληνική κοινωνία, υπάρχει μια πολύ μεγάλη πιθανότητα, αυτό να λειτουργήσει ως εφησυχασμός για τον λαό, και την στιγμή που αυτός ξεκίνησε (από την οικονομική κρίση και μετά) να αναζητεί τις πολιτικές του ευθύνες και να ξεφεύγει από την πολιτική του ανωριμότητα, να αφεθεί ξανά σε μια πολιτική παθητικότητα, περιμένοντας να του λύσει όλα του τα προβλήματα μια αντιπροσωπευτική κυβέρνηση με φιλολαϊκή κατεύθυνση.

Όπως πολύ σωστά τονίζει ο Οικονόμου, η ενασχόληση με το Δημοκρατικό αξιακό δεν είναι ένα ζήτημα παροδικής έξαρσης, ούτε μια φιλολαϊκή πολιτική από τους εκάστοτε κυβερνώντες^. σε καμία περίπτωση δεν μοιάζει με το φιλοδώρημα του πλούσιου κυβερνήτη στον ζητιάνο λαό στα πλαίσια μιας μονομερούς φιλανθρωπικής πράξης. Θα έπρεπε να είναι ένας σταθερός στόχος όλης της κοινωνίας και όσων κινήθηκαν τα τελευταία χρόνια γύρω από το ζήτημα της Άμεσης Δημοκρατίας στην πολιτική ζωή. Επομένως, βιβλία όπως αυτό που παρέχουν καθαρά το αξιακό και τα επιχειρήματα για την δημιουργία της πολιτικής ισότητας, δείχνουν στην σημερινή ελληνική κοινωνία, που κάνει τα πρώτα της βήματα στην δημοκρατική πολιτική, την πολιτική κατεύθυνση που θα έπρεπε να ακολουθήσει, μία κατεύθυνση, που, δυστυχώς, φαίνεται να ξεχνά τους τελευταίους δύο μήνες μετά από την αλλαγή κυβέρνησης στο αντιπροσωπευτικό κοινοβουλευτικό πολίτευμα.

Όπως ο ίδιος ο Οικονόμου επισημαίνει, η απαίτηση για την δημιουργία των Δημοκρατικών θεσμών δεν πρέπει να επιδιωχθεί μέσα από τυφλές βιαιοπραγίες στο δημόσιο χώρο, αλλά μέσα από τον πολιτικό διάλογο. 

Ο Ηλίας Χαραλαμπάκης είναι εκπαιδευτικός

Παντελής Χανδρής, Terrain #2, 2014, γύψος και μεταλλική βάση,
40 x 25 x 56 εκ., ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της γκαλερί Elika