Λειτουργικός κριτικός λόγος

ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΟΚΟΡΗ

ΘΑΝΑΣΗΣ ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΣ, Ματιές ενμέρει. Κείμενα κριτικής 1993-2013, Εκδόσεις Μελάνι, 2014, σελ. 272

Η πνευματική προσφορά του Θανάση Μαρκόπουλου είναι πολύπτυχη : ποιητική, φιλολογική, κριτική. Οι επτά ποιητικές συλλογές του από το 1982 έως το 2010 συγκροτούν μία νεωτερική έκφραση που έχει ενσωματώσει δημιουργικά τον ποιητικό ρεαλισμό, τον κοινωνικό προβληματισμό και την υπαρξιακή αναζήτηση. Η ερμηνευτική ανάλυση των λογοτεχνικών κειμένων με αξιοποίηση στοιχείων από τη λογοτεχνική θεωρία, η κριτική αξιολόγηση των ποιημάτων και των πεζογραφημάτων με ταυτόχρονη ένταξή τους σε ιστορικά και κοινωνικά συμφραζόμενα, ο αλληλοσυσχετισμός των κειμένων και η θεώρησή τους υπό το πρίσμα χρονικής διαδοχής, η βιβλιογραφική έρευνα, καθώς και η προσέγγιση της λογοτεχνίας ως διδακτικού υλικού συγκροτούν βασικούς άξονες της πολύπτυχης φιλολογικής λειτουργίας, ενώ συναποτελούν και τα βασικά πεδία της φιλολογικής δραστηριοποίησης του Θανάση  Μαρκόπουλου, η οποία ενέχει ως σημείο αιχμής τη μεταπολεμική νεοελληνική παραγωγή ως προς την ποιητική και την πεζογραφική έκφραση.

Ο Μαρκόπουλος ως φιλόλογος έχει προσεγγίσει τα πρόσωπα της πεζογραφίας του Μάριου Χάκκα (εκδ. Τα Τραμάκια, 1993), έδωσε τη Βιβλιογραφία Νίκου Αλέξη Ασλάνογλου 1948-1996 (εκδ. Παρέμβαση, 1996) και μία εμπνευσμένη ερμηνεία του έργου του ποιητή (εκδ. Μελάνι, 2013), ανέλυσε την ποίηση οκτώ μειζόνων εκπροσώπων (Αναγνωστάκης, Κύρου, Θασίτης, Χριστιανόπουλος, Ασλάνογλου, Μέσκος, Ευαγγέλου, Μάρκογλου) της πρώτης και της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς (εκδ. Σοκόλη, 2003), αναδίφησε κάθε πτυχή της δουλειάς του Ανέστη Ευαγγέλου (εκδ. Σοκόλη, 2006), ενώ με τη μελέτη του Ο ποιητής και το ποίημα (εκδ. Σοκόλη, 2010) διανοίγει το τοπίο της διδακτικής της λογοτεχνίας, εισφέροντας διδακτικά σενάρια για ποιήματα οκτώ δημιουργών (Καρυωτάκης, Σαχτούρης, Κέντρου-Αγαθοπούλου, Δημουλά, Χριστιανόπουλος, Μάρκογλου, Γκανάς, Φωστιέρης), τα οποία ανθολογούνται στα σχολικά εγχειρίδια λογοτεχνίας. 

Τα κείμενα, που συγκροτούν το βιβλίο Ματιές ενμέρει, υποδεικνύουν ότι ο ποιητής και φιλόλογος Θανάσης Μαρκόπουλος έχει υπηρετήσει τη λογοτεχνία και ως κριτικός της. Χρησιμοποιούμε τη συγκεκριμένη διατύπωση μετά γνώσεως λόγου, γιατί οι βιβλιοκρισίες του Μαρκόπουλου, που γίνονται με όρους εκδοτικής επικαιρότητας ως προς την τρέχουσα βιβλιοπαραγωγή, δεν εμπεριέχουν ακκισμούς και πόζα, δεν σκοπούν στην ενοχλητική περιαυτολογία, δεν κατατρύχονται από το άγχος της επίδειξης φιλολογικών γνώσεων. Αντίθετα, υπηρετούν το κρινόμενο λογοτέχνημα, ακολουθώντας μία παλιά αλλά σωστή άποψη περί λογοτεχνικής κριτικής, άποψη που με συμπυκνωμένο τρόπο είχε εκφράσει στις Δοκιμές του (τόμος Α΄, Αθήνα,  Ίκαρος ⁴1981, σ. 131) και ο Γιώργος Σεφέρης: «Ο ρόλος του κριτικού είναι, αν μπορώ να πω, ο ρόλος του ραβδοσκόπου. Βρίσκει μέσα μας τις νέες πηγές ευαισθησίας, τις πηγές που κάνουν τα τέλματα τρεχάμενα νερά». Η αποστολή της κριτικής, δηλαδή, δεν είναι απλώς και επιφανειακά να απονείμει τον έπαινο ή τον ψόγο, αλλά σκοπεί και στο «να ολοκληρώνει μια ορισμένη ευαισθησία» (Σεφέρης, ό.π.).

Ο Μαρκόπουλος, επειδή ακριβώς δεν είναι επαγγελματίας κριτικός, επιλέγει (και σωστά) να κρίνει δημοσίως βιβλία που τον έχουν αγγίξει και τον έχουν ελκύσει. Μέσα από τις σελίδες περιοδικών και εφημερίδων, που εγκύπτουν με ενδιαφέρον και σοβαρότητα στο λογοτεχνικό φαινόμενο (Ακτή, Αντί, «Αναγνώσεις» της Αυγής, Διαβάζω, Ελίτροχος, Εντευκτήριο, Μανδραγόρας, Νέα Εποχή, Παρέμβαση, The Books’ Journal, Φιλόλογος), παρουσιάζει βιβλία που έχουν ερεθίσει το αναγνωστικό του ενδιαφέρον, χωρίς όμως να εξαντλείται στην περιγραφή του περιεχομένου τους ή στη διατύπωση μιας απλής θετικής γνώμης. Οι Ματιές ενμέρει περιλαμβάνουν πενήντα πέντε κριτικά κείμενα, στα οποία προσεγγίζονται ισάριθμα βιβλία που εκδόθηκαν κατά την εικοσαετία 1993-2013 (είκοσι ποιητικά, είκοσι πεζογραφικά και πέντε που ανήκουν στην κατηγορία της φιλολογικής-κριτικής μελέτης). Ο κριτικός δεν έχει αναγάγει σε βασικό γνώμονα αξιολόγησης την προσωπική του ποιητική (συγγραφείς με ισχυρή λογοτεχνική προσωπικότητα συχνά δεν αποφεύγουν αυτήν την πρακτική κατά την κριτική τους δραστηριότητα). Αντιθέτως :  στηρίζει σε λογικά και αναγνωστικά επιχειρήματα την κριτική του γνώμη, με απλότητα, με διαύγεια, με φιλολογική επάρκεια και προπάντων με ειλικρινή αγάπη προς τους συγγραφείς και το έργο τους. Ο νηφάλιος και ακριβής κριτικός λόγος εμπλουτίζεται και καθίσταται λειτουργικός με τις Ματιές ενμέρει. Σε έναν χώρο από τον οποίο δεν λείπουν αφ’ ενός οι άκριτες υμνολογίες (σε αρκετές περιπτώσεις θα μπορούσαμε, δυστυχώς, να τις χαρακτηρίσουμε και γλοιώδεις) και αφ’ ετέρου οι εμπαθέστατες και άδικες κατηγόριες, οι εμπεριστατωμένες  και χαμηλότονα εκφρασμένες κριτικές θέσεις μάς δίνουν το σωστό μέτρο και αυτό είναι κάτι, το οποίο πρέπει να προσγραφεί στα πολλά θετικά στοιχεία της συγγραφικής παρουσίας τού Θανάση Μαρκόπουλου.     

Φιγούρες, 2009, σινική μελάνη σε χαρτί, 121 x 99 εκ.