ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ
 |
| Daniel G. Andújar, 1989, Postcapital Archive (1989-2001), 2008, σημαία, 60 x 95 εκ. |
Ήταν και τότε άνοιξη, 20 Μάρτη του 1972. Όταν η, από πολλούς αγνοημένη
σήμερα, Εταιρεία Μελέτης Ελληνικών Προβλημάτων (ΕΜΕΠ), αυτή η ανοιχτά
αντιδικτατορική συσπείρωση προοδευτικών αστών διανοουμένων, που μαζί με την
Ελληνοευρωπαϊκή Κίνηση Νέων (ΕΚΙΝ) φοιτητών διαφόρων ιδεολογικο-πολιτικών
καταγωγών έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην αλληλογνωριμία των μελών ενός αναδυόμενου
αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος, προσκαλούσε στην Αθήνα τον διάσημο
γερμανό συγγραφέα Γκύντερ Γκρας για μια ομιλία στην χουντοκρατούμενη χώρα μας .
Και εμείς φοιτητές του τότε, που αν και δεν είχαμε ακόμη διαβάσει
τίποτε από το έργο του, διψούσαμε για γνώσεις αυτοσυνειδησίας ανοιχτών
οριζόντων και πράξεις αξιοπρέπειας ενός καθημερινού δημόσιου κινήματος
προσωπικής ευθύνης και συλλογικής πολιτικής ανυπακοής απέναντι στη Χούντα,
διαβαίναμε ένας-ένας τον στενό διάδρομο που άφηναν οι εκατοντάδες αστυφύλακες που
είχαν κατακλύσει την στοά προς το Θέατρο Άλφα του Στέφανου Ληναίου, της οδού
Πατησίων και Στουρνάρη, όπου θα γίνονταν η ομιλία. Στην είσοδο οι ασφαλίτες των
σχολών σημείωναν όσους ήδη ήξεραν και μάζευαν τις ταυτότητες όσων πρωτοέβλεπαν,
και στη συνέχεια διέλυσαν βίαια όσους δεν μπόρεσαν να μπουν. H αίθουσα κατάμεστη, κι εκείνος με το
μεγάλο μουστάκι και την αιώνια πίπα του, που άναβε κάθε τόσο, άρχισε να μιλά με
μια βαθιά αργή φωνή. «Λόγος εναντίον της συνήθειας» ο τίτλος της ομιλίας του,
που κυκλοφόρησε λίγο μετά σε ελάχιστα δίγλωσσα αντίτυπα. Την ξεφυλλίζω με το
άκουσμα του θανάτου του.
Αντιγράφω σκέψεις του, διαχρονικά και πολυπρισματικά επίκαιρες,
ακόμα και στην τόσο διάφορη πραγματικότητα:
«Ευχαριστώ για την πρόσκληση αυτή. Θα ήθελα κατ’ αρχήν να αφήσω να
εννοηθεί περί τίνος θα επιθυμούσα να μιλήσω αλλά δεν μπορώ να μιλήσω, περί
τίνος θα μπορούσα αλλά δεν θέλω να μιλήσω και, τέλος, περί του τι πρέπει,
αποσιωπώντας το με την συγκατάθεσή σας να παραλείψω…
Όταν μιλώ εδώ για Δημοκρατία, κάθε Έλληνας
δημοκράτης γνωρίζει για ποια Δημοκρατία εννοώ, το πώς χάθηκε, ποιός πριν απωλεσθεί
την είχε διακωμωδήσει και τι πράγματι σημαίνει απώλεια δημοκρατικών
δικαιωμάτων. Σεις γνωρίζετε την ιστορία της χώρας σας. Δεν χρειάζεται να σας
εξηγήσει ένας ξένος, το πώς έγινε μπορετό να αναβιώσει η δικτατορία του
Αυγούστου 1936,… το γιατί η ιστορία επαναλαμβανόμενη στήνει τις τραγωδίες της
σαν φάρσες… Και δεν επιτρέπεται να αποτελέσει δικό μου έργο να κρίνω και να
επικρίνω τα δημοκρατικά εκείνα κόμματα, που ο οπορτουνισμός ή η ιδεολογική τους
τύφλωση, κατέστησαν τη Δημοκρατία αναξιόπιστη και που είναι συνυπεύθυνα για την
χρεωκοπία της. Δεν θα είχε επίσης σημασία να αναφέρει κανείς ονόματα και
στρατιωτικούς βαθμούς, μια και τόσο τα πρόσωπα όσο και τα αξιώματα είναι
εφήμερα και αποτελούν μόνο την προθήκη μιας τάσης που υποβόσκει επικίνδυνα σ’
ολόκληρη την Ευρώπη…
Επίσης δεν επιθυμώ να καταφύγω
σε παραβολές ή ακόμα χειρότερα σε ιστορικές μεταμφιέσεις. Γι’ αυτό άλλωστε δεν
θα πω λέξη για Χοέλντερλιν και για νεανικό φιλελληνικό ενθουσιασμό, ούτε για
τον Λόρδο Βύρωνα, ούτε θα επιχειρήσω την «αναζήτηση της χώρας των Ελλήνων, με οδηγό
τα μάτια της ψυχής»… Θα πω μόνο τούτα τα λίγα: Οι Έλληνες και οι Γερμανοί έχουν
μια οδυνηρή, θα ’λεγα κακότυχη, σχέση με την Δημοκρατία, μια σχέση που κάθε
τόσο ανακόπτονταν και δεν είχε μια ευθύγραμμη εξέλιξη… Γι’ αυτό δεν θα ταίριαζε
σ’ έναν Γερμανό να θελήσει να σας δώσει μαθήματα δημοκρατικότητας, μια και η
Δημοκρατία, η ίσαμε σήμερα άσβεστη αυτή ιδέα, έχει λίκνο της την Ελλάδα. Εδώ κατέρρευσε
και αναστηλώθηκε πάλι. Εδώ αποδείχθηκε ποια δύναμη πηγάζει από την λαϊκή κυριαρχία.
Κι εδώ φάνηκε ανάγλυφα η διθυραμβική αυτοπροβολή της ολοκληρωτικής εξουσίας,
μετά την κατάργηση του Λαού και των δημοκρατικών του δικαιωμάτων. Η Ελλάδα
είναι η έκφραση της Ευρώπης . Μόλις μαραζώσει η Ελευθερία στην Ελλάδα, η Ευρώπη
φτωχαίνει. Επειδή, ακριβώς, σας αφαίρεσαν τα δημοκρατικά σας δικαιώματα,
απειλούνται τα δικά μας…
Σας μιλά εδώ ένας συγγραφέας που
είναι συγχρόνως και πολίτης. Ένας άνθρωπος που δεν διερωτάται πια εάν πρέπει ή
όχι να πράξει κάτι, ένας άνθρωπος που δεν του ήταν πια αρκετό το τραπέζι του
γραφείου του, ένας άνθρωπος όμως που δεν του είναι άγνωστη η απογοήτευση και
που έχει γυμνασθεί στην αποτυχία. Γνωρίζω όλες τις αντιρρήσεις που προβάλλονται
σ’ αυτή τη διττή μου δραστηριότητα… Και απαντώ: Ένας συγγραφέας πρέπει να θέτει
τον εαυτό του στη δοκιμασία της πραγματικότητας. Άρα και της πολιτικής
πραγματικότητας. Κάτι τέτοιο όμως μπορεί να γίνει μόνο εάν εξαλείψει την
απόσταση που τον χωρίζει από τα πράγματα. Ένα λογοτεχνικό στιλ , που υπόσχεται
εξέλιξη μόνο μέσα σε θερμοκήπιο, σαν τις φιλύρες της γλάστρας , δηλαδή μόνο
μέσα σε κλειστούς χώρους, είναι δυνατό να παραμείνει -σαν μια τεχνητή γλώσσα –
αλώβητο. Η πραγματικότητα όμως δεν είναι αλώβητη. Και την αντιδιαστελλόμενη σύζευξη
«πνεύμα–εξουσία», τη θεωρώ φαντασιοκοπία, αφού και η εξουσία μπορεί να
διακρίνεται από πνευματικότητα και το πνεύμα μπορεί να αποδειχτεί κραταιό. Ας μη
λησμονούμε, άλλωστε, ότι συχνά το πνεύμα υποτάχθηκε από οπορτουνισμό στην
εξουσία, και το ίδιο συχνά μια πολιτική, που διακρίνονταν για την οξυδέρκεια
και την πνευματικότητά της, ναυάγησε…
Στα τέλη της περασμένης δεκαετίας
σημειώθηκαν και στα δυο μπλοκ συγκρίσιμα γεγονότα. Η Ελλάδα, μέλος του ΝΑΤΟ, έπαψε
από την 21η Απριλίου 1967 να αποτελεί δημοκρατικό κράτος. Η Τσεχοσλοβακία,
κράτος μέλος του Συμφώνου της Βαρσοβίας, κατελήφθη την 21η Αυγούστου
1968 από τις στρατιές πέντε άλλων κρατών–μελών του ίδιου Συμφώνου. Και στις δύο
περιπτώσεις, οι πρωταγωνιστές των δύο μπλοκ ήταν εκείνοι που έφεραν την κύρια
ευθύνη. Χωρίς την συγκατάθεση ή μάλλον την υποστήριξη των ΗΠΑ, τα δημοκρατικά
δικαιώματα δεν θα ήταν δυνατό να καταργηθούν στην Ελλάδα. Χωρίς την
ιμπεριαλιστική θέληση της Σοβιετικής Ένωσης, το τσεχοσλοβακικό εγχείρημα ,
δηλαδή η πραγμάτωση ενός ανθρώπινου –που θα πει δημοκρατικού– σοσιαλισμού, δεν
θα έβρισκε το προσωρινό τέλος που βρήκε. Συγκρίσιμες είναι και οι προφάσεις που
χρησιμοποιήθηκαν γι αυτήν την διπλή αυθαιρεσία, προκειμένου να θεσμοποιηθεί και
στις δυο περιπτώσεις η τρομοκρατία. Στην Ελλάδα, έτσι είπαν, έπρεπε να αποτραπεί
η κατάληψη της εξουσίας από τους κομμουνιστές. Στην Τσεχοσλοβακία, έτσι είπαν,
έπρεπε να αποτραπεί ένα πραξικόπημα καπιταλιστών–ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Η
επίκληση του εσωτερικού εχθρού στη γλώσσα των τεχνοκρατών εξυπονοούσε: τα ζωτικά
μας συμφέροντα απειλούνται.
Την Ελλάδα και την Τσεχοσλοβακία
δεν τις αντιμετώπιζαν πια σαν χώρες που οι πολίτες τους ήθελαν και είχαν το
δικαίωμα να ζήσουν σαν ελεύθερα άτομα, αλλά αφηρημένα, δηλαδή απάνθρωπα, σαν να
ήταν απλοί παράγοντες ασφαλείας… Φυσικά ήταν απαραίτητο να συγκαλυφθεί η
βαρβαρότητα και των δύο επιχειρήσεων με ιδεολογικό επίχρισμα. Κι έτσι οι
ξεπουλητές των θεμελιωδών δικαιωμάτων παρουσιάστηκαν σαν «προστάτες της ησυχίας
και της τάξεως»∙ από την άλλη, οι εισβολείς κορδακίζονταν σαν «προστάτες του
λαού από την ιδεολογική αποπλάνηση και τις αντεπαναστατικές δολοπλοκίες»…
Όπως πριν αιώνες, έτσι και σήμερα: η ομιχλώδης
γλώσσα συντελεί στο να παρουσιάζονται σιγά-σιγά τα πολιτικά εγκλήματα σαν κάτι
συνηθισμένο… Κατά πως φαίνεται, ο κυνισμός της πολιτικής εξουσίας δεν γνωρίζει
όρια. Στη σημερινή δε εποχή τής τεχνικής κυκλοφορεί αφτιασίδωτος και
χαμογελώντας κομψά, εμφανίζεται με θράσος από τις οθόνες της τηλεόρασης… το
Δίκαιο μπορεί να παραβιάζεται, αλλά παραμένει ενσυνείδητα Δίκαιο παραβιασμένο…
(Μα) ο κυνισμός της πολιτικής
εξουσίας σάς είναι οδυνηρά γνωστός. Όχι μόνο οι δυτικές δημοκρατίες αλλά και οι
κομμουνιστικές λαϊκές δημοκρατίες προσπαθούν, ανοικτά ή συγκεκαλυμμένα –μερικές
φορές και με κάποια συστολή–, να αποκαταστήσουν, το λιγότερο, καλές εμπορικές σχέσεις
με την κυβέρνηση της χώρας σας. Άρχισαν ήδη και οι επισκέψεις πολιτικών ηγετών…
Όλοι φυσικά προβάλλουν μια δήθεν ιδεολογική ουδετερότητα. Χωρίς να μπερδεύεται
η γλώσσα τους, μιλούν για «ειρηνική συνύπαρξη» Προσφέρουν και όπλα… Πίστεψέ το,
λοιπόν, κόσμε! Τα όπλα αυτά δεν στρέφονται κατά του λαού…
Πριν από λίγο καιρό είδα ένα
όνειρο: Είδα την εξουσία να προβάλλει κορδωμένη στο προσκήνιο… Κι είδα τον
αποστερημένο από δημοκρατικά δικαιώματα λαό να παρακολουθεί το θέαμα. Κι είδα
την κρατική εξουσία πως πάσχιζε να παριστάνει την καθώς πρέπει, κι είδα πως
στην προσπάθειά της αυτή γινόταν όλο και πιο γελοία. Κι επειδή η ολοκληρωτική
εξουσία ένοιωσε ότι, πασχίζοντας να εμφανιστεί ευπρεπής και έντιμη, γίνονταν
όλο και πιο γελοία, θύμωσε κι έχασε το χρώμα της… Κι αυτό το παραπανήσιο
ζόρισμα την έκανε ακόμα πιο γελοία. Κι επειδή ο λαός, στην ανελεύθερη κατάσταση
που βρίσκονταν, έβλεπε την γελοιότητα αυτή να μεγαλώνει συνεχώς και επειδή δεν
του έμενε τίποτε άλλο για να προστατευθεί απ’ αυτή τη γελοιότητα, ξέσπασε παντού…
σ’ ένα τρανταχτό, σ’ ένα πάνδημο, σ’ ένα ομηρικό γέλιο…
Σε λίγο θα επιστέψω σε μια χώρα
όπου οι πολίτες συχνά δεν συνειδητοποιούν τα δημοκρατικά τους δικαιώματα κι
όπου η ελευθερία τούς φέρνει έναν κορεσμό. Θα τους μιλήσω για το θάρρος σας,
για την επίμονη αντοχή σας, για την αλύγιστη αντίστασή σας - όμως και για την
μοναξιά σας… Ο χαιρετισμός μου είναι και μια υπόσχεση: Δεν πρόκειται να ξεχάσω
και δεν πρόκειται να συνηθίσω…».
Υπόσχεση που κράτησε μέχρι πρόσφατα, όταν έγραψε
εκείνο το τελευταίο ποίημα για την Ελλάδα με τίτλο «Η ντροπή της Ευρώπης».
Υπόσχεση-μήνυμα που για μας του τότε τροφοδοτούσε και διεύρυνε το ανειρήνευτο
αντιστασιακό δημοκρατικό μας προσωπικό και συλλογικό Εμείς. Συλλογικό Εμείς που
για όσους και όσες δεν χαθήκαμε στη μεταπολεμική εξουσιαστική χοάνη, αποτελεί
ζωντανή παρακαταθήκη στάσης ζωής. Στάση ζωής που στην νέα, πρωτοφανέρωτα
ελπιδοφόρα σημερινή πολιτικό-κοινωνική πραγματικότητα αποκτά ιδιαίτερη σημασία,
στην οποία και καθημερινά κρινόμαστε…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου