Άνθη των γηπέδων

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΟΥΒΑΡΑ

Need time to Forget, 2014, φύλλο αλουμινίου, ρητίνη, χρώμα και νήμα, 192 x 300 εκ. 

ΣΠΥΡΟΣ ΜΠΟΥΚΑΛΑΣ-ΚΑΡΚΑΓΙΑΝΝΗΣ, ΙΑΣΩΝ ΣΧΙΝΑΣ-ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, Συνθήματα και τραγούδια των ελληνικών γηπέδων. Μια καταγραφή των οπαδικών συνθημάτων του Ολυμπιακού, του Παναθηναϊκού, της ΑΕΚ, του ΠΑΟΚ, του Άρη και του Πανιωνίου, εκδόσεις Άγρα, σελ. 152

Από τον Γκράμσι, «το ποδόσφαιρο είναι το βασίλειο της ανθρώπινης ελευθερίας», και τον Πελέ, έως τον Καμύ, που διακρίθηκε και στα γήπεδα ως ποδοσφαιριστής όπως και ο Πάπας Ιωάννης ως τερματοφύλακας, το ποδόσφαιρο, ο βασιλιάς των σπορ, δεν άφησε ενδιάμεσα κανέναν ασυγκίνητο. Κι αυτό επειδή επιτρέπει τη συμμετοχή στο παιχνίδι σε όλους, έστω και δι’ αντιπροσώπων, της ομάδας (κόμμα αλλάζεις αλλά σπάνια ομάδα) εξασφαλίζοντας με εισιτήριο διαρκείας ταυτόχρονα και την επιστροφή κάθε βδομάδα στα ανέμελα παιδικά χρόνια (ποιος χόρτασε ποτέ το παιχνίδι;), εκτονώνοντας τα αρχέγονα επιθετικά ένστικτα, επιτυγχάνοντας τέλος ομαδική ψυχοθεραπεία, αναπλήρωση και επανασύνδεση με την κοινότητα.

Στην πλούσια βιβλιογραφία για το ποδόσφαιρο (συγγραφείς, δοκιμιογράφοι, ποιητές λ.χ. Μ. Αναγνωστάκη, «Άγιαξ για πάντα», Γιώργου Μαρκόπουλου, «Το ποδόσφαιρο στην ποίηση», κ.ά.) καταθέτουν τη δική τους συμβολή ο Σπύρος Μπουκάλας-Καρκαγιάννης και ο Ιάσων Σχινάς-Παπαδόπουλος με το βιβλίο τους Συνθήματα και τραγούδια των ελληνικών γηπέδων, που προλογίζεται από τον καθηγητή Γλωσσολογίας Σπύρο Α. Μοσχονά, ο οποίος τους είχε πρωτοετείς φοιτητές το 2009-10 στο Τμήμα Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Παν. Αθηνών . Ο καθηγητής σκιαγραφεί λιτά και καίρια το ήθος του Σπύρου Μπουκάλα- Καρκαγιάννη δίνοντας ουσιώδεις πληροφορίες και τεκμήρια: «Στο μάθημα δεν μιλούσε πολύ. Ούτε χέρι σήκωνε ούτε έπιανε κουβέντα με τα φιλαράκια του, στις προτελευταίες σειρές…

Περιττό να πω, στις τελικές εξετάσεις έγραψε άριστα. Δεν νομίζω ότι είχε πολυδιαβάσει. Τα είχε αποτυπώσει όλα παρακολουθώντας. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες σ’ εκείνο το μάθημα μπορούσαν, αν ήθελαν, να παραδώσουν και εργασία. Το θέμα, τα γηπεδικά συνθήματα, το πρότεινε ο ίδιος ο Σπύρος. Κάναμε δύο συναντήσεις στο γραφείο μου για να συζητήσουμε τις λεπτομέρειες. Με ρώτησε αν στην τελική εργασία μπορούσε να μπει και το όνομα του συμφοιτητή του Ιάσονα Σχινά-Παπαδόπουλου. Είχε βοηθήσει πολύ , είπε. Δέχτηκα, φυσικά».

Αντιγράφω την κατακλείδα του προλόγου του καθηγητή Μοσχονά που διερμηνεύει τα αισθήματα όλων μας και θα την συνυπέγραφε όποιος γνώριζε τον Σπύρο αλλά και όποιος τον γνωρίσει μέσα από το παρόν πόνημά του: «Ο Σπύρος ήτανε τότε 19 χρονών. Σκοτώθηκε τον άλλο χρόνο, 16 Αυγούστου του 2011. Ο θάνατός του ήταν αδιανόητος. Τον αγαπούσαμε. Μας λείπει. Τον θυμόμαστε, νέο όπως σ’ αυτή τη φοιτητική εργασία».

Οι συντάκτες μελετούν τη συνθηματολογία των γηπέδων (Ολυμπιακού, ΠΑΟ, Πανιωνίου, Άρη, ΠΑΟΚ, ΑΕΚ), εντοπίζουν και σχολιάζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους αλλά και τα κοινά στοιχεία τους. Τα κατηγοριοποιούν σε λατρευτικά (για την ομάδα τους) και σε υβριστικά-περιπαικτικά (για τις αντίπαλες ομάδες). Στα πρώτα η ομάδα ταυτίζεται με τη θρησκεία ως επί γης αντιπρόσωπος του θεού (Θρύλε, θεέ μου/Ολυμπιακέ μου, Είμαστε αλάνια/κι έχουμε τον ΠΑΟΚ για θρησκεία - εδώ υπό τις ευλογίες τραγουδιού του ιερουργού Τσιτσάνη). Στα υβριστικά, που είναι και τα περισσότερα, κυριαρχεί ο εμπαιγμός, η υβριστική φρασεολογία με κέντρο τη γενετήσια πράξη, η λοιδορία, ο ρατσισμός κ.ά. Οι συγγραφείς τονίζουν το ρόλο του αλκοόλ και των ναρκωτικών ουσιών που κυριαρχούν στη συνθηματολογία, σε κυριολεκτική ή μεταφορική χρήση, σταθμεύουν στην ιδιαίτερη εφευρετικότητα των απαντητικών συνθημάτων, εντοπίζουν τους ρυθμούς στους οποίους βασίζονται τα συνθήματα, σε διαχρονικά συνήθως κι αναγνωρίσιμα μοτίβα (από τα Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα και τον εθνικό ύμνο μέχρι αντάρτικα της αντίστασης, τον Τσιτσάνη, τον «Δρόμο» του Λοΐζου κ.ά.) Εξίσου μεθοδικά προσεγγίζουν τα τραγούδια των γηπέδων, με πλήθος επισημάνσεων για τη μορφή, τη γλώσσα, αλλά και την απαραίτητη για την απομνημόνευση ρίμα. Υπογραμμίζεται ότι «αποτελούν μια μορφή ανώνυμης, λαϊκής ποίησης, βωμολοχικής ή μη», και τονίζεται ο ρόλος τους στη διαμόρφωση μιας συλλογικής ταυτότητας.

Το βιβλίο κλείνει με Σημειώσεις του επιμελητή της έκδοσης Παντελή Μπουκάλα, πατέρα του αξέχαστου Σπύρου, ειδήμονα έργω και λόγω περί τα ποδοσφαιρικά, οι οποίες υποβοηθούν τους μη επαρκώς γνωρίζοντες το χώρο και την περιρρέουσα ατμόσφαιρα. Η έκδοση κοσμείται με εύστοχα σχέδια του ζωγράφου Τάσου Παυλόπουλου.

Ο Γιάννης Κουβαράς είναι ποιητής και κριτικός λογοτεχνίας