Η μυθοποιός γραφή του ποιητικού

ΤΟΥ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΡΟΖΑΝΗ

Maler, 1988, ακρυλικό σε καμβά, 200 x 180 εκ.

ΝΙΚΟΣ ΕΡΗΝΑΚΗΣ, Ανάμεσα σε όσα πέφτει η σκιά, εκδόσεις Γαβριηλίδης, σελ. 64

Η νεωτερική προοπτική του μύθου στην ποιητική εκφραστική συγκροτήθηκε ως αποκαταστασιακή μορφή, είτε ως ρομαντική μελώδηση του παρελθόντος του μύθου, είτε ως μοντερνική "αντικειμενική συστοιχία" του μύθου με το παρόν της ποιητικής εναίσθησης. Πάντως, και στις δύο αυτές συστοιχίσεις μελώδησης του παρελθόντος και σύμπλευσης συμβολικής με το παρόν, ο μύθος, στην ποιητική του εκδοχή, ακολούθησε με προσήλωση και ένταση την κατεύθυνση που πρώτος είχε υποδείξει ο Schelling, στην αξίωσή του για μια μυθοποίηση του μύθου την οποία μόνο η ποιητική τέχνη μπορούσε να αναλάβει, ως ερμηνεία του εαυτού της και της σχέσης ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν της πρόζας του κόσμου. Και αυτό, διότι, όπως εξηγούσε, "η μυθολογία δεν είναι τίποτε άλλο παρά το σύμπαν στην ανώτατη εκδήλωσή του, στην απόλυτη μορφή του, το αληθινό σύμπαν καθεαυτό, εικόνα ή σύμβολο της ζωής και του θαυμαστού χάους στη θεία φαντασία, καθαυτό ήδη ποίηση και όμως μέσα και για τον εαυτό του το περιεχόμενο και το στοιχείο της ποίησης".

Έχω την εντύπωση ότι μέσα σε αυτό το πλαίσιο ερμηνείας της ποιητικής εκφραστικής θα πρέπει να προσληφθεί και το αξιοσημείωτο εγχείρημα του Νίκου Ερηνάκη στο υπό συζήτηση ποιητικό του έργο. Υπάρχει, ωστόσο, μια κρίσιμη αντιστροφή πάνω στην οποία ο συγγραφέας εκθέτει την προσωπική του μυθολογία, μέσω του ποιητικού συμβάντος και προς χάριν του συμβάντος αυτού: μας λέγει, "Η μόνη μυθική εποχή είναι το μέλλον".

Σε αυτή την αντιστροφή βρίσκεται, κατά την αντίληψή μου, το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της ποιητικής πρότασης, καθώς αυτό είναι το σταθερό κέντρο της δόμησης του ποιητικού σώματος, το οποίο επιχειρεί να αναδείξει, περνώντας μέσα από τους δαιδάλους μιας σύγχρονης ποιητικής γραφής, που έχει μάλλον παραμερίσει το μυθικό της παρελθόν μέσα στην πραγματική προοπτική ενός παρηκμασμένου μοντερνισμού:

Κρεμόμαστε χαμηλά

Από το μέρος του θεού

ομολογεί, αναδιπλώνοντας το ποιητικό του σώμα ο συγγραφέας, επιθυμώντας να το διατυπώσει ως αδιέξοδο της προσωπικής του μυθολογίας:

Η κυριαρχία του φανερού

Η ρήξη εκδηλώνεται μόνο

Στο μεγαλείο της απόκρυψης

[...]

Έκθεση πανομοιοτύπων

Βάναυση επανάληψη

Είναι ίσως μέσα από το διαφαινόμενο στους ανωτέρω στίχους αδιέξοδο της κυριαρχίας τού φανερού (μεταφράζω: του πραγματικού μοντερνισμού) που αναδύεται η ανάγκη της επαναπρόσληψης της ρομαντικής προοπτικής του μύθου και της, αν όχι εγκατάλειψης, μάλλον του παραγκωνισμού της μοντερνικής "αντικειμενικής συστοιχίας". Εδώ, η ποιητική γραφή επαναπροσανατολίζεται ως ρήξη και "μεγαλείο της απόκρυψης", όροι οι οποίοι επαναφέρουν, ακούσια ή εκούσια, τη ρομαντική μύθευση, αλλά και την αντιστροφή της, από μύθευση του παρελθόντος στην σκοπούμενη μύθευση του μέλλοντος. Όχι πλέον το παρελθόν (αποκαταστασιακή πρόθεση), αλλά το μέλλον μυθεύεται, και αυτό ακριβώς το μυθευμένο μέλλον αξιώνει την απομάκρυνση από τον γερασμένο μοντερνισμό των "αντικειμενικών συστοιχιών".

Κατά την αντίληψή μου, πρόκειται για ένα ποιητικό εγχείρημα καινούργιας αποκατάστασης και συγχρόνως αντιστροφής του μυθικού πυρήνα της ποιητικής γραφής, με την πρόβλεψη του μέλλοντος ως το επιθυμήσιμο της γραφής, μολονότι και μέσα από την καθαρά ρομαντική προοπτική της μύθευσης, το μέλλον αναδύεται επίσης, όπως άλλωστε το μαρτυρά ο Paul de Man (The Rhetoric of Romanticism), ως συντακτικός όρος της ρομαντικής εκφραστικής. Έτσι μόνο μπορώ να διαβάσω εκθετικά τους στίχους:

Φορές που αναπνέω ένα μύθο

Φορές που μιλάω στον εαυτό μου

Και δεν έχω τίποτε να πω

[...]

Φρίκη όπως η αναμονή της ομορφιάς

Στην ανάγκη μιας νέας ηθικής

[...]

Να διαφυλάξουμε το χάος μέσα μας

Κι ας μείνει η ψυχή εκεί που είναι

Είναι σαφές ότι, παρά την αξιοσημείωτη διαύγεια της σκοπούμενης αντιστροφής της μύθευσης, διά και προς χάριν της ποιητικής γραφής, το εγχείρημα παραμένει αναγκαστικά ημιτελές. Οι υψηλοί τόνοι της μυθικότητας της γραφής, ακολουθούνται άλλοτε από εκκρεμείς και άλλοτε από ανήσυχα ταραγμένες ποιητικές προτάσεις. Θέλω να πω ότι το "υψηλό ύφος" που πράγματι εξέθρεψε το "θαυμαστό χάος στη θεία φαντασία" ως ρομαντικό πρόταγμα της ποιητικής εκφραστικής (και αποκλειστικά μάλιστα της ποιητικής εκφραστικής) ενθηκεύεται στην ποιητική του Ερηνάκη ως νοσταλγία γραφής και όχι ως βεβαιότητα γραφής. Ίσως η βεβαιότητα της γραφής ως χαοτικού σώματος μπροστά στη "θεία φαντασία" (στη δημιουργική φαντασία, όπως θα εξηγούσαν οι ρομαντικοί) να μην μπορεί να επωμισθεί το βάρος του μοντερνισμού, ο οποίος, άλλωστε, στηρίχθηκε κατ' εξοχήν στην εκκρεμότητα της γραφής, παλινωδώντας ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν του. Και θα μπορούσα να πω ότι αυτή η παλινωδία μάλλον συνεχίζεται και μέσα στους στίχους του Ερηνάκη.

Όμως εκείνο που, κατά τη γνώμη μου, σώζει το εγχείρημα είναι η μαχητική αυτογνωσία της εκκρεμότητας της γραφής (σειρά και αλληλουχία ποιητικών θραυσμάτων) και η προσπάθεια να αντιστραφεί αυτή η εκκρεμότητα υπέρ της συνοχής ενός μυθευόμενου τωρινού κόσμου, εν απουσία ζωτικού μύθου και μέσα στη στέρηση ενός μέλλοντος μυθικού που θα συνείχε τη γραφή, όχι μόνον ως αποκατάσταση του μύθου αλλά κυρίως ως επικράτηση της μυθοποιού ποιητικής εκφραστικής.