Η αλλαγή της Ευρώπης

ΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗ ΒΑΚΑΛΙΟΥ

ΚΑΡΛ ΧΑΙΝΖ ΡΟΤ –  ΖΗΣΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, Να εμποδίσουμε την καταστροφή της Ευρώπης, Μανιφέστο για μια Ευρώπη της ισότητας, εκδόσεις Νησίδες, σελ. 127

Το βιβλίο χωρίζεται σε δυο μέρη. Στο πρώτο μέρος οι συγγραφείς  προβαίνουν  σε μια συνολική θεώρηση και εκτίμηση των εξελίξεων που οδήγησαν στην κρίση και  στη σημερινή κατάσταση. Στο δεύτερο μέρος εξετάζουν τις δυνατότητες  ανάπτυξης  ενός προγράμματος δράσης  που θα συνδέσει την καθημερινή κατά τόπους κοινωνική αντίσταση  σ αυτή την κατάσταση  με τη δρομολόγηση μιας διαδικασίας με στόχο τη δημιουργία της Ευρώπης της ισότητας Επέλεξα να εστιάσω το άρθρο  μου αυτό στο δεύτερο μέρους του βιβλίου το οποίο ερευνητικά και πολιτικά  παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Αυτό δε σημαίνει ότι  οι αναλύσεις και ο προβληματισμός του πρώτου μέρους είναι μειωμένου ενδιαφέροντος. Το ενδιαφέρον του πρώτου μέρους, στο οποίο κατά το πλείστον οι συγγραφείς λένε πράγματα γνωστά και από άλλες μελέτες, έγκειται στο ότι  αυτά, εντάσσονται στο δικό τους πρωτότυπο, θα μπορούσα να πω, προβληματισμό  γι αυτό  αποκτούν τη δική του ξεχωριστή  επιστημονική ερευνητική αξία και σημασία. Ενδεικτικά. Έχει, νομίζω, τη δική της ερευνητική σημασία η εκτίμησή τους ότι τελικά η επιτυχία  της πολιτικής των «κεφαλαιοκρατών, των διοικήσεων των επιχειρήσεων και των πολιτικών τάξεων» που στόχευε  στην αλλαγή των συνθηκών εργασίας και διαβίωσης των εισοδηματικά ασθενέστερων τάξεων «οφείλεται στο σοκ που προξένησε η κατάρρευση της Ε.Σ.Σ.Δ. και η στρατηγική πορεία προσαρμογής του παραδοσιακού εργατικού κινήματος στα νέα δεδομένα»  αλλά και η θέση τους ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει μετατραπεί σε ιμπεριαλιστική υπερδύναμη υπό γερμανική ηγεμονία. (σελ. 19 -20).

Παρουσιάζω λοιπόν κυρίως το δεύτερο μέρος του βιβλίου στο οποίο οι συγγραφείς αναπτύσσουν την πρότασή τους για την Ευρώπη της ισότητας.  Η πρότασή  τους αναφέρεται σε όλες τις μορφές ύπαρξης, λειτουργίας και έκφρασης των ανθρώπων και της κοινωνίας, σε μια αντίληψη που συνδυάζει την ιδέα της κοινωνικής απελευθέρωσης (όπως την εννοούν οι συγγραφείς) και της αυτονομίας του ατόμου. Στη βάση της πρότασής τους είναι η αλλαγή του χαρακτήρα των σχέσεων εργασίας και η δημιουργία ενός προωθημένου πλαισίου κοινωνικής πρόνοιας που σε συνδυασμό με την ανάπτυξη μιας σύγχρονης πολιτιστικής υποδομής και την εξασφάλιση του αναγκαίου ελεύθερου χρόνου,  θα καταστεί δυνατή η καλλιέργεια του ατόμου (του καθενός)  στο πνεύμα των αξιών ενός πολυπολιτισμικού μοντέλου της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Ευρώπης, με τα ιδιαιτέρα εθνικά χρώματα κάθε χώρας Στην πρότασή τους δίνουν ιδιαίτερο βάρος στην ιδέα της κοινωνικοποίησης των μεγάλων τραπεζών και των στρατηγικών τομέων της οικονομίας,  ακόμα και του Διαδικτύου. (σελ. 108 – 109). Πρόκειται, νομίζω,  για πρόταση ριζικής αλλαγής, κρινόμενη με τους όρους της σημερινής ιστορικής συγκυρίας.

Βέβαια, για την πραγμάτωση αυτής της αλλαγής απαιτείται η εξασφάλιση των αναγκαίων οικονομικών πόρων Υπάρχουν αυτοί οι πόροι στη σημερινή Ευρώπη; .Στο ερώτημα αυτό οι συγγραφείς απαντούν καταφατικά. Αναφέρονται στον πλούτο που υπάρχει και προτείνουν την ανακατανομή του,  έχοντας κατά νου την αντίσταση του κεφαλαίου απέναντι σε μια τέτοια πολιτική, με τη εφαρμογή της προσφυγής  στην προσφιλή μέθοδο της φυγής των κεφαλαίων  σε άλλες χώρες. Για την παρεμπόδιση τέτοιων  ενεργειών  οι συγγραφείς προτείνουν διάφορους τρόπους.

Με το βιβλίο τους αυτό  σκιαγραφούν, όπως λένε, ένα πρόγραμμα δράσης που αναφέρεται στα «βασικά κέντρα  βάρους»: Συνθήκες εργασίας, χρόνος και αμοιβές, αποκατάσταση της κοινωνικής ασφάλειας και αξιοπρέπειας, ανακατανομή του κοινωνικού πλούτου από πάνω προς τα κάτω, ανάκτηση των δημοσίων αγαθών, ισότητα των φύλων, κατάργηση του συνοριακού καθεστώτος Σέγκεν, εκ βάθρων αλλαγή της περιβαλλοντικής πολιτικής, υπέρβαση των ενδοευρωπαϊκών ανισοτήτων και της κρίσης του ευρώ.  

Αξίζει νομίζω να πω ότι το Ευρώ δεν αντιμετωπίζεται ως ένα πρόβλημα με τη δική του σχετική αυτονομία. Εντάσσεται οργανικά στη γενική πρόταση για την Ευρώπη της ισότητας και υπηρετεί τις αρχές και τους σκοπούς δημιουργίας και λειτουργίας μιας μετα- καπιταλιστικής κοινωνίας. Όμως δεν προτείνουν και δεν στοχεύουν στην κατάργηση του κεφαλαίου. Πάντως, μιλούν διεξοδικά και συγκεκριμένα για τον έλεγχο του κεφαλαίου από την κοινωνία και για  τον περιορισμό της εξουσίας του. Παράλληλα  δίνουν ιδιαίτερη σημασία στην ανάπτυξη των διαφόρων μορφών της «εναλλακτικής μη- καπιταλιστικής οικονομίας… χωρίς τη χρήση του χρήματος». Συγχρόνως θέτουν το ερώτημα για «τα όρια των δομών της εναλλακτικής οικονομίας», που υπάρχουν σε διάφορες χώρες:  αγροτικοί παραγωγικοί συνεταιρισμοί, συνεταιρισμοί ενοικιαστών, κοινόβια κατειλημμένων σπιτιών και συνεταιρισμοί οικοδόμησης σπιτιών, κλπ. Μάλιστα, προχωρούν παραπέρα. Ρίχνουν τη σκέψη ότι «θα έπρεπε οι ορίζοντες της εναλλακτικής οικονομίας  να συνδεθούν με την προοπτική γενικής ανάκτησης των δημοσίων αγαθών» (σελ. 119)

 Με το βιβλίο τους αυτό οι συγγραφείς παρουσιάζουν τις βασικές συνιστώσες  της πρότασής τους για τη δημιουργία της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Ευρώπης, στην οποία κεντρική θέση έχει το ζήτημα της πολιτικής αντιπροσώπευσης, με καθοριστικό τον  παρεμβατικό ρόλο του λαού σε μια αντίληψη που συνδυάζει την αντιπροσωπευτική με την άμεση δημοκρατία, τη δημιουργία μιας δημοκρατικά αυτοδιοικούμενης  οργάνωσης της κοινωνικής ζωής από τα εργατικά συμβούλια και μιας κοινωνικής υποκειμενικότητας απαλλαγμένης από κάθε εξουσιαστική σχέση, στη βάση της οποίας θα  είναι η αλλαγή του χαρακτήρα των σχέσεων εργασίας.

Στο βιβλίο τους μιλούν για την ανάγκη επεξεργασίας κοινού προγράμματος δράσης που στοχεύει στην υπέρβαση, την ανατροπή  του συστήματος, όμως δεν ξεκαθαρίζουν αν αυτό αφορά την  υπέρβαση του καπιταλιστικού συστήματος που βασίζεται στην εξουσία του κεφαλαίου.  Δεν κάνουν λόγο  για μετάβαση στο σοσιαλισμό αν και τα περισσότερα  στοιχεία του προτεινόμενου μοντέλου τους είναι σοσιαλιστικά.Το πρόγραμμα ανατροπής  περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα άμεσων δράσεων : «αργοί ρυθμοί εργασίας και λευκές απεργίες, αυθαίρετη μείωση των ωρών εργασίας, πικετοφορίες και συντονισμένες απεργιακές καμπάνιες, παρεμποδίσεις εισόδου, καταλήψεις εργοστασίων, δημαρχείων και πλατειών, καταλήψεις σπιτιών και αγροκτημάτων καθώς και το συντονισμό όλων αυτών των μορφών δράσης,  μέχρι και την πανευρωπαϊκή οργανωμένη γενική απεργία…» (σελ. 123).

Καίριας σημασίας ερώτημα είναι το ερώτημα του κοινωνικού υποκειμένου που θα επωμιστεί και θα φέρει σε πέρας όλο αυτό το έργο. Οι συγγραφείς του βιβλίου ξεκινώντας από τη θέση ότι «κατ’ αρχήν  το κλασικό υποκείμενο της παραδοσιακής Αριστεράς, η βιομηχανική εργατική τάξη, έχει εξαφανιστεί ως ηγετική  και πρωτοποριακή δύναμη» θέτουν το ερώτημα  για τα «νέα κοινωνικά υποκείμενα». Μετά από  μια σύντομη παρουσίαση και ανάλυση των αλλαγών που έχουν γίνει στο χώρο της εργασίας και στην κοινωνία  καταλήγουν στη διατύπωση της θέσης ότι δημιουργείται ένα νέο «Πολυσύμπαν» (Multiversum) των «εργαζομένων τάξεων και στρωμάτων» το οποίο διευρύνεται διαρκώς αγκαλιάζοντας ολοένα περισσότερα κοινωνικά στρώματα:. καταστραμμένα εργατικά νοικοκυριά, μόνιμα ανέργους, απαξιωμένους ειδικευμένους, φτωχούς ηλικιωμένους  που συντηρούνται με κοινωνικά επιδόματα,  μετανάστες χωρίς χαρτιά, καθώς και  σημερινούς εργάτες γνώσης με επισφαλείς θέσεις εργασίας  και στρατευμένους διανοούμενους. Στο Multiversum δεν συμπεριλαμβάνεται το στρώμα των διανοουμένων που έχουν υποταχθεί στην επιστημονικοποίηση των σφαιρών παραγωγής και κατανάλωσης Αυτοί έχουν χάσει τη σχετική αυτονομία και έχουν μετατραπεί σε «μαζικό στοιχείο της εργασίας της γνώσης». Οι συγγραφείς δίνουν έμφαση  στο νέο τύπο του στρατευμένου διανοούμενου  «από κάτω», του αντι-συστημικού εργάτη γνώσης. Πιστεύουν στη χειραφετητική δυναμική του Multiversum. Εκτιμούν ότι μέσα από τις μορφές διαμαρτυρίας και τις διαδικασίες μάθησης της κοινωνικής αντίστασης   θα μπορούσαν να προκύψουν συγκεκριμένες δομές αυτό – απελευθέρωσης που ανοίγουν το δρόμο, όπως λένε, για μία Ομοσπονδιακή Ευρώπη: οικοδόμηση κοινοτικών κέντρων συγκεντρώσεων και πολιτιστικών εκδηλώσεων, ανάληψη των κοινοτικών επιχειρήσεων μέριμνας και των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων, δημοκρατική αναδόμηση της υγειονομικής περίθαλψης και των κοινωνικών ταμείων με παράλληλη  οικοδόμηση των δομών της δημοκρατίας από τα κάτω προς τα πάνω…  (σελ. 123- 125).

Οι συγγραφείς στο βιβλίο τους αυτό  μιλούν για την Ευρώπη όμως η σκέψη τους δεν είναι εσωστρεφής, αυτοαναφορική.  Ενδιαφέρονται για την εξέλιξη του ευρύτερου κόσμου. «Η Ευρώπη της ισότητας, λένε, δεν επιτρέπεται να είναι κλειστός και στατικός συνασπισμός ισχύος. Θα πρέπει ν’ ανοιχθεί στα μεταναστευτικά ρεύματα, να συμμετάσχει ενεργά στην καταπολέμηση  της ιμπεριαλιστικής πολιτικής βίας και να συμβάλλει ουσιαστικά  στην υπέρβαση των παγκόσμιων ανισοτήτων», στη δημιουργία  μιας παγκόσμιας κοινωνίας της ισότητας (σελ. 121).

Γιώργος Τσεριώνης, Χωρίς τίτλο (από τη σειρά MATURE TOPOGRAPHY) ,
50 x 40 εκ., 2012, διπλωμένες φωτογραφίες με την τεχνική του οριγκάμι