Καρλ Μαρξ, Κείμενα από τη δεκαετία του 1840

εκδόσεις ΚΨΜ

ΠΡΟΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ

ΤΩΝ ΘΑΝΑΣΗ ΓΚΙΟΥΡΑ

ΚΑΙ ΘΩΜΑ ΝΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

Για έναν στοιχειωδώς ενημερωμένο παρατηρητή, είναι αναμενόμενο ότι ο «αχός που ακούγεται» στην Ελλάδα, ήδη από το 2009, αναφορικά με τα αίτια, τους λόγους και το ποιόν της βαθύτατης κρίσης που ταλανίζει αδυσώπητα τη χώρα, περιλαμβάνει πλείστα ονόματα ριζοσπαστών στοχαστών, ως ευκαιρία και ταυτόχρονα προσπάθεια αναδρομής σε βαθυστόχαστες και μάχιμες απαντήσεις για ένα κρίσιμο παρόν – ένα παρόν κρίσης. Αυτό που δεν είναι αναμενόμενο είναι ότι ο μακράν σημαντικότερος –ακόμη και για τις αρχές του 21ου αιώνα– στοχαστής της νεωτερικότητας, ο Karl Marx, που πρώτος διατύπωσε μια ριζική θεωρία για τις κρίσεις, μελετάται μέσα από μεταφράσεις ως επί το πλείστον προερχόμενες από μια περίοδο που όχι μόνο φαίνεται αίφνης μακρινή αλλά υπολείπεται πλέον ρητά της σύγχρονης έρευνας. Την κατάσταση αυτή έρχεται να θεραπεύσει σε σημαντικό βαθμό η επικείμενη κυκλοφορία από τις εκδόσεις ΚΨΜ μιας συλλογής κειμένων του Marx από τη δεκαετία του 1840. Πρόκειται για μια επίτομη ανθολογία άρθρων, χειρόγραφων σημειώσεων και επιστολών, σε νέα μετάφραση.

Ο ογκώδης τόμος των επτακοσίων περίπου έχει συγκροτηθεί σε συνεργασία με τη διεύθυνση της σειράς Marx-Engels-Gesamtausgabe (MEGA), που εδρεύει στην Ακαδημία Επιστημών του Βερολίνου-Βρανδεμβούργου. Η MEGA είναι ένα από τα μεγαλύτερα εκδοτικά εγχειρήματα: βασίζεται στη διεθνή συνεργασία ερευνητικών φορέων, αποσκοπώντας στην κριτική-ιστορική έκδοση των δημοσιευμένων έργων, της συνολικής αλληλογραφίας και όλων των χειρογράφων του Karl Marx και του Friedrich Engels.

Η Ανθολογία εστιάζει αποκλειστικά σε κείμενα του Marx (ο Engels εμπλέκεται εδώ ως συνεργάτης σε ορισμένα μόνο κείμενα, η δε μελέτη και διερεύνηση του έργου του παρουσιάζει αυτοτελές ενδιαφέρον), φιλοδοξεί να εξυπηρετήσει ποικίλες αναγνωστικές και ερευνητικές κατευθύνσεις και περιλαμβάνει: α) Ένα χρηστικό και διεξοδικό Χρονολόγιο της ζωής του Marx, από τη γέννησή του μέχρι τον Δεκέμβριο του 1849, β) δεκαοκτώ κείμενα από το διάστημα 1842-1849, γ) επτά επιστολές του Marx, από την ίδια περίοδο, δ) ένα Παράρτημα με το κείμενο του F. Engels Περίγραμμα μιας κριτικής της οικονομικής επιστήμης και του M. Heß Περί του χρήματος.

Εκτός από κείμενα που τουλάχιστον από το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα θεωρούνται «κλασικά» για την λεγόμενη περίοδο του νεαρού Marx, όπως το Εβραϊκό ζήτημα, ο Βασιλιάς της Πρωσίας και η περίφημη Εισαγωγή από την Κριτική στην εγελιανή φιλοσοφία του δικαίου, η Ανθολογία περιλαμβάνει και λιγότερο γνωστές δημοσιεύσεις, όπως το πρώτο εν γένει άρθρο του Marx για την πολιτική λογοκρισία καθώς και τη θεμελιώδη σειρά άρθρων για την υλοκλοπή με την οποία ο νεαρός συντάκτης στρέφεται «προσγειωμένα» (δηλαδή όχι θεωρησιακά) στην πραγμάτευση ρητά κοινωνικών προβλημάτων – μια πορεία που θα ακολουθήσει σε όλη τη ζωή του. Μια μεγάλη αναγνωστική πρόκληση αποτελούν τα Παρισινά χειρόγραφα του 1844 που δημοσιεύονται για πρώτη φορά στην πραγματική μορφή τους, με τη διάρθρωση σε δύο και τρεις στήλες χειρογράφου, τις διαγραμμένες λέξεις και φράσεις και την πρωτογενή καταγραφή ιδεών και επιχειρημάτων. Την ίδια λογική της πιστής αναπαραγωγής του χειρογράφου ακολουθεί και η δημοσίευση των καταγραφών γι’ αυτό που επρόκειτο να αποτελέσει το πρώτο κεφάλαιο στον πρώτο τόμο της λεγόμενης Γερμανικής ιδεολογίας: Με τον τίτλο Feuerbach και ιστορία παρουσιάζονται εδώ στην αρχική (δίστηλη) μορφή τους οι δέσμες χειρογράφων που επρόκειτο να περιλάβουν την κριτική στον Feuerbach – κάτι που ουδέποτε πραγματοποιήθηκε. Στον παρόντα τόμο δημοσιεύονται τα εν λόγω κείμενα στην αρχική μορφή τους για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Πρόκειται για «πειραματικές» καταγραφές προγραμματικής φύσης οι οποίες αναδεικνύουν και τον ανοιχτό χαρακτήρα της έρευνας. Πολύ περισσότερο απ’ ό,τι σε οποιοδήποτε άλλο κείμενο της ανθολογίας, ο αναγνώστης μπορεί εδώ να δει τη σκέψη του Marx σε «εργαστηριακές» συνθήκες και να ανιχνεύσει την καθαρά δυναμική διάστασή της.

Η δημοσίευση αυτή συνοδεύεται από τις (κατ’ εξαίρεση σε δίγλωσση μορφή) περιβόητες έντεκα θέσεις Για τον Feuerbach (από το 1845), από το Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος στην πρώτη εκδοχή του, καθώς και από τις συνοπτικές και άκρως αξιόλογες Απαιτήσεις του κομμουνιστικού κόμματος, μαζί με τις οποίες άλλωστε το Μανιφέστο διανεμήθηκε στη Γερμανία. Τέλος, το πλαίσιο της επαναστατικής περιόδου του 1848 αποτυπώνεται υποδειγματικά στο άρθρο Αστική τάξη και αντεπανάσταση, που μπορεί να θεωρηθεί μικρογραφία των πολιτικών αναλύσεων του Marx τις επόμενες δεκαετίες.

Στο Σημείωμα των εκδόσεων ΚΨΜ με το οποίο ξεκινά ο τόμος, λέγεται ότι με την έκδοση αυτήν «δηλώνουμε ότι θέλουμε να εμπλακούμε σε μια περιπέτεια» – από την πλευρά μας δηλώνουμε πρόθυμοι και συμπορευόμαστε. Εφόσον πρέπει να είμαστε «απόλυτα νεωτερικοί» πρέπει να ξαναδιαβάσουμε τον Marx – από την αρχή.

Ο Θανάσης Γκιούρας και Θωμάς Νουτσόπουλος διδάσκουν Πολιτική Θεωρία στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και είναι επιστημονικοί επιμελητές του τόμου

Smith Clive, Secured, λάδι σε καμβά, 1999