Για μεγάλα παιδιά

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΑΤΑΣΟΥ

ΑΝΤΡΗ ΑΝΤΩΝΙΟΥ, Ο Μπελαδομαγνήτης, Εικονογράφηση Κατερίνα Χρυσοχόου, εκδόσεις Ψυχογιός, σελ. 173

       Χωρίς τίτλο, 2012, μεικτή τεχνική, 100 x 26 x 20 εκ.

Η Άντρη Αντωνίου, που την πρωτογνωρίσαμε από τα παραμύθια Εφταπόδι και Το ριζικόν, τώρα με τον Μπελαδομαγνήτη περνά στο μυθιστόρημα για μεγάλα παιδιά. Η ηρωίδα και αφηγήτρια του βιβλίου, η δεκάχρονη Μυρτώ, θέλει τον έλεγχο των καταστάσεων που την αφορούν και κάποια τάξη στη ζωή της. Αντ’ αυτού μπελάδες την καταδιώκουν. Και επιπλέον θα φιλοξενήσουν για τα Χριστούγεννα την οικογένεια μιας φίλης της μητέρας της και η ίδια θα μοιραστεί το δωμάτιό της με την Λουκία, την κόρη της παλιάς φίλης της μαμάς! Η Λουκία όμως κερδίζει όχι μόνο την Μυρτώ, αλλά και τον μικρό αδελφό της, τον Ορέστη, και τον Ιάκωβο – συμμαθητή και γείτονα που αρέσει στην ηρωίδα. Πάνω όμως που η Μυρτώ ελπίζει σε όμορφες διακοπές, έρχεται αντιμέτωπη με το μυστήριο της ιδιότροπης κυρίας Βούλας και του αινιγματικού επισκέπτη της. Μυστήριο, χιούμορ, προορατικά όνειρα σε μια χριστουγεννιάτικη ιστορία για τον προσωπικό χώρο, την άψυχη ευταξία και τη μοναξιά, αλλά και την οικογένεια, τη φιλία, τον έρωτα, τη γοητεία του χάους και τη θορυβώδη απώλεια του ελέγχου που συνεπάγεται η ανθρώπινη επαφή.

Παρά τον αρκετά κλειστό κύκλο εμπειριών που υπονοεί, και τις περιορισμένες κοινωνικές του προβολές, ο Μπελαδομαγνήτης είναι αξιόλογος. Πείθει ως σοβαρό βιβλίο (κι αυτό δεν αντιφάσκει με το κέφι που το διατρέχει), χωρίς (ευτυχώς) να επικαλείται ενασχόληση με κάποιο από τα Μεγάλα Θέματα («έξω καιρού και τόπου» θεωρημένα), περί των οποίων δεσμεύονται να ευαισθητοποιήσουν τους νεαρούς αναγνώστες ουκ ολίγα βιβλία της αγοράς. Εμπιστεύεται μάλλον ως λόγο του (με τη διπλή έννοια του όρου) τα ερωτήματα για την ουσιαστική επαφή με τους Άλλους που ίσως θέσουν διαβάζοντάς το η ενεργητική αναγνώστρια ή ο ενεργητικός αναγνώστης. Η σύνθεσή του εκφράζει επίσης μια διακειμενικότητα πεδίου στο πλαίσιο της οποίας η ίδια η κειμενικότητα εκλαμβάνεται ως διακειμενικότητα –κι αυτό χωρίς τη μανιέρα ορισμένων ρηχών μεταγραφών που βρίσκουμε σε βιβλία διακειμενικότητας προϊόντος. Έτσι, εξίσου διακειμενική με τον ντικενσιανό εφιάλτη των Χριστουγέννων του Μέλλοντος που βλέπει η Μυρτώ είναι η συνεχής επινόηση δυνητικών εαυτών που επιχειρεί, μεταποιώντας υλικά από πάσης φύσεως και τρόπου ιστορίες.

Το ξεχωριστό ενδιαφέρον του βιβλίου όμως έγκειται, κατά την άποψή μας, στην αφηγηματική πλαστικότητά του και την επεξεργασμένη απόδοση του λόγου των ηρώων, οφειλόμενα στο προφανώς οξύ αφηγηματικό ένστικτο της συγγραφέως. Η Αντωνίου διαθέτει την ευθυκρισία που επιτρέπει σε μια συγγραφέα να διαισθάνεται πού να αρχίσει και πού να τελειώσει την ιστορία της∙ αν η ιστορία θα είναι ανοικτή ή κλειστή, ολοκληρωμένη ή αποσπασματική, είναι στην πραγματικότητα άλλο θέμα. Ας αντιπαραβάλλει κανείς σχετικά το πρώτο και το τελευταίο επεισόδιο του Μπελαδομαγνήτη. Η αφηγηματική “αρχή” τοποθετείται στο μέσον αυτού που, από τη σκοπιά της Μυρτώς, εκλαμβάνεται ως το χάος και ο παραλογισμός του κόσμου Όλων των Άλλων στα όρια του οποίου ασφυκτιά. Το “τέλος” βρίσκεται στην ταύτισή της με την εικόνα της μητέρας και της θηλυκής αδελφοσύνης. Τώρα το καδράκι με τη μαμά ως νεαρή γυναίκα αγκαλιά με τη φίλη της αποκτά νόημα για την ηρωίδα, ακριβώς καθώς ένα νέο λεκτικό κάδρο διαγράφεται στην ανάπαυλα του εύθυμου χάους όπου ολόψυχα πλέον συμμετέχει η Μυρτώ. Παρά το ότι μετά το The Catcher in the Rye η πρωτοπρόσωπη αφήγηση εμφανίζεται ως σήμα κατατεθέν της νεανικής λογοτεχνίας, αξίζει να θυμηθούμε τις επιφυλάξεις του Henry James σχετικά με τους περιορισμούς που συνεπάγεται η έκφραση της αντιληπτικής σκοπιάς ενός παιδιού μέσα από τη φωνή του ίδιου ως αφηγητή. Τέτοιοι αφηγητές ενίοτε καταντούν καρικατούρες παιδικότητας ή ενήλικου διδακτισμού – μικρομέγαλοι. Η Αντωνίου προκρίνει την αυτοδιηγητική αφήγηση και το αποτέλεσμα τη δικαιώνει. Ο λόγος της Μυρτώς δεν τη χαρακτηρίζει ηλικιακά αλλά αφηγηματικά, συνιστώντας στοιχείο της εικόνας της ως προσώπου. Μάλιστα ο Μπελαδομαγνήτης εμφανίζεται ως ταυτόχρονη με τα γεγονότα αφήγηση. Ο εν λόγω τρόπος (που ανά πάσα στιγμή δύναται να εκτραπεί στο ύφος περιγραφής αθλητικού αγώνα) ευτυχεί και αξιοποιείται για την αβίαστη μετατόπιση του λόγου από την αφήγηση πράξεων στην απόδοση της συνείδησης της Μυρτώς.

Συμβαίνει κάποτε το πρώτο βιβλίο να αποκαλύπτει ένα χάρισμα. Στη συνέχεια το πάθος της γραφής, της ανάγνωσης, της ιστορικής και κοινωνικής μελέτης και εμβάθυνσης πάει τα επόμενα βιβλία πέρα από αυτό∙ κι αντιθέτως, τα εγκλωβίζει στα λιμνάζοντα νερά του πραγματικού και του συντελεσμένου το είδωλο της καλής αρχής. Εύχομαι στην Αντωνίου το αφηγηματικό της ένστικτο να γειωθεί και να ριζώσει στον κοινωνικό χρόνο. Αναφέρομαι στη μυθιστορηματική αρετή του ιστορικού αισθήματος που ουδεμία σχέση έχει με τον αγχωμένο, ακαλαίσθητο και ανεπαρκή ωφελιμισμό του διδακτισμού.

Ο Μπελαδομαγνήτης τιμήθηκε με το κυπριακό Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας 2012 στην κατηγορία βιβλίων για μεγάλα παιδιά και εφήβους.

Η Κατερίνα Καρατάσου είναι επίκουρη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Frederick