Αποσπάσματα ενός μύθου

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΡΟΖΑΝΗΣ, Διαλέξεις για τον Ρομαντισμό, εκδόσεις Εξάρχεια, σελ. 90

Φωτογραφία: Νίκος Βούλγαρης

Αρχίζω να διαβάζω κείμενα του Στέφανου Ροζάνη στη μεταπολίτευση, όταν, νέος της εποχής, μετέχων του ριζοσπαστισμού της, αναζητώ ερείσματα για τη διάχυτη, και προσωπικά έντονη διάθεσή μου, για μια στάση που θα αποτύπωνε την ενότητα της θεωρίας και της πράξης, με τους όρους βέβαια που τότε κατανοούσαμε αυτές τις έννοιες.

Έτσι, εντρυφώ στο περιοδικό «Σημειώσεις», βρίσκοντας όλα τα τεύχη του, ακόμα και το εναρκτήριο τού 1973, καταχωνιασμένα και σκονισμένα σε απίθανα ράφια των βιβλιοπωλείων της Αθήνας. Μαζί με το περιοδικό αναζητώ και όλα τα βιβλία των συντελεστών του, καθώς και των εκδόσεων Έρασμος.

Θα πρέπει να παρατηρήσω, ότι η ύλη του περιοδικού, καθώς και όλων αυτών των βιβλίων, αφορά αποκλειστικά δύο περιοχές: την ποίηση και το δοκίμιο. Να, λοιπόν, μια έμπρακτη αποτύπωση του διπόλου που έψαχνα, δηλαδή «θεωρίας» και «πράξης», το οποίο δίπολο μάλιστα εφαρμόζεται και αντιστρόφως: είτε ως ποίηση και δοκίμιο, είτε ως δοκίμιο και ποίηση. Άλλωστε, η ποίηση του Ροζάνη, του Λεοντάρη, του Λυκιαρδόπουλου, του Πορφύρη,  του Μαρκίδη, είναι ποίηση κατόφορτη ιδεών, εμπεδώνοντας αυτό τον δυισμό στο εσωτερικό της. Αντίστοιχα, τα δοκίμιά τους για θέματα λογοτεχνικά, έχουν ως δεσπόζουσα τη φιλοσοφική σκέψη.

Πρόκειται για το δίπολο, για τον δυισμό που αντιστοιχεί στο μείζον αιτούμενο του ρομαντισμού, όπως το διατυπώνει ο Ροζάνης εισαγωγικά και στο παρόν βιβλίο:

«Κυρίως, πρέπει να έχουμε στο νου μας ότι ο ρομαντισμός είναι η ενότητα του στοχασμού και της πράξης∙ είναι η ενότητα του υποκειμένου που σκέπτεται τον κόσμο και του υποκειμένου που πράττει για να μεταβάλει τον κόσμο∙ και τέλος, η ακύρωση του διαχωρισμού υποκειμένου και αντικειμένου, δηλαδή η ενότητα μεταξύ της υποκειμενικής μας ζωής και της πραγματικότητας η οποία καθορίζει την υποκειμενική μας ζωή».

Θεωρώ πως η επικαιρότητα της σκέψης και του έργου του Ροζάνη, καθώς και των υπολοίπων της παρέας των «Σημειώσεων», επικαιρότητα που τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται με πλήθος αναφορών νεωτέρων, ποιητών και δοκιμιογράφων, και διαπιστώνεται μάλιστα σε ποιήματα και δοκίμια, αφορά μια σημερινή αναζήτηση, ανάλογη με εκείνη της μεταπολίτευσης: μέσα στην προωθητική αύρα του περιρρέοντος ριζοσπαστισμού, προκύπτει διακριτή η ανάγκη για ουσιώδεις και βαθιές τομές, που θα υπερβαίνουν τον ορίζοντα της διάχυτης ραθυμίας τής προηγούμενης εποχής.

Το γενικευμένο αίτημα της χειραφέτησης, που επικαλύπτει και νοηματοδοτεί όλες τις επιμέρους εκδοχές του, αποτελεί την κινούσα διαδικασία, καθώς και τη δεσπόζουσα, σε αυτή τη νέα συνάντηση. Αυτό άλλωστε αποτυπώνεται στον κατάλογο των εκδόσεων «Εξάρχεια», όπου εντάσσεται το βιβλίο του Ροζάνη, αλλά και στον χώρο αναφοράς αυτών των εκδόσεων. Μα η ενότητα του χειρεφετητικού προτάγματος, όπως σηματοδοτείται από την αρθρογραφία του Ροζάνη στις σελίδες των «Αναγνώσεων» αλλά και από τα βιβλία του στις εκδόσεις «Εξάρχεια», είναι μια ενότητα που εμπεδώνει επίσης το ρομαντικό πρόταγμα.

Το πρόσημο αυτής της συνάντησης δεν είναι η νοσταλγία, που τελικά μάλλον θα οδηγούσε σε έναν κάποιο κοινοτισμό, είτε της μορφής του αναχωρητισμού, είτε εκείνης της ανιστόρητου βολονταρισμού. Ο Ροζάνης είναι γνήσιο τέκνο του 20ού αιώνα, τέκνο του μοντερνισμού, και με αυτούς τους όρους προσεγγίζει, ανακαλεί και επικαιροποιεί τον ρομαντισμό.

Τι σημαίνει όμως αυτό σήμερα, στη μεταμοντέρνα συνθήκη που ζούμε; Ο Ροζάνης είναι απ’ τους ελάχιστους που κατανοεί την κρίση του μοντερνισμού, και μάλιστα κατανοεί ότι αυτή η κρίση συνιστά από μόνη της μια μεγάλη διάρκεια.

Η στάση του αφορά την πραγματικότητα του κατακερματισμού του κόσμου, ως επιθυμία εξέγερσης απέναντί του, με αίτημα όχι όμως την επανασύστασή του ως ομογενούς και αρραγούς, αλλά την αποδοχή του κατακερματισμού, ως στοιχείο της μακράς διάρκειας της κρίσης, και την υπέρβασή της μέσα από τη χειραφέτηση απ’ το επίπεδο του κατακερματισμού στο χώρο της σκέψης. Διαδικασία που δεν νοείται χωρίς το πρόταγμα της ουτοπίας, όπως το όρισε ο Νοβάλις, και το αποτυπώνει ο Ροζάνης, «το όνειρο να ανυψωθεί εκθετικά σε πρωταρχική πηγή και κατευθυντήρια γραμμή της δημιουργικής σχέσης του ανθρώπου με τον κόσμο του».

Μια διαδικασία που προσβλέπει στην σύνθεση νέων μεγάλων αφηγήσεων, μέσα από την αποδόμηση των ιστορικά «κουρασμένων» αφηγήσεων του ακμαίου μοντερνισμού, μέσα από την αποδοχή, αυτής της κόπωσης και της ήδη/πάλι οργάνωσης της πραγματικότητας ως πεδίου σπαραγμάτων, αλλά με στόχευση τη σύνθεση που θα υπερβαίνει το άχθος του ιστορικού παρόντος.

Ας τελειώσω με λίγους στίχους του Στέφανου Ροζάνη, από τη συλλογή του Αποσπάσματα ενός μύθου:

Τι να κάνω με τόσες λέξεις ανήμπορες

Τόσα φράγματα ανίκανα να σταματήσουν

    έναν λυγμό

Σαν λησμονιά η σιωπή απλώνει