Μια μαρξιστική προσέγγιση της κρίσης

ΤΟΥ ΑΝΕΣΤΗ ΤΑΡΠΑΓΚΟΥ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΠΑΚΤΣΗΣ, Το ελληνικό πρόβλημα: Γέννηση, εξέλιξη, διέξοδος, εκδόσεις Write, σελ. 575

Από τον τίτλο του βιβλίου φαίνεται ότι ο συγγραφέας του καταπιάνεται με ένα πολύ δύσκολο ζήτημα. Πρέπει να απαντήσει σε πολύ κρίσιμα ερωτήματα. Σε τι συνίσταται πραγματικά το «ελληνικό πρόβλημα»; Πως φθάσαμε έως εδώ; Ποια ή ποιες τάξεις κερδίζουν ακόμη και σήμερα; Ποιο είναι το διεθνές περιβάλλον που αλληλεπιδρά μαζί του; Ποια θεωρητικά προβλήματα προκύπτουν; Υπάρχουν λύσεις ή λύση και προς όφελος ποιών; Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ερωτήματα που τίθενται χωρίς περιστροφές και γίνεται προσπάθεια να δοθούν απαντήσεις με τόλμη και διεισδυτικότητα.

Θα πρέπει να τονίσουμε ότι στα προσόντα του βιβλίου είναι η συγκεκριμένη πληθωρική τεκμηρίωση από την αστική και μαρξιστική φιλολογία, όπως, και το άφθονο πρωτογενές υλικό που δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη να αποκτήσει μια σημαντική βάση δεδομένων, ώστε να μπορεί να εξάγει τα δικά του συμπεράσματα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι προσφέρει μια ακτινογραφία του σύγχρονου ελληνικού καπιταλισμού, όρος κρίσιμος για κάθε ατομική ή συλλογική προσπάθεια, για να ανιχνευθούν οι σύγχρονες αντιθέσεις και να διαμορφωθούν πολιτικές υπέρβασής τους. Θα πρέπει να σταθούμε στο γεγονός ότι όσο γίνεται προσπάθεια να παρουσιασθούν με αντικειμενικό τρόπο τα δεδομένα, άλλο τόσο αναπτύσσεται προσπάθεια «υποκειμενικά», παίρνοντας θέση δηλαδή, να υποστηρίζονται τα εργατικά και λαϊκά συμφέροντα.

Στην αρχή το βιβλίο περιγράφοντας τον σύγχρονο κόσμο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η κρίση υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου θα σφραγίσει συνολικά τις εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις αλλαγών στο σύνολο των παραγωγικών δυνάμεων. Η προσπάθεια αυτή υποστηρίζεται ότι θα τροφοδοτήσει ένα νέο εργατικό και ριζοσπαστικό κύμα που κάτω από προϋποθέσεις και αξιοποιώντας την αυξανόμενη αστάθεια του συστήματος, θα έχει τη δυνατότητα να νικήσει και μάλιστα αυτή τη φορά να υπερασπίσει τη νίκη του μέχρι τέλους.

Ανιχνεύοντας τους βασικούς ταξικούς αντιπάλους σήμερα, η ανάλυση του βιβλίου αναφέρεται στην επίδραση της εξέλιξης των μέσων παραγωγής και των παραγωγικών διαδικασιών στη διαμόρφωση της μισθωτής εργασίας και ιδιαίτερα στέκεται στις πιο τελευταίες εξελίξεις που προδιαγράφουν πολυσήμαντες αλλαγές. Η ανάλυση γίνεται γιατί θεωρείται ότι ο κόσμος της μισθωτής εργασίας είναι πλέον ο πρωταγωνιστής όλων των κοινωνικών ανατροπών και ιδιαίτερα της μεγάλης κοινωνικής ανατροπής που κυοφορεί η καπιταλιστική κρίση της εποχής μας.

Η ιστορική εξέταση της γέννησης του νέου ελληνικού κράτους και του ελληνικού καπιταλισμού που γίνεται παίρνει υπόψη της τα μεγάλα θεωρητικά προβλήματα που έρχονται στην επιφάνεια από τις εξελίξεις του καπιταλισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Το βιβλίο υποστηρίζει με τα πιο σύγχρονα στοιχεία ότι η άποψη του Λένιν για τον ιμπεριαλισμό, ως ένα νέο στάδιο του καπιταλισμού, συνεχίζει να ισχύει και σήμερα. Τεκμηριώνεται με σύγχρονα στοιχεία ότι η άποψη που τον προσδιορίζει ως μη μαρξιστική προσέγγιση, ότι αναιρεί δηλαδή τη βασική ανάλυση του Μαρξ για τον καπιταλισμό, είναι πλήρως ατεκμηρίωτη όπως και ότι υπήρξε ένα νέο στάδιο στη συνέχεια, ο κρατικομονοπωλιακός καπιταλισμός. Αυτός δεν υπήρξε ποτέ ως ξεχωριστό στάδιο, αλλά εφευρέθηκε ως τέτοιο για να δικαιολογήσει συγκεκριμένες πολιτικές συμμαχιών με τμήματα της αστικής τάξης. Οι προσεγγίσεις που ψάχνουν να βρουν ένα νέο στάδιο σήμερα, ενώ προσφέρουν πολύτιμο υλικό για μια σύγχρονη ριζοσπαστική πολιτική γραμμή, δεν τεκμηριώνουν ένα νέο στάδιο του καπιταλισμού.

Η εξέλιξη του ελληνικού καπιταλισμού χωρίζεται σε περιόδους με ιδιαίτερη έμφαση στις τρεις τελευταίες του εικοστού αιώνα και μάλιστα με πιο αναλυτικό τρόπο στην τελευταία. Εκτιμάται ότι το δημόσιο χρέος αποτελεί διαχρονικά σημαντικό ζήτημα που εξετάζεται σε συνάρτηση με την καπιταλιστική ανάπτυξη και τις επιδιώξεις της αστικής τάξης όπως και το ζήτημα της «εξάρτησης» με μια διαφορετική προσέγγιση από αντίστοιχες κλασικές θεωρήσεις.

Σ’ αυτή τη μελέτη υπάρχει πληθώρα στοιχείων για τον αγροτικό τομέα, την ελληνική βιομηχανία (την μεταποίηση και τα ορυχεία), το εμπορικό κεφάλαιο, το τραπεζικό κεφάλαιο, τουριστικό και ξενοδοχειακό κεφάλαιο, το εφοπλιστικό και το κατασκευαστικό κεφάλαιο. Εξετάζονται και θεωρητικά-πρακτικά ζητήματα όπως σε ποιους κλάδους παράγεται υπεραξία κλπ. Στο βιβλίο γίνεται μελέτη των τελευταίων στοιχείων για την ταξική διάρθρωση της ελληνικής κοινωνίας που διαφέρουν σημαντικά από άλλες μελέτες που υπερτιμούν το μέγεθος της αστικής τάξης ή των μικροαστικών στρωμάτων.

Ιδιαίτερης σημασίας είναι η πρόταση του συγγραφέα για το ενιαίο εργατικό μέτωπο. Ξεκινάει από τη διαπίστωση εκφυλισμού των συνδικάτων και τις θέσεις των κλασσικών: «Ο άμεσος σκοπός των κομμουνιστών είναι ο ίδιος με το σκοπό όλων των άλλων προλεταριακών κομμάτων: συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη, ανατροπή της κυριαρχίας της αστικής τάξης, κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από το προλεταριάτο» και τη θέση ότι «η απελευθέρωση των εργαζομένων θα είναι έργο των ιδίων ή δεν θα υπάρξει ποτέ». Για την ελληνική μισθωτή εργασία που βρίσκεται ήδη στο μάτι του κυκλώνα με τον πιο επιτακτικό τρόπο μπαίνει το ζήτημα της αντιμετώπισης της επίθεσης με όλα τα μέσα. Ο εξοπλισμός της τάξης σε οργανωτικό, πολιτικό, ιδεολογικό επίπεδο για να μπορέσει να σχηματίσει ενιαίο μπλοκ αντιπαράθεσης στις συνασπισμένες δυνάμεις του κεφαλαίου, να μειώσει τις απώλειες και να απαλύνει τις πληγές της, αλλά κυρίως, μέσα από ένα συνολικό ισχυρό αγώνα να αδράξει την ευκαιρία να συγκροτηθεί σε τάξη με αυτοτελή πολιτική και επιδιώξεις, είναι σε πρώτη προτεραιότητα. Υποστηρίζεται ότι σήμερα η μόνη γραμμή άμυνας που απομένει και προσφέρει διέξοδο και προοπτική στην κατεύθυνση της απόκρουσης – ρήξης – ανατροπής είναι το ενιαίο εργατικό μέτωπο, που καθήκον του θα είναι να οργανώσει από τη μια πλευρά την αντίσταση της τάξης και από την άλλη την αντεπίθεσή της. Το κάλεσμα για την συγκρότησή του δεν απευθύνεται μόνο στα εργατικά σωματεία-ενώσεις-φορείς-συσπειρώσεις αλλά και σε κάθε πολιτική δύναμη της Αριστεράς, που αντιλαμβάνεται ότι σκοπός της είναι η «συγκρότηση του προλεταριάτου σε τάξη, ανατροπή της κυριαρχίας της αστικής τάξης, κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από το προλεταριάτο». Που κατανοεί το μέγεθος των προβλημάτων της ταξικής πάλης της εποχής μας, αγωνιά για το χαμηλό επίπεδο οργάνωσης και πάλης των εργαζομένων, την αναντιστοιχία αυτού με τις ανάγκες που προβάλλουν, και κυρίως ότι η όποια καθυστέρηση σε αυτόν τον τομέα θα καθορίσει αρνητικά με ιστορικούς όρους, τις εξελίξεις, σε μεγάλο βάθος χρόνου και θα συσσωρεύσει τρομακτική αθλιότητα στις πλάτες των εργαζομένων.

Κρίσιμος θεωρείται ο τρόπος διεξόδου από την κρίση όπου το πρόγραμμα γι’ αυτό αποτελεί πρωταρχική συνισταμένη. Το περιεχόμενο του, που γίνεται προσπάθεια να προσδιορισθεί αντικειμενικά με βάση τις υπάρχουσες αντιθέσεις και τις δυνατότητες της εποχής, η πάλη για την εφαρμογή του από τις εργατικές και λαϊκές δυνάμεις, ο σχηματισμός αριστερής λαϊκής κυβέρνησης, που κύριο καθήκον της θα είναι να οξύνει την εμφύλια αντιπαράθεση με την αστική τάξη, μπορεί να αποτελέσουν τους όρους εξόδου από την κρίση, όχι μόνο με νίκη «στα σημεία» του κόσμου της εργασίας, αλλά, και να διεκδικηθεί η απελευθέρωση και χειραφέτηση των μισθωτών εργαζομένων και των άλλων λαϊκών στρωμάτων από την καπιταλιστική κοινωνική κυριαρχία.