13/4/13

Πόλη και κινηματογράφος

Μια συναρπαστική και γόνιμη συνάντηση

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

Πόλη και κινηματογράφος: Θεωρητικές και μεθοδολογικές προσεγγίσεις, επιμέλεια: Ειρήνη Σηφάκη, Άννα Πούπου, Αφροδίτη Νικολαΐδου, εκδόσεις Νήσος, σελ. 196
    
Το άστυ εμπνέει τον κινηματογράφο και εμπνέεται από αυτόν σε μια ατέρμονη διαδικασία ωσμώσεων και αλληλεπιδράσεων. Ο κινηματογράφος σαν μια κατεξοχήν αστική τέχνη που γεννιέται μέσα στο χώρο των νεωτερικών αναζητήσεων και αλλαγών, συμπορεύεται με απρόσμενους και ανατρεπτικούς τρόπους με την πόλη, τόσο ως τρόπος καταγραφής και θέασης του αστικού τοπίου, όσο και ως πολιτισμική πρακτική που καθορίζεται από μια προνομιούχα σχέση με τον αστικό χώρο. «Ήρθε κάποτε η μέρα που ο κινηματογράφος ανταποκρίθηκε σε μια νέα και επείγουσα ανάγκη ερεθισμάτων», θα πει προφητικά ο Benjamin. Η κινηματογραφική προβολή, ο φιλμικός λόγος, παραλληλίζεται από τον φιλόσοφο της εμπειρίας της νεωτερικότητας με έναν «δυναμίτη», ο οποίος σαν από μηχανής θεός έρχεται να απελευθερώσει τον κάτοικο από τα ασφυκτικά δεσμά της νεωτερικής μητρόπολης, προσφέροντάς του μια ανέλπιστη και πρωτόγνωρη απόδραση μέσα από την περιπλάνηση ενός νέου κινούμενου βλέμματος. Εξασφαλίζοντάς του τη διαφυγή μέσα από τις πολύτροπες θεάσεις και ανακατασκευές του αστικού χώρου. Μέσα από τις εικόνες και τα αφηγηματικά σχήματα των κινηματογραφικών ταινιών, τα οποία δημιουργούν αυτόνομες γεωγραφίες και πρότυπα μοντέλα διαβίωσης, αστικής συμπεριφοράς και κατοίκησης.

Τα κείμενα από τη διεθνή βιβλιογραφία που παρουσιάζονται στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αυτή συλλογική έκδοση, η οποία απευθύνεται ως δοκίμιο στην ευρεία επιστημονική κοινότητα και ως απολαυστικό ανάγνωσμα στους πολλούς και φανατικούς λάτρεις της μεγάλης οθόνης, προσεγγίζουν πολυπρισματικά τη σχέση της πόλης με τον κινηματογράφο. Στον παρόντα τόμο οι τρεις επιμελήτριες, η Ειρήνη Σηφάκη, η Άννα Πούπου και η Αφροδίτη  Νικολαΐδου, ανθολογούν, συγγράφουν και επιμελούνται μια σύνθεση επιστημονικών άρθρων, θεωρητικών κειμένων και μεθοδολογικών προτάσεων, επιχειρώντας την ιχνηλάτηση του διεπιστημονικού θεματικού πεδίου που προκύπτει από τη συνάντηση της ιστορίας της τέχνης, των επιστημών του αστικού χώρου, (της αρχιτεκτονικής, της γεωγραφίας, της αστικής κοινωνιολογίας) και των κινηματογραφικών σπουδών. Όπως κατατοπιστικά γράφουν στον πρόλογο του βιβλίου, συλλέγουν και παρουσιάζουν δειγματοληπτικά ένα σύνθετο υλικό, το οποίο οργανώνεται υποδειγματικά σε τρεις θεματικές ενότητες, αναφορικά με την εικονογραφία της κινηματογραφημένης πόλης, τη μετατροπή του αστικού χώρου σε  κινηματογραφικό ντεκόρ κατά τη διάρκεια παραγωγής μιας ταινίας, τη γενεαλογία και δημιουργία της νοηματικής συστοιχίας «πόλη, κινηματογράφος, νεωτερικότητα», την ιστορική πορεία της κινηματογραφικής αίθουσας ως σημείο συνάντησης της πόλης και του κινηματογράφου κ.ά. Η πρώτη ενότητα διερευνά τη σχέση της κινηματογραφημένης πόλης με την αστική γεωγραφία της νεωτερικότητας όπως αυτή διαμορφώνεται στις πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα, η δεύτερη εξετάζει το θέμα της αναπαράστασης της πόλης στον κινηματογράφο και η τρίτη αναζητά την αλληλεπίδραση πόλης και κινηματογράφου εστιάζοντας στην ιστορική εξέλιξη της κινηματογραφικής αίθουσας και των κινηματογραφικών φεστιβάλ.
     Στο κείμενο της Νίας Περιβολαροπούλου γίνεται μια αναλυτική και τεκμηριωμένη παρουσίαση των θέσεων του Siegfried Kracauer για την κινηματογραφική πόλη, μέσα από μια ανασύνθεση των απόψεων και των σκέψεων του πολύπλευρου αυτού διανοητή, (κοινωνιολόγου, ιστορικού, δημοσιογράφου, θεωρητικού και κριτικού του κινηματογράφου) για την κινηματογραφημένη μεγαλούπολη της νεωτερικότητας. Στο άρθρο της Giuliana Bruno επιχειρείται μια πανοραμική σύνθεση της σχέσης του κινηματογράφου με την αστική νεωτερική γεωγραφία μέσα από μια σύγκριση της κιναισθησιακής εμπειρίας της πόλης και της αντίστοιχης κινηματογραφικής εμπειρίας. Εξετάζεται ο κινηματογράφος ως ένας τρόπος θέασης της πόλης που αναδύεται μέσα από τον οπτικό πολιτισμό της νεωτερικότητας, καθώς η γέννηση του κινηματογράφου σηματοδοτεί την ανάπτυξη «ενός νέου κινούμενου βλέμματος μέσα στην πόλη». Η Άννα Πούπου εστιάζει στο άρθρο της στις κινηματογραφικές αναπαραστάσεις του αστικού χώρου με αφετηρία τις εισαγωγικές σεκάνς οι οποίες διατυπώνουν συχνά έναν πυκνό και ενδιαφέροντα λόγο για την πόλη. Οι κινηματογραφικές τεχνικές όπως το πανοραμίκ, το τράβελιγκ, το voice over, η εναέρια λήψη κ.ά. διαμορφώνουν μια συγκεκριμένη τυπολογία επαναλαμβανόμενων «ρητορικών σχημάτων» που εκφράζουν έναν συγκεκριμένο λόγο για την πόλη και υπαγορεύονται από το χαρακτήρα της. Το κείμενο της Paula J. Massood μελετά το είδος των ταινιών που κάνουν την εμφάνισή τους στο τέλος της δεκαετίας του 1980-αρχές 1990 και ονομάζονται «ταινίες γειτονιάς». Αναγνωρίσιμα αφρικανοαμερικανικά αστικά τοπία, αναφορές στη σύγχρονη δημοφιλή κουλτούρα, γνωστά ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα συγκροτούν διακριτούς «χρονοτόπους» που κινητοποιούν τον αφροαμερικάνικο κινηματογράφο με επίκεντρο τη γειτονιά (hood). H Αφροδίτη Νικολαΐδου συνδέει τους κινηματογραφικούς μηχανισμούς που χρησιμοποιούνται για την αφήγηση του αστικού χώρου με το ευρύτερο πλαίσιο της κινηματογραφικής παραγωγής μιας ταινίας και τις ιδιαίτερες πτυχές μιας πόλης, καθώς τα πολεοδομικά, θεσμικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του αστικού χώρου εμπλέκονται στην παραγωγή και την κινηματογράφηση της. Ο συσχετισμός της κινηματογραφικής τεχνολογίας, των συνθηκών παραγωγής και της πόλης ιστορικοποιεί τη σχέση πόλης και κινηματογράφου, με την έννοια ότι την εντάσσει σε μια συγκεκριμένη κινηματογραφία σε μια συγκεκριμένη στιγμή.
Στο κείμενο της Ειρήνης Σηφάκη αναζητείται ο ρόλος της κινηματογραφικής αίθουσας στην κινηματογραφική πρόσληψη και θέαση στα διάφορα χωροχρονικά και πολιτισμικά πλαίσια αλλά και η σχέση της με την εμπειρία, τη διαφύλαξη μιας συλλογικής μνήμης και τη συγκρότηση κοινών αναφορών που σηματοδοτούν την αστική ζωή. Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η προβληματική του Laurent Creton ο οποίος εξετάζει την εξέλιξη του δικτύου αιθουσών στη Γαλλία ως προς τη χωροθέτηση και την τυπολογία τους. Μέσα από μια ιστορική αναδρομή της πορείας των αιθουσών στο χρόνο και της θέσης τους στο χώρο αναλύονται οι αρχιτεκτονικές και πολεοδομικές παράμετροι, οι πολιτισμικές πρακτικές, οι κοινωνικές χρήσεις, οι ιδιωτικές στρατηγικές και η δημόσια πολιτική του κράτους και καταστρώνονται τέσσερα ενδιαφέροντα σενάρια για το μέλλον της κινηματογραφικής αίθουσας σε μια πόλη σε εξέλιξη. Τέλος, το κείμενο του Julian Stringer προσεγγίζει με έναν διαφορετικό τρόπο τη σύζευξη πόλης και κινηματογράφου εστιάζοντας στα κινηματογραφικά φεστιβάλ. Εξετάζει τις πολιτισμικές, τουριστικές, πολιτικές και οικονομικές διαστάσεις τους οι οποίες συνδιαμορφώνουν ένα «πολιτισμικό πλέγμα» ικανό να επιδράσει στο χαρακτήρα και την ταυτότητα των πόλεων.
 Όπως είναι φανερό, ο συλλογικός αυτός τόμος επιχειρεί να συμβάλλει με εποικοδομητικό τρόπο στη συζήτηση για τις αμφίδρομες σχέσεις, ροές και συζεύξεις που διαπιστώνονται ανάμεσα στην πόλη που κατοικούμε και στον κινηματογράφο που αγαπάμε. Να στοχαστεί καλειδοσκοπικά σε ένα διεπιστημονικό πλαίσιο όχι μόνο για τον τρόπο που ο κινηματογράφος αντλεί έμπνευση από τον αστικό χώρο αναπαριστώντας τον και ανακατασκευάζοντάς τον στις ποικίλες φιλμικές εκδοχές, αλλά και για το πώς είναι δυνατόν να εμπλουτιστεί η αντίληψή μας για τον υπό συνεχή διαπραγμάτευση διαρκώς μεταβαλλόμενο αστικό χώρο, περιβάλλον και λίκνο της ανθρώπινης κατοίκησης, μέσα από τις πολύσημες θεάσεις, αφηγήσεις και αναπαραστάσεις της κινηματογραφικής δημιουργίας.
    
Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας

Δεν υπάρχουν σχόλια: