«Γερμανοντυμένοι» στην οδό Σπανδωνή...

ΣΤΡΑΤΟΣ Ν. ΔΟΡΔΑΝΑΣ, Η γερμανική στολή στη ναφθαλίνη. Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία, 1945-1974, Πρόλογος: Πολυμέρης Βόγλης, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, σελ. 526

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

Η φράση την οποία δανείζεται ο ιστορικός Στράτος Δορδανάς στον τίτλο της μελέτης του για τις Επιβιώσεις του δοσιλογισμού στη Μακεδονία ανήκει στον Ηλία Ηλιού. Ειπώθηκε σε μια «ιστορική» συνεδρίαση του Κοινοβουλίου, στις 13 Μαρτίου 1963, και απευθυνόταν προς τον βουλευτή Κιλκίς της ΕΡΕ Κωνσταντίνο Παπαδόπουλο: «Ο κ. συνάδελφος ημπόρεσε να βάλη εις την ναφθαλίνην την στολήν του Γερμανού αξιωματικού την οποίαν έφερε...» Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος της ΕΔΑ δεν στάθηκε δυνατόν να ολοκληρώσει την αγόρευσή του, καθώς, αμέσως μετά, ακολούθησε πανδαιμόνιο και χειροδικίες μέσα στην αίθουσα, με στόχο τους βουλευτές της ΕΔΑ Αντώνη Μπριλλάκη και Γρηγόρη Λαμπράκη. Η επίθεση των ακροδεξιών βουλευτών της ΕΡΕ κατά του Λαμπράκη δεν ήταν παρά το πρελούδιο όσων θα ακολουθούσαν δυόμισι μονάχα μήνες μετά, στους δρόμους της Θεσσαλονίκης...

Ο αρειμάνιος Κων. Παπαδόπουλος δεν ήταν ένα τυχαίο στέλεχος της δεξιάς: μόνος επιζών από την ηγετική τριανδρία της οργάνωσης των τουρκόφωνων Ποντίων οπλαρχηγών «Εθνικός Ελληνικός Στρατός», που υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα σώματα του ένοπλου δοσιλογισμού στη Β. Ελλάδα, κατάφερε να μη μοιραστεί την τύχη των συνεπωνύμων του Κυριάκου (Κισά Μπατζάκ) και Μιχαήλ (Μιχάλαγα) και, επιπλέον, από κατηγορούμενος για συνεργασία με τον εχθρό να βρεθεί στα έδρανα του ελληνικού κοινοβουλίου. Στις διαδρομές που ακολούθησε ο Κ. Παπαδόπουλος, ώστε να αποφύγει την «εθνική νέμεση» που υποσχόταν η πρώτη μεταπελευθερωτική κυβέρνηση, και να βρεθεί, λίγα χρόνια αργότερα, να εκπροσωπεί την περιφέρεια του Κιλκίς, εκεί όπου διεξήχθη η αιματηρότερη μάχη της κατοχικής περιόδου, ανάμεσα στις δυνάμεις του ΕΛΑΣ και τα εξοπλισμένα από τους Γερμανούς σώματα, δεν ήταν μόνος του...  Εκατοντάδες άλλοι συμμαχητές του, που κατά τη διάρκεια της Κατοχής είχαν «γερμανοντυθεί», κατάφεραν, αφού πρώτα βαπτίστηκαν στην κολυμβήθρα του αντικομμουνισμού μέσω της συμμετοχής τους στον εμφύλιο, να επιβιώσουν λάθρα και αρκετοί να επανενταχθούν στο δημόσιο βίο, προσφέροντας για μια ακόμη φορά τις «υπηρεσίες» τους...

Με την εξαιρετικά λεπτομερή (συχνά μέχρι φυσικού προσώπου...) και τεκμηριωμένη αυτή μελέτη, στηριγμένη σε αδημοσίευτο και δυσπρόσιτο αρχειακό υλικό (αρχεία Ειδικών Δικαστηρίων Δωσιλόγων, φυλακών κ.ά.), ο Στρ. Δορδανάς ολοκληρώνει την έρευνά του για τον ένοπλο δοσιλογισμό στο χώρο της Μακεδονίας, που ξεκίνησε εξετάζοντας την περίοδο της Κατοχής, στην οποία αναφερόταν το έργο του Έλληνες εναντίον Ελλήνων (Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2006). Πιάνοντας το νήμα της αφήγησης από τη μάχη του Κιλκίς, καταγράφει την πορεία όσων επέζησαν μέχρι την περίοδο της δικτατορίας, ανιχνεύοντας τις «τεχνικές επιβίωσης» που τους επέτρεψαν να αποφύγουν, στην πλειονότητά τους τουλάχιστον, την παραπομπή στη Δικαιοσύνη.

Η ποινική τιμωρία του δωσιλογισμού συνδέθηκε με τους αρχικούς μεταπολεμικούς πολιτικούς σχεδιασμούς και η Δικαιοσύνη κινήθηκε, ανάμεσα στα εμπόδια που έθετε ένας κρατικός μηχανισμός ο οποίος, εν πολλοίς, είχε συνεργαστεί με τον κατακτητή, προς τον κολασμό των περισσότερο κραυγαλέων υποθέσεων συνεργασίας. Καθώς όμως η ανασυγκρότηση του κράτους βασίστηκε στη διαιρετική τομή κομμουνισμού/αντικομμουνισμού, και όχι σε αυτήν φασισμού/αντιφασισμού, όπως στην υπόλοιπη Ευρώπη, οι δυνατότητες για επιτυχείς στρατηγικές επιβίωσης όσων είχαν «γερμανοντυθεί» ήταν ευρύτατες. Έτσι, σύντομα, οι πρώην δωσίλογοι θα έπαιρναν τη θέση τους στην πλευρά των «εθνικοφρόνων», απέναντι στα «μιάσματα»...

Ανάμεσα στους πρωταγωνιστές αυτής της περιόδου ξεχωρίζει με τη δράση του ο Ξενοφών («φον») Γιοσμάς, ένας άνθρωπος που ξεκίνησε υπηρετώντας στο τάγμα του Γ. Πούλου. Πολεμώντας ενάντια στους συμμάχους έφτασε μέχρι τη Γερμανία και συμμετείχε στην εθνικοσοσιαλιστική «κυβέρνηση» που στήθηκε από τους Ναζί στη Βιέννη. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, επέστρεψε ελεύθερος στη Θεσσαλονίκη, όπου άρχισε να οργανώνει τους ομοϊδεάτες του, εκδίδοντας εφημερίδα και ιδρύοντας έναν οικοδομικό συνεταιρισμό, σε στενή διαπλοκή με τις κρατικές υπηρεσίες της πόλης. Επρόκειτο για μια συνεργασία που θα κατέληγε, το 1963, στην συνωμοσία κρατικών υπηρεσιών και παρακράτους για τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη... Τα βήματα μέσα από τα οποία η παρακρατική ομάδα Γιοσμά έφτασε, από τις συναντήσεις «εθνικής ηθικής διαπαιδαγώγησης», σε ένα καφενείο ονόματι... «Τα έξι γουρουνάκια», μέχρι το τρίκυκλο στην οδό Σπανδωνή, συνιστούν ένα από τα γλαφυρότερα κεφάλαια της μελέτης του Στρ. Δορδανά.

Ο Σπ. Κακουριώτης είναι δημοσιογράφος