Μάης της μνήμης και της ελπίδας

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

Στο αφιέρωμα για την Εργατική Πρωτομαγιά, πριν δυο Κυριακές, γράφαμε για την ιστορική συγκυρία, που θέλει στα χρόνια της νεωτερικότητας ο Μάης μήνας, και ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή μας ήπειρο, να σηματοδοτεί γεγονότα με τεράστιες επιπτώσεις στο παγκόσμιο γίγνεσθαι.

 Μία από αυτές τις ιστορικές στιγμές που έλαβαν χώρα Μάη μήνα, είναι και το νικηφόρο τέλος του Μεγάλου Αντιφασιστικού Πολέμου στα 1945. Νίκη που σηματοδότησε την ήττα του κυρίαρχου στα μεσοπολεμικά χρόνια στην Ευρώπη φασιστικό-ναζιστικού φαινομένου. Νίκη της ελπίδας για ζωή, απέναντι στη λατρεία του αίματος και του θανάτου. Όλες οι ευρωπαϊκές χώρες που πήραν μέρος σ’ αυτόν τον πόλεμο γιορτάζουν κάθε χρόνο με ιδιαίτερες τελετές τούτη την επέτειο. Μοναδική, θλιβερή εξαίρεση η πατρίδα μας, που επιδεικτικά το αγνοεί, γιορτάζοντας μοναχά την έναρξη της συμμετοχής σ’ αυτόν. Δεν στέλνει καν έναν εκπρόσωπό της, στην πανευρωπαϊκή πορεία μνήμης για τους κρατούμενους στο στρατόπεδο του Άουσβιτς...

Λες και δεν συγκαταλέγεται τούτη η χώρα στους μαχητές αυτού του πολέμου. Λες και δεν είναι η τρίτη στην Ευρώπη, σε μαζική ένοπλη αντίσταση. Λες και δεν υπήρξαν χιλιάδες συμπολίτες μας που έχασαν τη ζωή τους στα κρεματόρια του Ναζισμού.

Θλιβερό πράγματι γεγονός, που καλούμαστε να αποτιμήσουμε, όχι προφανώς για να το καταγγείλουμε, μα για να κατανοήσουμε το γιατί συμβαίνει και τι ουσιαστικότερο συνεπάγεται για τη συλλογική μας αυτογνωσία, αυτή η επιλεκτικά βροντερή σιωπή, ιδιαίτερα τούτες τις μέρες που εκείνη η φαιά πανούκλα φαίνεται να επανακάμπτει με ποικίλα προσωπεία, τόσο στην ευρωπαϊκή πραγματικότητα όσο και στην δική μας πολιτισμική και όχι μόνο στενά πολιτική επικαιρότητα.

Και το σχιζοφρενικά παράδοξο από μια πρώτη ματιά αυτής της ιδιότυπης νεοελληνικής σιωπής συντελείται σε μια κοινωνία που επιμένει κατά τα άλλα να θεωρεί την ιστορία της ως ανοικτό διακύβευμα, που φωνασκεί αυτάρεσκα, με ηχηρές λέξεις, για την αδιάλειπτη ιστορική της συνέχεια, τους ανεπανάληπτους ηρωισμούς των τέκνων της, τη μοναδικότητα της πολιτιστικής της ακτινοβολίας.

Βέβαια οι επετειακές εκδηλώσεις μνήμης, μέσα από τον επίσημο, τελετουργικό και εν πολλοίς μανιχαϊκά εξουσιαστικό λόγο που εκπέμπουν, συνήθως ελάχιστα συμβάλλουν στη διαδικασία αυτογνωσίας του κοινωνικού συνόλου στο οποίο απευθύνονται. Άλλωστε στο θυμικό και μυθευτικό επίπεδο παραπέμπουν και όχι στο γνωσιακό. Παρ’ όλα αυτά, στέκουν και αφορμές για ευρύτερες συζητήσεις, αναστοχαστικές αναζητήσεις, νέες ερευνητικές προσεγγίσεις, του ιστορικού συμβάντος στο οποίο αναφέρονται.

Γεγονός ιδιαίτερα αναγκαίο σε μια κοινωνία που, την ίδια ώρα, οι μέχρι χθες πολιτικοί εκφραστές–διαχειριστές της κλείνουν ή υποχρηματοδοτούν ιδρύματα ιστορικής και κοινωνιολογικής έρευνας, πολτοποιούν αρχεία, καίνε, με τη συνευθύνη και της Αριστεράς, πανηγυρικά φακέλους. Ενώ μέσα από τον κυρίαρχο εξουσιαστικό λόγο, ή παράλληλα με αυτόν, εμφανίστηκαν και στα δικά μας «αναθεωρητικές» τάσεις, οι οποίες, εντονότερα απ’ ό,τι την τελευταία δεκαετία του 20ού αιώνα, επιχειρούν συστηματικά όχι να ξαναγράψουν την ιστορία –αυτό συμβαίνει σε κάθε εποχή, με βάση τα νέα ερωτήματα που οι ανάγκες θέτουν μπροστά στον ερευνητή– αλλά να παραχαράξουν την Ιστορία, να σχετικοποιήσουν τα μηνύματά της, να αλλοιώσουν το περιεχόμενο της.

Η αντιμετώπιση αυτού του ιδιότυπα επικίνδυνου φαινομένου απαιτεί να υπερβούμε ένα από τα τελευταία κατάλοιπα του κράτους της Εθνικοφροσύνης, που εγκατέστησαν οι νικητές του Εμφυλίου, τη λήθη δηλαδή που επέβαλαν απέναντι στο γεγονός του τέλους του Αντιφασιστικού πολέμου. Γιατί σ’ αυτήν την παράμετρο έχω την αίσθηση ότι οφείλεται το γεγονός της αμηχανίας και της σιωπής με την οποία αντιμετωπίζεται στη χώρα μας, ακόμη και σήμερα, η επέτειος της 8ης ή της 9ης Μαΐου 1945.

Γιατί πως αλήθεια να αρχίσει να γιορτάζεται αυτή η ημερομηνία στην Ελλάδα του 1945, όταν εκείνη ακριβώς την ιστορική στιγμή οι διάφοροι δοσίλογοι και ταγματασφαλίτες συνεργάτες του Ναζισμού συγκροτούσαν την δυναμική λόγχη του εθνικού κράτους, ενάντια στους διωκόμενους κομμουνιστές και κάθε προοδευτικό στοιχείο;

Πώς να τιμηθεί το έπος της αντίστασης ενάντια στο φασισμό, όταν το μεγαλύτερο και ουσιαστικότερο τμήμα αυτής της αντίστασης αποτελείτο από το αριστερό ΕΑΜ ;

Πώς και ποιος να μιλήσει για τη φρίκη των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης, όταν το κράτος της εθνικοφροσύνης άνοιγε το πρώτο μεταπολεμικό ευρωπαϊκό στρατόπεδο συγκέντρωσης, στη Μακρόνησο;

Όταν η παρουσία του Υπουργού Ασφαλείας της 4^ης Αυγούστου στη μεταπολεμική Βουλή αποτελούσε «Εθνική εγγύηση»;

Με ένα οργανικά συνδεδεμένο με το κράτος παρακρατικό φαινόμενο, με επικεφαλής ακόμη και δοσίλογους εγκληματίες, όπως ο περιβόητος Γιοσμάς της δολοφονίας του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη Λαμπράκη;

Και δυστυχώς το φαινόμενο δεν τέλειωσε με την κατάρρευση κάτω από το βάρος της εγκληματικής προδοσίας της Κύπρου, του εθνοκάπηλου στρατοκρατικού καθεστώτος της Χούντας. Συνεχίστηκε μέσα από τη διαιώνιση μιας προσωποκεντρικής ιδεαλιστικής παιδείας, εθνικιστικών και όχι εθνοτικών ρητορειών, και όχι μόνο στις σχολικές γιορτές και τις φασιστικής έμπνευσης μαθητικές παρελάσεις, αλλά ακόμη και από χείλη αρχιερέων, όπως ο προηγούμενος Αρχιεπίσκοπος των Ορθοδόξων Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης, αλλά και του γραφικού τέως Προέδρου της Δημοκρατίας Χρίστου Σαρτζετάκη. Για να παροξυνθεί με ευθύνη και τμημάτων της Αριστεράς, με την επανεμφάνιση του Μακεδονικού λεγόμενου ζητήματος τη δεκαετία του ’90, τις τεράστιες λαϊκές συγκεντρώσεις και τις κοινές περιοδείες αριστερών και ανθρώπων της Χούντας εναντίων των ...«γυφτοσκοπιανών», τις δηλώσεις επώνυμων διανοητών, την ανάδειξη δολοφονικών συμμοριών, όπως η αλήστου μνήμης ΜΑΒΙ, σε πατριωτικές δυνάμεις, τη μετατροπή του εθνικού συμβόλου σε κομματικό λάβαρο, τις τεράστιες λαοσυνάξεις για το θέμα της μη αναγραφής του θρησκευτικού πιστεύω στις ταυτότητες, και τόσα ακόμη, μέχρι την πρόσφατη ατιμωρησία επί υπουργίας Αβραμόπουλου του αρχηγού των Ευέλπιδων, που επιδεικτικά αρνήθηκε την ύπαρξη της εξέγερσης του Πολυτεχνείου ’73 και πρόσταξε να τραγουδηθεί ο ...ύμνος της 21^ης Απριλίου.

Και όλα αυτά τα διάχυτα, αντιδημοκρατικά, και τελικά φοβικά, ανορθολογικά, ρατσιστικά, νεορθόδοξα, προαιώνια αντισημιτικά, εχθρικά απέναντι στους μειονοτικούς συμπολίτες μας, μη σεβασμού ούτε καν ανοχής του διαφορετικού Άλλου, ενέτεινε η επελαύνουσα βαρβαρότητα των δύο τελευταίων δεκαετιών, με τη συστηματική ατομοκεντρική και προ-συμβολαιακή νεοφιλελεύθερη υπονόμευση κάθε έννοιας Συλλογικότητας, Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Οικολογικής Ευαισθησίας, στοιχειώδους Κοινωνικού Κράτους. Με ταυτόχρονη προβολή μηδενιστικών ιδεοληψιών περί ...τέλους των ιδεολογιών, της ιστορίας, της ταξικής φύσης των κοινωνιών, «απασχολήσιμων», «κοινωνικών εταίρων» κλπ. Η εισροή των οικονομικών μεταναστών και η ανυπαρξία στοιχειώδους σχεδίου κοινωνικής τους ενσωμάτωσης, σε συνάρτηση με την πρόσφατη βίαιη φτωχοποίηση της κοινωνίας, την κατάργηση βασικών εργασιακών δικαιωμάτων, την καλλιεργούμενη αξιακή έκπτωση της Πολιτικής, την μετατροπή της Δημοκρατίας σε κομματικό παίγνιο, την ανασφάλεια, αβεβαιότητα και αυξανόμενη δραματικά ανεργία των νέων, δημιούργησε το κοινωνικό-πολιτισμικό υπόστρωμα επανεμφάνισης μιας βίαιης νεορατσιστικής εθνικιστικής μαγιάς.

Και η ιστορία έχει πειστικά δείξει ότι σε τέτοιες περιόδους πολλαπλής κρίσης, απότομου κλονισμού του βιοτικού επιπέδου, αποδιάρθρωσης του κοινωνικού κράτους και απαξίωσης του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος, κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά μέσα στα συμπιεζόμενα μικροαστικά και εργατικά στρώματα, εμφανίζονται τέτοια φαινόμενα, παντού του κόσμου. Εφευρίσκονται εύκολα δακτυλοδεικτούμενοι «αποδιοπομπαίοι τράγοι», Εβραίοι, Τσιγγάνοι, κάθε είδους πρόσφυγες: χθες Αλβανοί, προχθές Έλληνες από την Μικρά Ασία, αργότερα από τη Ρωσία, σήμερα Ιρακινοί, Σομαλοί, Αφγανοί και κάθε άλλης καταγωγής πολιτικοί και οικονομικοί μετανάστες!

Ο κυρίαρχος Πολιτικός Λόγος δυστυχώς χρησιμοποίησε το γεγονός για μικροκομματικά οφέλη –πρόσφατα ενδεικτικά παραδείγματα οι προεκλογικές πράξεις των μέχρι χθες Υπουργών Υγείας και ...Προστασίας του Πολίτη– αλλά και ως άλλοθι απέναντι στη δική του αυταρχική και αντιδημοκρατική πορεία.

Έτσι το αυγό του φιδιού, που επί μια εικοσαετία εκκολάπτονταν με την ανοικτή συνέργεια μεγάλου μέρους αστυνομικών δυνάμεων, έσπασε το τσόφλι και εμφανίστηκε στην κεντρική πολιτική σκηνή ως αντισυστημική πολιτική εθνικιστική κίνηση. Η αντιμετώπισή του δεν μπορεί να συντελεστεί με πολιτικές απαγορεύσεις –άλλο προφανώς γεγονός η δίωξη των παρανομούντων μελών του και, είναι πολλά και για πολλά κοινού ποινικού δικαίου που εγκαλούνται– αλλά με την υπέρβαση όλων των γενεσιουργών λόγων που το εξέθρεψαν. Με παράλληλη υπέρβαση στο πολιτισμικό επίπεδο των επιλεκτικών σιωπών, την καλλιέργεια της ενεργητικής Μνήμης ως ζωντανής οντότητας και ενεργού τρόπου ύπαρξης και όχι απλά ως γνώσης γεγονότων του χθες. Μόνο έτσι δεν βρικολακιάζουν τα χθεσινά . Μόνο με αυτή τη διάσταση, η παμπάλαια αυτή αρχαιοελληνική θεότητα άλλωστε γέννησε τις Μούσες...