Πολιτική δράση και επικοινωνιακές διεργασίες

Μια θεώρηση πολιτικής επικοινωνίας

[Από τον πρόλογο της επιμελήτριας και υπεύθυνης της σειράς, Πολιτική Επικοινωνία, των εκδόσεων ‘Τυπωθήτω-Γιώργος Δαρδανός, του βιβλίου της Φανής Κουντούρη: Πολιτική Δημοσιότητα και εξουσία: Κόμματα και ΜΜΕ στην Ελλάδα τη δεκαετία του 2000, που μόλις κυκλοφόρησε.]

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΨΥΛΛΑ                                                                                               

Στο πλαίσιο του αντικειμένου και του πεδίου διερεύνησης της Πολιτικής Επικοινωνίας η πολιτική δημοσιότητα συνιστά μια κατεξοχήν κεντρικής σημασίας αναλυτική κατηγορία. Εγείρεται έτσι ένα ευρύτερο επιστημονικό και ερευνητικό ενδιαφέρον αναζήτησης της μεθοδολογικής και θεωρητικής σκοπιμότητας της κατηγορίας αυτής.

Η οπτική γωνία της διαδραστικότητας ποικίλων παραγόντων και δρώντων για τη θεώρηση της πολιτικής δημοσιότητας, η οποία γίνεται αντιληπτή, ως ένα κατεξοχήν εξουσιαστικό φαινόμενο, εξετάζεται από την Φανή Κουντούρη σε σχέση με τη στενή αλληλόδραση και αλληλοεπηρεασμό της πολιτικής με τη  μιντιακή σφαίρα. Ως βασική υπόθεση της συλλογιστικής της, η συγγραφέας προτάσσει στο εισαγωγικό της σημείωμα «τις πολιτικές χρήσεις των μιντιακών περιεχομένων απέναντι στην κυρίαρχη, στον τομέα της πολιτικής επικοινωνίας, προσέγγιση των επιδράσεων των μιντιακών μηνυμάτων στο πολιτικό πεδίο». Επικεντρώνεται έτσι «στις στρατηγικές όψεις των πολιτικών δράσεων που διαμορφώνουν την πολιτική δημοσιότητα και στην καταγραφή των μιντιακών υποδοχών τους». 

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της πρότασης που εισηγείται, στη βάση της οποίας διαμορφώνει την προβληματική που αναπτύσσει, είναι ότι το πολιτικό–μιντιακό παιχνίδι είναι πολυσύνθετο και διεξάγεται σε καθημερινή βάση και όχι μόνον κατά τη διάρκεια των περιόδων εκλογικής αναμέτρησης. Η διερεύνηση του καθημερινού πολιτικού χρόνου επιχειρεί να εντοπίσει τις κανονικότητες της πολιτικής δημοσιότητας, οι οποίες τον διαπερνούν, αντανακλώντας τα πιο θεμελιώδη χαρακτηριστικά του πολιτικού πεδίου αλλά και του μιντιακού χώρου. Ο καθημερινός πολιτικός χρόνος αντανακλά  τα πολιτικά κέρδη και τις πολιτικές αποτυχίες, όπως συσσωρεύονται καθημερινά μέσα από τις στρατηγικές και τις τακτικές που υιοθετούνται στη διάρκεια διεξαγωγής του πολιτικού παιχνιδιού από τους πολιτικούς δρώντες. Η συσσώρευση του πολιτικού κεφαλαίου συντελείται στο πλαίσιο της καθημερινής τριβής, όπου διαμορφώνονται και αποκρυσταλλώνονται δυναμικά όλες οι αναγκαίες δράσεις πολιτικής οργάνωσης και κινητοποίησης μέσα από τη συνεχή αλληλεξάρτηση των δρώντων.

Επιπροσθέτως η σχέση μεταξύ πολιτικών και μιντιακών δρώντων επηρεάζει καταλυτικά τη διαμόρφωση του πολιτικού παιχνιδιού, τροποποιώντας τους ίδιους τους όρους διεξαγωγής του, συντελώντας έτσι στην ανάδυση τριών αξόνων όπου η Φ. Κουντούρη επικεντρώνει την προβληματική που εισηγείται στο παρόν εγχείρημα.

Ο πρώτος άξονας θέτει το ζήτημα της αυτονομίας ή ετερονομίας του πολιτικού πεδίου που συνιστά κεντρικής σημασίας ζήτημα  στο ευρύτερο πεδίο της πολιτικής επιστήμης αλλά και σε αυτό της πολιτικής επικοινωνίας.

Ο δεύτερος άξονας δρα συμπληρωματικά με τον προηγούμενο, διευρύνοντας το διάλογο με τα ζητήματα υποκατάστασης της πολιτικής από διαχειριστικές και επικοινωνιακές πρακτικές κατά την άσκηση ή τη διεκδίκηση της πολιτικής εξουσίας.

Ο τρίτος άξονας αναδεικνύει το μεθοδολογικό και θεωρητικό ενδιαφέρον της προσέγγισης της πολιτικής δημοσιότητας, ως αναλυτικής κατηγορίας στην έρευνα της πολιτικής επικοινωνίας.

Η μελέτη της πολιτικής δράσης υπό το πρίσμα της εισβολής των μέσων στη δημόσια σφαίρα, εγγράφεται σε έναν επίκαιρο προβληματισμό διερεύνησης των ποικίλων μετασχηματισμών που υφίστανται οι πολιτικές δράσεις στη συνδιαλλαγή τους με τον μιντιακό χώρο. Όπως σημειώνει η Φανή Κουντούρη «η πολιτική δημοσιότητα παράγεται δυναμικά καθώς τα μιντιακά και πολιτικά υποκείμενα διαδρούν στην προσπάθεια δημοσιοποίησης και ορισμού των ζητημάτων που θεωρούν ως προεξάρχοντα». Παράλληλα όμως αυτές οι διαδράσεις οριοθετούνται κάτω από τους περιορισμούς των δομικών συνθηκών, και ειδικότερα την άνιση κατανομή συμβολικών, πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών πόρων μεταξύ των δρώντων. Η κοινωνιολογική θεώρηση του γάλλου στοχαστή P. Bourdieu συνιστά χρήσιμο εργαλείο στα επιστημολογικά και θεωρητικά βήματα της συγγραφέως, στην κατανόηση της σύγκλισης της δομικής με τη διαδραστική προσέγγιση. Η πρόταση που εισηγείται έτσι  η συγγραφέας για τη διερεύνηση του πεδίου της πολιτικής δημοσιότητας προβάλλει τέσσερις διαστάσεις : α) την ανταγωνιστική β) την εξουσιαστική γ) τη διαδικαστική και δ) τη συμβιωτική…

Το θεωρητικό υπόβαθρο της συγκεκριμένης μελέτης προσλαμβάνει την πολιτική δημοσιότητα ως αναλυτική κατηγορία,  ενώ το εμπειρικό μέρος, όπου βρίσκει εφαρμογή η θεωρητική σύλληψη, υλοποιείται στον Ελλαδικό χώρο της δεκαετίας του 2000, όπου η πολιτική δημοσιότητα γίνεται αντιληπτή ως ένα πεδίο ποικίλων και εντατικών διαδράσεων. Η δεκαετία του 2000 σημασιοδοτείται από ιδιαίτερες ανακατατάξεις στο κοινωνικό, πολιτικό και μιντιακό επίπεδο που τροφοδοτούν σημαντικές αλλαγές για την ελληνική πραγματικότητα με συνέπειες για την πορεία της χώρας στο μέλλον.

Η διερεύνηση του πεδίου της πολιτικής δημοσιότητας στην Ελλάδα του 2000 αποτελεί το πεδίο εφαρμογής της συγγραφέως, όπου προσπαθεί να διαπιστώσει σε ποιο βαθμό η αναλυτική κατηγορία πολιτική δημοσιότητα, όπως έγινε αντιληπτή στο θεωρητικό επίπεδο, αποτελεί σημαντική συνιστώσα για  την κατανόηση του ελληνικού πολιτικού συστήματος, των σχέσεων εξουσίας όπως εδραιώνονται στο εσωτερικό του, τη διερεύνηση του κομματικού συστήματος με την κυρίαρχη παρουσία του στα πολιτικά πεπραγμένα, καθώς και τη λειτουργία του μιντιακού συστήματος που εδραιώνει την ύπαρξη  του στην πορεία εξέλιξης των πολιτικών πεπραγμένων. Διερευνώνται επίσης ζητήματα που εκδηλώνονται στην ελληνική πολιτική σκηνή, υπό τη μορφή της κρίσης νομιμοποίησης και εκπροσώπησης, ζητήματα δηλαδή που θέτουν σε αμφισβήτηση τη λειτουργία των κομμάτων όπως αυτά λειτουργούν σήμερα, αναδύοντας και ερωτήματα που σχετίζονται άμεσα με τον επικοινωνιακό πόλο και τη βαρύτητα του μεντιακού παιχνιδιού στις κυρίαρχες μορφές εξουσίας. Αναζητείται έτσι ο δημόσιος αλλά αδιόρατος χαρακτήρας της εξουσίας , όπως αυτός λειτουργεί μέσα από την πολιτικομιντιακή συνέργια, μέσα από «το σύνολο πρακτικών και μηχανισμών που οργανώνουν το πεδίο της πολιτικής δημοσιότητας υπό τη μορφή μιας αποτελεσματικής όσο και αδιόρατης εξουσίας».

Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου η συγγραφέας επεξεργάζεται την πολιτική δημοσιότητα ως το πεδίο μιας στρατηγικής διαχειριστικής συναίνεσης, όπου τα κόμματα στην κυβερνητική εξουσία αναζητούν τρόπους για να αξιοποιήσουν και να διατηρήσουν την πολιτική τους κυριαρχία, υιοθετώντας ποικίλες διαχειριστικές στρατηγικές... Ενδιαφέρουσα είναι η ανάλυση των διαφοροποιημένων στρατηγικών των τριών κυβερνήσεων της δεκαετίας, καταδεικνύοντας έτσι το γεγονός ότι η διαμόρφωση των επικοινωνιακών στρατηγικών εξαρτάται από ποικίλες δομικές και διαδραστικές παραμέτρους.   

Στο τελευταίο μέρος αυτού του βιβλίου η συγγραφέας διαπραγματεύεται, πάντα στη λογική της ανάλυσης του κομματικού μηχανισμού και κυρίως των δύο μεγαλων κομμάτων του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ, τις παραμέτρους των στρατηγικών των δύο αυτών κομμάτων κατά την παραμονή τους στην αντιπολίτευση. Παρατηρείται έτσι ότι κατά τη διάρκεια αυτής της παραμονής τα δύο αυτά κόμματα συνέκλιναν σε στρατηγικές σύμπλευσης κυρίως με τα «μιντιακά περιεχόμενα στην επιλογή ορισμένων θεματικών αξόνων» που εντοπίζονταν στο πεδίο της «Καθημερινότητας του πολίτη» και τη «Διαφθορά», αντί να συνεργήσουν στην ανάδειξη ζητημάτων αιχμής ώστε να διευρυνθεί η πολιτική αντιπαράθεση σχετικά με μια ευρύτερη γκάμα δημόσιων πολιτικών. Αντίθετα το κομματικό ενδιαφέρον εστίασε στη λογική πολιτικής επιβίωσης και εξυπηρέτησης καθαρά κομματικών στρατηγικών(στρατηγική πολιτικοποίησης)  με άμεσες συνέπειες στην διαμόρφωση της πολιτικής κουλτούρας(στρατηγική πόλωσης) που εκφράστηκε συχνά με εκδηλώσεις πολιτικής απαξίωσης και πολιτικού κυνισμού. Από την ανάλυση της πολιτικής δημοσιότητας που επιχειρείται διαπιστώνεται ότι από τη στιγμή που οι θεματικές που χειρίζονται τόσο τα ΜΜΕ όσο και ο κομματικός κόσμος δεν ανταποκρίνονται σε συγκροτημένες κοινωνικές ανάγκες και αιτήματα αλλά επικεντρώνονται σε ζητήματα που αφορούν στην ηθική και στην καθημερινότητα, το πολιτικό αίτημα και η συμμετοχή χάνουν τη βαρύτητα τους, αποδιοργανώνοντας το πολιτικό διάλογο σε ζητήματα περιορισμένης πολιτικής-συλλογικής διεκδίκησης συντείνοντας στην ανάδειξη ζητημάτων που αφορούν στην ατομικότητα και στην ηθική.

Η παραπάνω προβληματική, που αναπτύσσεται με ιδιαίτερη επιμέλεια στον παρόντα τόμο, προσφέρει στον αναγνώστη και μελετητή, ένα πλαίσιο κατανόησης του πεδίου της πολιτικής δημοσιότητας, ως πεδίου σύμπραξης πολιτικών-κομματικών δράσεων με συνέπειες στην αναπαραγωγή του κυρίαρχου πολιτικού παιχνιδιού. Μέσα από αυτό το παιχνίδι επιβίωσης και κυριαρχίας τα μεν κόμματα διασφαλίζουν ορατότητα αλλά και νομιμοποίηση ενώ τα ΜΜΕ διασφαλίζουν την οικονομική αλλά και συμβολική τους ύπαρξη ως συν-διαμορφωτές  των δημόσιων πολιτικών και του ευρύτερου πολιτικού παιχνιδιού. Μέσα από αυτή τη διαδικασία διαβλέπονται προφανώς, σύμφωνα με τη συγγραφέα, τα περιθώρια της αυτονομίας του πολιτικού πεδίου σε δύο επίπεδα. Το πρώτο «έγκειται στην περιχαράκωση του πολιτικού στην ανταγωνιστική του διάσταση» και το δεύτερο στη «δυνατότητα οικειοποίησης πόρων, από τον έτερο πόλο της πολιτικής δημοσιότητας, τα ΜΜΕ, στο πλαίσιο της ισχυρής αλληλεξάρτησης με αυτά». Γίνεται έτσι αντιληπτό «ένα κοινό πλαίσιο δράσης που λειτουργεί ταυτοχρόνως εξουσιαστικά και νομιμοποιητικά» μέσα από την ανάδειξη  «της στρατηγικής διάδρασης του πολιτικού με το μιντιακό πεδίο»...

Η Μαριάννα Ψύλλα διδάσκει Επικοινωνία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο