Η φυσιογνωμία της νεοελληνικής κοινωνίας

ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΗ ΑΣΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ

Α. ΜΩΥΣΙΔΗΣ, Σ. ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΣ, Η Ελλάδα στον 19^ο & 20^ό αιώνα. Εισαγωγή στην Ελληνική Κοινωνία, εκδόσεις Τόπος, σελ. 487

Σε αφετηριακά σημεία ιστορικών κύκλων, οι εθνικοί κοινωνικοί σχηματισμοί, τα άτομα, τα συλλογικά υποκείμενα, διαπερνώνται από διαδικασίες αναστοχασμού ή τάσεις  αυτογνωσίας του παρελθόντος και του παρόντος, επιχειρώντας να σχεδιάσουν το μέλλον τους. Από την εξέλιξη της αναστοχαστικής και αυτογνωσιακής αυτής διαδικασίας κρίνεται η πολιτική και ιδεολογική ηγεμονία της ιστορικής περιόδου. Η ερμηνεία της ιστορίας, η συλλογική μνήμη του εθνικού και ταξικού αγώνα που επικρατεί, αντανακλάται διαλεκτικά και σχετικά αυτόνομα στα κυρίαρχα κάθε φορά αναλυτικά και αφηγηματικά σχήματα. 

Τη δεκαετία του ’70 λ.χ. κυριάρχησαν οι αφηγήσεις της εξέλιξης του εθνικού και κοινωνικού γίγνεσθαι, με βασικά αναλυτικά σχήματα τη θεωρία της εξάρτησης στις διάφορες εκδοχές της, τη μεθοδολογία της ταξικής πάλης ή και το συνδυασμό τους. Ήταν μια προσπάθεια αφήγησης από την οπτική των «από κάτω», των κυριαρχούμενων κοινωνικών στρωμάτων, που στη μεταπολιτευτική συγκυρία διεκδικούσαν την ηγεμονία. Πολλές φορές και οι ίδιοι οι διανοούμενοι, που παρήγαγαν τις εργασίες αυτές, ήταν και οργανικά, με τη στενή ή την ευρεία έννοια, στρατευμένοι στη λαϊκή υπόθεση της εθνικής ανεξαρτησίας ή της κοινωνικής αλλαγής ή της σύνδεσης του εθνικού με το κοινωνικό ζήτημα, στις πιο γόνιμες, κατά τη γνώμη μας, εκδοχές.  

Από τα τέλη της δεκαετίας του ’80, στον ιστορικό κύκλο που ανοίγεται την περίοδο 1989-1990, τα κυρίαρχα αναλυτικά σχήματα και μεθοδολογικά εργαλεία εγγράφουν την εξέλιξη της κοινωνικής και πολιτικής πάλης, την ήττα της καθόλου αριστεράς, είτε στη σοσιαλιστική, είτε στην κομμουνιστική της εκδοχή, την επικράτηση του (νεο)φιλελευθερισμού, των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων που εκπροσωπεί. Η πλειοψηφία των διανοουμένων, και πάντως οι επικρατούσες αφηγήσεις του ιστορικού γίγνεσθαι, συσπειρώνονται γύρω από το εκσυγχρονιστικό ρεύμα, στη θεωρητική, αλλά και την υπαρκτή πλευρά του. Είναι εκφραστές της νέας αστικής ηγεμονίας και του κυρίαρχου αφηγήματος των «από πάνω», που εντελώς σχηματικά -και ως εκ τούτου ελλιπώς- κωδικοποιούμε ως «εξευρωπαϊσμό», με τους υλικούς και ιδεολογικούς όρους της υπαρκτής Ε.Ε.

Το συλλογικό έργο Η Ελλάδα στον 19^ο και 20^ο αιώνα- Εισαγωγή στην Ελληνική Κοινωνία κυκλοφορεί σε μια ιστορική συγκυρία του τέλους ενός ιστορικού κύκλου και της αρχής ενός νέου. Αν αποδεχθούμε την περιεκτική φράση του Αλτουσέρ ότι πολιτικό είναι αυτό που η ιστορική φάση της ταξικής πάλης καθιστά επίκαιρο, τότε το ανωτέρω έργο είναι επίκαιρο, έχοντας πολλά να συνεισφέρει στην υπόθεση του κριτικού αναστοχασμού, της διαδικασίας εθνικής και κοινωνικής αυτογνωσίας μας, ένα από τα επίδικα ζητήματα της περιόδου. 
Κατά πρώτον, επειδή είναι συλλογικό έργο, αποτελούμενο από αυτοτελείς εργασίες διαφορετικών συγγραφέων και ακαδημαϊκών, μπορεί κανείς να διακρίνει διαφορετικά αναλυτικά σχήματα και μεθοδολογικά εργαλεία, τόσο μαρξιστικά, όσο και φιλελεύθερα, αναπαράγοντας  σε λανθάνουσα κατάσταση την πάλη για την ιδεολογική ηγεμονία, την οποία η άνοδος του κοινωνικού ανταγωνισμού θέτει εκ νέου σε αμφισβήτηση.

 Στα θετικά, ίσως και πρωτοποριακά στοιχεία του εγχειρήματος, που προσμετράται στους επιμελητές της έκδοσης, είναι η κατ’ ουσίαν συγκριτική παρουσίαση αντίστοιχων εθνικών και κοινωνικών ζητημάτων της ελληνικής κοινωνίας του 19^ου και του 20^ού αιώνα, πέραν των χρονολογίων και της επισκόπησης της ιστορικής εξέλιξης της ελληνικής κοινωνίας στον 19^ο αιώνα (Μ. Κορασίδου) και στον 20^ό αιώνα (Δ.Ι. Παπαδημητρίου), όπως οι κοινωνικές δομές του 19^ου αιώνα (Σ. Πετμεζάς), η κοινωνική δομή στην Ελλάδα τον 20^ό αιώνα (Α. Λύτρας), το αγροτικό ζήτημα τον 19^ο αιώνα (Θ. Καλαφάτης) και το αγροτικό ζήτημα κατά τον 20^ό αιώνα (Α. Μωϋσίδης), η εξωτερική πολιτική του ελληνικού κράτους κατά τον 19^ο αιώνα (Λ. Λούβη) και η ελληνική εξωτερική πολιτική κατά τον 20^ό αιώνα (Χ. Τσαρδανίδης), Οικονομική ιστορία της Ελλάδας του 19^ου αιώνα (Θ. Σακελλαρόπουλος) και Ελληνική Οικονομία κατά τον 20^ό αιώνα (Γ. Μηλιός), Καθημερινότητα του ελληνικού 19^ου αιώνα (Ε. Ζέη) και Καθημερινή Ζωή στην Ελλάδα του 20^ού αιώνα (Σ. Γεωργούλας), Μια περιδιάβαση στο ρομαντικά χρόνια: 1830-1880 (Γ. Παπαθεοδώρου) και Πολιτισμικές εκφράσεις κατά τον 20^ό αιώνα (Σ. Ροζάνης), Εξουσία και πολιτική στην Ελλάδα του 19^ου αιώνα (Ν. Μαρωνίτη) και Οι πολιτικές δυνάμεις και το κομματικό σύστημα κατά τον 20^ό αιώνα (Ευ. Παπαβλασόπουλος & Μ. Σπουρδαλάκης).

 Στις αδυναμίες της έκδοσης είναι κατά τη γνώμη μας η απουσία πραγμάτευσης ακόμα και σε συγκριτική βάση του φαινόμενου της μετανάστευσης στο 19^ο  και 20^ό αιώνα ως αυτοτελές ζήτημα, η απουσία αναλύσεων για τη μικρασιατική καταστροφή, τη δεκαετία του ’40, την εσωτερική μετανάστευση και την αθηναϊκή υπερσυσσώρευση, το γλωσσικό ζήτημα, το ρόλο της Εκκλησίας.  

Συνοψίζοντας, πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο συλλογικό έργο, που με τη βοήθεια της καλαίσθητης έκδοσης, επιτυγχάνει τον διακηρυγμένο και στην εισαγωγή των επιμελητών σκοπό του, να τεθούν στον αναγνώστη υποθέσεις, ερωτήματα-προκλήσεις και  ερμηνευτικά σχήματα για την εξέλιξη της φυσιογνωμίας της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας, καθώς επίσης  μια εισαγωγική γνώση στους προπτυχιακούς φοιτητές και κάλυψη των διδακτικών αναγκών, λόγω της διαπιστωμένης σχετικής έλλειψης στην ελληνική βιβλιογραφία.

Ο Βασίλης Ασημακόπουλος είναι υποψήφιος διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο