Τσέχωφ ο διαχρονικός

ΆΝΤΟΝ ΤΣΕΧΩΦ, Η κυρία με το σκυλάκι, Μετάφραση (από τα γαλλικά) Έφη Κορομηλά, εκδόσεις Μελάνι, σελ. 56

Δεν είναι η ιστορία αυτή καθεαυτή, των δύο παντρεμένων με άλλους αλλά ερωτευμένων μεταξύ τους πρωταγωνιστών, που κάνει, κατά την γνώμη μου, το παρόν διήγημα του μεγάλου Ρώσου συγγραφέα και ανθρώπου να ξεχωρίζει. Ως εκ τούτου, θα διαφωνήσω, ως προς αυτό, με το κείμενο του οπισθόφυλλου που την χαρακτηρίζει ως «μια αξέχαστη ιστορία παθιασμένου έρωτα». Θα συμφωνήσω, αντίθετα, με όσα γράφονται στην «Εισαγωγή» της μεταφράστριας και, συγκεκριμένα, με το ότι ο Τσέχωφ διέπρεψε στο διήγημα διότι κατόρθωνε στην σύντομη έκτασή του να αποτυπώνει την καθημερινότητα «όπου δεν συμβαίνει τίποτα το συνταρακτικό» και να καταγράφει έτσι την ουσία της ζωής, χωρίς μεγαλοστομία αλλά με ζήλο ειλικρίνειας.

Για το ότι, δε, ο Τσέχωφ δεν πίστευε στην ευτυχία, αλλά σε «κάτι πιο σοφό και πιο μεγάλο», μας πείθουν οι σκέψεις των ηρώων του, σκέψεις αφοπλιστικά βαθιές όσο και απρόσμενα απλές στην σύλληψη και τη διατύπωσή τους (πρόκειται για το είδος τής απλότητας, βέβαια, που προϋποθέτει μια μεγαλοφυΐα)· σκέψεις σαν τις ακόλουθες: «ο Γκούρωφ συλλογιζόταν πως, αν το καλοσκεφτόταν κανείς, όλα σ’ αυτόν τον κόσμο είναι ωραία· όλα, εκτός από αυτά που σκεφτόμαστε και κάνουμε εμείς, όταν ξεχνάμε την ανθρώπινη αξιοπρέπειά μας και τους ανώτερους σκοπούς τής ύπαρξής μας. [...] Ανώφελες ασχολίες και άσκοπες συζητήσεις για τα ίδια πάντα θέματα απορροφούν το καλύτερο μέρος τού χρόνου σου, τις καλύτερες δυνάμεις σου, και στο τέλος δεν σου μένει παρά μια ζωή με ψαλιδισμένα τα φτερά, φτηνή, ρηχή και άχρηστη, και δεν υπάρχει τρόπος να δραπετεύσεις ούτε να φύγεις μακριά απ’ αυτήν, είναι όπως όταν βρίσκεσαι κλεισμένος στο φρενοκομείο ή στη φυλακή. [...] Είχε δύο ζωές: μία φανερή, που την έβλεπαν και την ήξεραν όλοι όσοι ενδιαφέρονταν να ξέρουν, γεμάτη από σχετικές αλήθειες και σχετικά ψέματα, ακριβώς όπως οι ζωές των φίλων του και των γνωστών του· και μια άλλη ζωή, που κυλούσε κρυφά. Και από μια περίεργη, τυχαία ίσως συγκυρία, όλα όσα ήταν για αυτόν ουσιαστικά, ενδιαφέροντα, απαραίτητα, όλα αυτά στα οποία ήταν ειλικρινής και δεν έλεγε ψέματα στον εαυτό του, ό,τι ήταν ο πυρήνας της ζωής του, συνέβαιναν κρυφά από τους άλλους ανθρώπους· και όλα όσα ήταν ψεύτικα, όσα ήταν το περίβλημα μέσα στο οποίο κρυβόταν για να συγκαλύπτει την αλήθεια – όπως, για παράδειγμα, η δουλειά του στην τράπεζα, οι συζητήσεις στη λέσχη, η ‘κατώτερη ράτσα’ του, η παρουσία του μαζί με τη γυναίκα του σε επετείους – όλα αυτά ήταν φανερά. Και κρίνοντας τους άλλους από τον εαυτό του, δεν πίστευε ό,τι έβλεπε, παρά πίστευε πάντα ότι κάθε άνθρωπος έκανε την πραγματική και πιο ενδιαφέρουσα ζωή του κάτω από το πέπλο τού μυστηρίου και κάτω από το πέπλο τής νύχτας. Κάθε προσωπική ζωή καλύπτεται από μυστικότητα και ίσως αυτός να είναι ώς έναν βαθμό ο λόγος που κάθε πολιτισμένος άνθρωπος θέλει εναγωνίως να σέβονται οι άλλοι το μυστικό του». Τρομάζει κανείς πραγματικά και ταυτόχρονα ξεκαρδίζεται στα γέλια (ακριβώς όπως συνδύαζε και ο ίδιος ο Τσέχωφ πάντα το τραγικό και το γελοίο στο έργο του), όταν σκεφτεί την εικόνα που παρουσιάζει η ανθρώπινη κοινωνία με βάση την ανατροπή που περιγράφεται στο παραπάνω απόσπασμα. Το διήγημα τελειώνει χωρίς να δίνεται καμία λύση που είτε να διευκολύνει είτε να τερματίζει την ερωτική σχέση των ηρώων. Όπως, άλλωστε, συμβαίνει τόσο συχνά στη ζωή, είναι υποχρεωμένοι να υπομείνουν μια κατάσταση δύσκολη ως την καλύτερη μεταξύ άλλων, χειρότερων. Αυτό είναι άραγε το «πιο σοφό» και το «πιο μεγάλο» που εννοούσε ο Τσέχωφ;

ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΤΣΟΥΠΡΟΥ