Ένα καλό ξεκίνημα

ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΧΡΥΣΑΝΘΟΠΟΥΛΟΥ, Η ζωή με όμικρον, εκδόσεις Πάπυρος, σελ. 222

ΤΗΣ ΒΙΒΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥ-ΠΟΝΣΕ

Το βιβλίο, μέσα από την πλοκή πετυχαίνει να σκιαγραφήσει τον σκοτεινό και άδικο κόσμο του περιθωρίου. Ο Γιούρι, ο πρωταγωνιστής, μοιάζει με μαριονέτα που αρκεί ένα λάθος τράβηγμα της κλωστής για να ξεπέσει από τη νομιμότητα στην παρανομία. Όσο και να προσπαθεί να ζήσει νόμιμα στην Ελλάδα, οι καταστάσεις τον γυρίζουν στο περιθώριο και αυτό δεν είναι σχήμα λόγου, καθώς η συγγραφέας πετυχαίνει να αποτυπώσει αυτήν την παλινδρομική κίνηση. Τελικά ο Γιούρι θα αναβαπτιστεί στην εθνική μας κολυμπήθρα, στο στρατό, αφού μόνο αυτός θα του εξασφαλίσει  το δικαίωμα να ζήσει  νόμιμα  στην Ελλάδα.

Δίπλα στον Γιούρι, γυναίκες από όλα τα μέρη του κόσμου, που εκριζώθηκαν βίαια από τα σπίτια τους για να γίνουν πόρνες στην Ελλάδα. Η αντιστοιχία με το παιδομάζωμα έρχεται αβίαστα στο νου. Τραγική φιγούρα ένας δευτερεύων χαρακτήρας, μια γυναίκα που την άρπαξαν απροειδοποίητα οι λαθρέμποροι και την έβγαλαν έξω από τη χώρα,  ενώ ο εννιάχρονος γιος της την περίμενε ακόμα να επιστρέψει σπίτι τους.

Στην πρώτη ενότητα του βιβλίου επικρατεί ο κόσμος του άντρα και στη δεύτερη ο γυναικείος κόσμος, ώσπου οι δύο κόσμοι, εκφρασμένοι από τον Γιούρι και την Ιρίνα, να συναντηθούν. Ο αντρικός κόσμος αποδίδεται επαρκώς ρεαλιστικά με την απαραίτητη μαγκιά και γλώσσα, αλλά είναι, κατά τη γνώμη μου, ο γυναικείος κόσμος αυτός που δημιουργεί περισσότερα και εντονότερα συναισθήματα αποστροφής. Οι γυναίκες προσφέρονται για  πολύπλευρη εκμετάλλευση: από τη συναισθηματική τους αλλοτρίωση (η μάνα γίνεται πόρνη) και τη σωματική τους κακοποίηση, έως την εκμετάλλευση των καρπών τους από επίορκους γυναικολόγους που κλέβουν τα παιδιά τους για να τα πουλήσουν σε άτεκνους γονείς.

Κάποια από αυτά πιθανώς τα έχουμε διαβάσει στον τύπο. Η συγγραφέας άλλωστε μας το υπενθυμίζει, παρεμβάλλοντας ένα-δυο σχετικά δημοσιεύματα. Ωστόσο, αν και γνωστή, η γνώση αυτή μας εκπλήσσει, καθώς ενσωματώνεται λειτουργικά μέσα στην πλοκή και προσανατολίζει τη δράση. Μας επιστρέφεται ανοίκεια πια, σαν κομμάτι του μυθιστορηματικού  κόσμου.

Η συγγραφέας σπάει το μυθιστόρημά της σε ενότητες και με τα μπρος-πίσω στην δράση καταφέρνει να κυκλώσει το θέμα της και να χειραγωγήσει τον αναγνώστη στο προσωπικό της spleen. Για χάρη της ατμόσφαιρας  παραβλέπουμε ορισμένα –λίγα ωστόσο- ασαφή σημεία στην  δράση. Τα γράμματα από τους συγγενείς στην πρώην Σοβιετική Ένωση προς τους πρόσφυγες στην Ελλάδα μας συγκινούν με την λαϊκή σοφία, την ευαισθησία και την απλότητα της κουβέντας («με φιλιά τόσα όσα τα δέντρα στο Σουχούμι»). Ο Γιούρι -μας έχει προϊδεάσει ένα ιστορικό σημείωμα- πιθανώς να είναι πραγματικός χαρακτήρας, και θα φτάσει τελικώς στην κάθαρση.

Η αξία του μυθιστορήματος βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην καλλιέργεια της συναισθηματικής εμπλοκής του αναγνώστη. Μέσα από το συναίσθημα επικοινωνούμε με το δράμα αυτών των ανθρώπων και διαμορφώνουμε άποψη για το θέμα. Θεωρώ λοιπόν περιττό το κεφάλαιο με τον τίτλο «αντί προλόγου», που μιμείται τον ξενοφοβικό λόγο, γιατί εκβιάζει μια ιδεολογική συναίνεση που το συγκεκριμένο μυθιστόρημα δεν την έχει ανάγκη.

Κατατοπιστικό όμως είναι το σημείωμα που υπογράφει ο ιστορικός Βασίλειος Τσενκελίδης, για την εξέλιξη του ελληνικού στοιχείου στην πρώην Σοβιετική Ένωση, αν και θεωρώ ότι η θέση του ως εισαγωγικό σημείωμα δεν είναι η σωστή. Πιστεύω ότι το μυθιστόρημα θα είχε κερδίσει περισσότερα, εάν  είχε χρησιμοποιηθεί ως παράθεμα μέσα σε αυτό, όπως έγινε με τα γράμματα και τα δημοσιεύματα.   

Όπως αναφέρει ο ιστορικός, οι ρωσοπόντιοι, μετά τις συνεχείς εκκαθαρίσεις, είχαν την ελληνική εθνική συνείδηση ως το μόνο στοιχείο μέσα από το οποίο βίωναν  μια συλλογική ταυτότητα. Στο μυθιστόρημα αναφέρεται ότι ο Γιούρι μεγάλωσε με μια ιδεατή εικόνα για την Ελλάδα και δείχνει ότι όταν ήρθε εδώ δεν τον υποδέχτηκαν ως Έλληνα, αλλά ως παράνομο μετανάστη. Ο Γιούρι όμως το βιώνει αυτό ως μια κάποια απομυθοποίηση, όχι ως  ιδεολογική διάψευση και τραύμα από την Ιστορία. Κατ’ επέκταση, η αντεπίθεσή του κατευθύνεται προς το κύκλωμα εκμετάλλευσης και η αλληλέγγυα πράξη του προς την Ιρίνα αποβλέπει στην αποκατάσταση μιας αδικίας. Η κάθαρση  πραγματοποιείται τελικά εκτός Ιστορίας.

Σε γενικές γραμμές, πάντως, η συγγραφέας καταφέρνει να δώσει ένα ώριμο δείγμα πρώτης γραφής, αποφεύγοντας τις συνήθεις κακοτοπιές ενός πρώτου μυθιστορήματος και προσφέροντας ένα ισορροπημένο αφηγηματικά αποτέλεσμα.

Η Βιβή Ζωγράφου-Πόνσε είναι δημοσιογράφος

Κωνσταντίνα Αραπάκη- Χωρίς τίτλο