Το συγγραφικό έργο της Σοφίας Φίλντιση είναι εκτενές (περίπου 30 έργα συνολικά) και απλώνεται σε όλα τα είδη της παιδικής λογοτεχνίας (μυθιστόρημα, νουβέλα, αφηγήσεις βραχείας φόρμας, ποιήματα)· από την άλλη, το έργο της που απευθύνεται αποκλειστικά σε ενηλίκους ανήκει, κατά κύριο λόγο, στην ποίηση. Το χαρακτηριστικότερο, πάντως, μέρος τού συγγραφικού της έργου, γενικά, αποτελούν οι παιδικές αφηγήσεις βραχείας φόρμας, του λαϊκότροπου (παραμυθητικού) τύπου και, κυρίως, του αυτοβιογραφικού. Ανάμεσά τους ξεχωρίζουν οι Συλλογές Το τραγούδι του πατέρα μου (Σύγχρονη Εποχή, 1986), Τα ασήμαντα (Πατάκης, 1998), H Καρδούλα (Πατάκης, 1996) και Το Ρηνάκι και άλλα διηγήματα (Καστανιώτης, 1987), ενώ θα έπρεπε εδώ να συμπεριλάβουμε, ως ξεχωριστά, και τα μυθιστορήματα Τα παιδιά της γης (Πατάκης, 2000) και Τα σημαντικά (Πατάκης, 1998).
Στην ουσία, η Σοφία Φίλντιση είναι μία κατ’ εξοχήν πεζογράφος της μικρής αφηγηματικής φόρμας και μια ξεχωριστή και εξαιρετική περίπτωση συγγραφέα στο πολύ θολό και ρευστό τοπίο της παιδικής πεζογραφίας. Η ιδιαιτερότητά της συνδέεται κατά βάση με τα χαρακτηριστικά των αφηγηματικών επιλογών και ειδικών λειτουργιών (Φαντασία, Μνήμη) στην υφή, δομή και σύνθεση της γραφής της, σε σημείο που τα αυτοτελή κείμενα των παραπάνω Συλλογών της να λειτουργούν σήμερα ως μήτρα και μοντέλο γραφής στον ευρύ χώρο της παιδικής μικροαφήγησης.
Κατ’ αρχήν, η Σοφία Φίλντιση επιχειρεί και καταφέρνει το πλέον δύσκολο, που ελάχιστοι το επιχειρούν και λιγότεροι το καταφέρνουν. Απευθύνεται στα κείμενά της ταυτόχρονα και σε μικρούς και σε μεγάλους. Το καταφέρνει χρησιμοποιώντας τελειοποιημένη την κλασική τεχνική τής διπλής προοπτικής, παιδική και ενήλικη. Δηλαδή, στα γραπτά της η αναπαριστώμενη (αφηγημένη) πραγματικότητα εγγράφεται από δύο οπτικές γωνίες (ενήλικη και παιδική), ενώ, παράλληλα, εξελίσσονται σε αυτά συνεχείς χωροχρονικές εναλλαγές ανάμεσα στο τότε και στο τώρα, στο εκεί και στο εδώ.
Τα ακόλουθα στοιχεία είναι σημαντικά: Πρώτον, εγγράφεται εδώ μια ειδική (παιδική) προσέγγιση των αναπαριστώμενων γεγονότων και πράξεων, εφόσον η παιδική ματιά αθωώνει και αποενοχοποιεί το παρελθόν. Δεύτερον, διαμορφώνεται εμμέσως μια αντίθεση, που καθορίζεται από τις δύο διαφορετικές οπτικές γωνίες (ενήλικη/παιδική), ανάμεσα στο χθες και το σήμερα, ανάμεσα στην καθαρότητα της παιδικής ψυχής και στην περιπλοκότητα του ώριμου νου, ανάμεσα στην ανεμελιά των παιδικών χρόνων και στη βαναυσότητα του σήμερα. Τρίτον, η αντίθεση εξακοντίζεται ανάμεσα σε ένα τοπίο αλλοτινό (αγροτικό, επαρχιακό) και σε ένα σύγχρονο αρνητικό τοπίο (αστικό) αλλά και ανάμεσα στο βαρύ ιδεολογικό κλίμα τής μεταπολεμικής, εμφυλιακής περιόδου και στη δημοκρατική ισορροπία και ελευθερία του σήμερα. Τέταρτον, προσδίδεται στο κείμενο ένας εξαιρετικός ρυθμός στη ροή τής αφήγησης, που δεν είναι μόνον αποτέλεσμα εναλλαγών οπτικής γωνίας, επιβράδυνσης και επιτάχυνσης. Είναι και αποτέλεσμα εναλλαγών διαφόρων τρόπων αφήγησης, δηλαδή, μίμησης και διήγησης. Στο σημείο αυτό είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι η αφήγηση εμπλουτίζεται πολύ συχνά με τη συνεχή χρήση του ελεύθερου πλαγίου λόγου, πράγμα που επιτρέπει στην συγγραφέα (αφηγήτρια), άλλοτε παιδί, άλλοτε ενήλικη, να βυθίζεται στο παρελθόν και να μην ξεχωρίζει τον εαυτό της από τα υπόλοιπα τρία αδέρφια της. Μετατρέπει σεμνά το «εγώ» σε «εμείς», το ατομικό υποκείμενο στο συλλογικό, το ειδικό στο γενικό, καθώς η μνήμη ξεθωριάζει και τα άτομα χάνονται. Η συγγραφέας/ αφηγήτρια γίνεται ένα με τα αδέρφια της, όπως γίνεται ένα με τα παιδιά της γειτονιάς της. Έχει κανείς την εντύπωση ότι η αφηγήτρια αρχίζει και μιλάει ως συλλογικό οικογενειακό φερέφωνο.
Τα αφηγηματικά κείμενα της Σοφίας Φίλντιση εγγράφουν μία σειρά από επεισόδια που συνέβησαν στο παρελθόν και η αφήγηση αναλαμβάνει μετά από καιρό να τα διαλευκάνει από την οπτική γωνία της αφηγήτριας – ηρωίδας, διατηρώντας σε εγρήγορση και χρήση τη λειτουργία τής προσωπικής της μνήμης. Η εμφάνιση, δε, σε όλες τις μεμονωμένες ιστορίες, αλλά και στα προαναφερθέντα μυθιστορήματα, των ίδιων προσώπων, που είναι κατά βάση τα μέλη της οικογένειάς της – όπως και η αφηγήτρια – δημιουργεί στον αναγνώστη την αίσθηση ενός συνόλου. Το σύνολο αυτό είναι η ίδια η ζωή της, της οικογένειάς της και του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου στη μεταπολεμική δεκαετία, τόσο ρευστή και ταραγμένη όσο και η προσωπική της βιογραφία.
Στην ιδιότυπη αυτή αναπαράσταση της προσωπικής βιογραφίας η συγγραφέας εκμεταλλεύεται τις συμβάσεις της αφηγηματικής συντομίας. Δεν την ενδιαφέρει τόσο η πυκνότητα ούτε η πλήρης διαγραφή των χαρακτήρων και των επεισοδίων. Αφήνει επίτηδες ρωγμές για να μπορεί ο μικρός και ο μεγάλος αναγνώστης να συμπληρώνει τα κενά με τις δικές του υπερβάσεις, με τους δικούς του φόβους και τις υποκειμενικές αναγνωστικές του υποθέσεις. Επιλέγει τι να πει, τι να παραλείψει και σε τι να επιμείνει.
Τα κείμενα των Συλλογών της έχουν συνήθως μικρό μέγεθος, με μια ασήμαντη υπόθεση που εκκινεί από ένα απλό επεισόδιο. Το κρίσιμο στοιχείο, όμως, είναι ότι αυτό το επεισόδιο, είτε άμεσα είτε με υπαινιγμούς, γίνεται η αφορμή να ανακαλύψουμε μια ουσιαστική πτυχή της πραγματικότητας που συνδέεται με τον προσωπικό μας ψυχικό κόσμο και με τα συναισθήματά μας. Βέβαια, θα ήταν μεγάλη παράλειψη εδώ, εάν δεν υπήρχε μία, μικρή έστω, σημείωση και για την ποιητικότητα της γλώσσας. Η γλώσσα της Σοφίας Φίλντιση εμφανίζεται σε πλήρη εξέλιξη και σε φροντισμένη μορφή. Διαβάζοντας έχει κανείς την αίσθηση ότι ακούει έμμετρο αφηγηματικό λόγο. Είναι γεμάτη από υπέροχες παρηχήσεις και συνηχήσεις.
Συνολικά στα έργα αυτά της συγγραφέως τα κείμενα συνιστούν ένα μοντέλο γραφής με εξαιρετικά ευανάγνωστα χαρακτηριστικά, όπως: αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο με εσωκειμενικό αφηγητή – ήρωα που συμπρωταγωνιστεί, εσωτερική οπτική γωνία, διπλή προοπτική και εμφανή λειτουργία τής Μνήμης. Φαίνεται ότι από την άποψη της τεχνικής το έργο της Σοφίας Φίλντιση ακουμπάει σταθερά στους δρόμους και στα μονοπάτια των κλασικών διηγηματογράφων και ιδιαίτερα του Γεωργίου Βιζυηνού, με τον οποίο και η βιογραφία της έχει εκπληκτικές ομοιότητες και αναλογίες.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΡΑΚΙΤΣΙΟΣ
Καθηγητής Τ.Ε.Π.Α.Ε., Α.Π.Θ.
 |
| Κωνσταντίνα Αραπάκη- Χωρίς τίτλο |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου