Πολιτικό οδοιπορικό Ελλάδα-Αλβανία

ΤΟΥ ΣΤΑΜΑΤΗ ΣΑΚΕΛΛΙΩΝΑ

Γνώρισα τον Σταύρο Τζίμα πριν από αρκετά χρόνια. Τότε στον αναμό του πολέμου στο Κόσοβο. Μαζί κάναμε κάποια ταξίδια ρεπορτάζ σε κείνες τις περιοχές. Τι μου είχε κάνει εντύπωση; Το πείσμα του στο ψάξιμο της αλήθειας. Τα χιλιόμετρα που κάναμε. Στο πρόσωπό του έβλεπα έναν δημοσιογράφο που κάνει πραγματικό ρεπορτάζ. Που δεν διστάζει να λασπώσει τα παπούτσια του και που τελικά έχει το χάρισμα να ακούει ιστορίες ανθρώπων, αλλά και το ένστικτο να βρίσκει την ουσία μέσα από αυτές τις ιστορίες. Γιατί τελικά αυτό είναι το ρεπορτάζ. Το βιβλίο του αποτελεί ένα πολύ καλό ρεπορτάζ, που με βοήθησε να δώσω απαντήσεις σχετικά με την πιο άγνωστη σε μας, χώρα των Βαλκανίων, την Αλβανία. Για τον γείτονα, που δεν είναι “ομόδοξος αδελφός” μας, αλλά ούτε και “ομολογημένος εχθρός”. Εκατοντάδες χιλιάδες Αλβανοί ζουν στην χώρα μας, αλλά δεν τους ξέρουμε. Ξέρουμε μόνο ό,τι μας λένε τα δελτία ειδήσεων. Συνήθως δυσμενή. Άλλωστε με την χώρα αυτή ήμασταν σε εμπόλεμη κατάσταση μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1980.

Μέσα λοιπόν σε αυτό το βιβλίο, ιστορούνται πολιτικές της Ελλάδας και της Αλβανίας. Σημειώνονται οι αμφισβητήσεις και οι φοβίες. Ήθελε πράγματι η Ελλάδα αλλαγή συνόρων; Ήθελε ο Μητσοτάκης να προχωρήσει σε αυτήν την κίνηση; Ή τον έσπρωχνε σε αυτό το ελληνικό βαθύ κράτος, με το σχέδιο των έξι σημείων που το έκτο προέβλεπε αυτονομία της νοτίου Αλβανίας; Τι ήταν τελικά η ΜΑΒΗ, η ακραία εθνικιστική ελληνική οργάνωση που ευθύνεται για το έγκλημα της Επισκοπής; Υπήρξε τελικά το σχέδιο «Λωτός» που παρέπεμπε σε μια εκδοχή της «Κόκκινης Προβιάς» και που αποσκοπούσε στον διαμελισμό της Αλβανίας όπως υποστήριζαν οι Αλβανοί; Συνέφερε τελικά την Ελλάδα η διαρκής στήριξη του Μπερίσα, ενός εξαιρετικά αμφιλεγόμενου πολιτικού, ο οποίος κατορθώνει να επιβιώνει μέχρι σήμερα; Είχε μειονοτική πολιτική αρχών η Ελλάδα, όσον αφορά στην ελληνική μειονότητα εκεί, ή ουσιαστικά τη μειονοτική πολιτική ασκούσαν οι μυστικές υπηρεσίες της Ελλάδας μαζί τον Νίκο Γκατζογιάννη; Πόσο διαβρωμένες ήταν οι ηγεσίες των μειονοτικών σχημάτων στην Αλβανία από τις αλβανικές μυστικές υπηρεσίες; Οι εχθροί του Αναστάσιου ήταν μόνο μέσα στην Αλβανία ή ήταν και στην Ελλάδα; Το κόλπο γκρόσο των πυραμίδων που έφερε την Αλβανία στο χάος και επιτάχυνε την τότε πτώση του Μπερίσα, είχε ελληνικό δάκτυλο ή οφειλόταν στον καπιταλισμό-καζίνο που διαδέχθηκε την πτώση του Χότζα; Η αιώνια βεντέτα ανάμεσα στον Σαλί Μπερίσα και τον Φάτος Νάνο είναι σαφές ότι ξόδεψε μεγάλη ενέργεια της χώρας στα κρίσιμα χρόνια.

Τα ιστορικά πρόσωπα που παρελαύνουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου με συνεντεύξεις που πήρε από αυτά ο Σταύρος Τζίμας δίνουν τις προσωπικές μαρτυρίες τους για την ιστορία της μετακομμουνιστικής Αλβανίας. Ο Σαλί Μπερίσα, ο Φάτος Νάνο και η χήρα του Εμβέρ Χότζα δίνουν τον δικό τους τόνο στα γεγονότα. Όπως επίσης και ο Αρχιεπίσκοπος Αλβανίας Αναστάσιος. Ειδικά ο τελευταίος, αν όντως έλεγε όσα γνωρίζει, τότε πολλοί στην Ελλάδα θα έχαναν τον ύπνο τους. Γιατί, ενώ είναι γνωστές οι δυσκολίες που αντιμετώπισε από Αλβανούς επισήμους και παρακρατικούς, είναι ελάχιστα γνωστό το γεγονός ότι αντιμετώπισε πολλές δυσκολίες και από το ελληνικό βαθύ κράτος, πολιτικό και θρησκευτικό. Και μέσα σε όλες αυτές τις δύσκολες συνθήκες ο Αναστάσιος δίδαξε το τι σημαίνει να είσαι χαρισματικός ηγέτης σε μια ξένη χώρα, δίδαξε το πώς να συμβιώνεις αρμονικά με τους αλλόφυλους και ετερόδοξους συμπολίτες σου.

Το βιβλίο του Τζίμα δεν είναι μια ανάλυση γραφείου.
Είναι απότοκο του vivere pericolosamente ενός συνεπούς δημοσιογράφου, που δεν διστάζει να ασκήσει κριτική και στα κακώς κείμενα του χώρου, για τον τρόπο δηλαδή που πολλοί, κυρίως της τηλεοπτικής επικράτειας, κάλυψαν τα γεγονότα, ή καλύτερα επέλεξαν στο όνομα της τηλεθέασης να κατασκευάσουν γεγονότα κατά την διάρκεια της αλβανικής κρίσης. Για το πώς η δύναμη της εικόνας έδωσε και ώθηση στην εξέγερση των πυραμίδων.

Στις σελίδες του βιβλίου παρελαύνουν και οι δύο εθνικισμοί. Και ο ελληνικός και ο αλβανικός. Τα οράματα μιας μεγάλης Αλβανίας από τη μια, και το θάματα της ένωσης της Βορείου Ηπείρου με τον εθνικό ελληνικό κορμό. Με λίγα λόγια, παρελαύνουν τα φαντάσματα των Βαλκανίων. Φαίνεται καθαρά η αποτυχημένη μειονοτική πολιτική που άσκησε η Ελλάδα, γιατί φαίνεται πως μιλά με δύο γλώσσες, άλλη το επίσημο κράτος και άλλη το παρακράτος και τα παιδιά του μακαρίτη του Σεβαστιανού. Φαίνεται από την άλλη και η αποτυχημένη αλβανική πολιτική, που έβλεπε την ελληνική μειονότητα σαν την πέμπτη φάλαγγα του νότιου εχθρού.

Το βιβλίο του Τζίμα είναι ένα εγχειρίδιο της σύγχρονης ιστορίας των ελληνοαλαβανικών σχέσεων, χωρίς να επιδιώκει να είναι κάτι τέτοιο. Γίνεται από τα πράγματα. Γιατί η ιστορία είναι ρέουσα και παρούσα. Η Αλβανία έζησε τις δικές της στιγμές και, παρόλο που η Ελλάδα είναι ο πρώτος ή ο δεύτερος επενδυτής, παρότι με πολλά χρήματα στήριξε τον Μπερίσα ή τον Νάνο, έχω την αίσθηση ότι δεν κέρδισε την καρδιά των Αλβανών. Η συμπεριφορά της απέναντι στους μετανάστες, κάθε φορά που ήθελε να πιέσει την Αλβανία, απέχει πολύ από το να χαρακτηρισθεί πολιτισμένη. Ούτε βέβαια η Ιταλία μπορεί να είναι περήφανη. Άλλωστε βύθισε ένα πλοίο γεμάτο Αλβανούς που σήμερα αναπαύονται στα κρύα νερά της Αδριατικής.

Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο αυτό δίνει μια καλή ευκαιρία για αναστοχασμό πάνω στα γεγονότα που σημάδεψαν τα Βαλκάνια μετά το ’89: Να δούμε ότι οι εκατέρωθεν εθνικές αφηγήσεις οδήγησαν τους λαούς των Βαλκανίων σε μια παρατεταμένη σύγκρουση, με ό,τι αυτό συνεπαγόταν για την παραπέρα εξέλιξή τους∙ να καταλάβουμε επίσης εμείς οι Έλληνες ότι δεν μπορείς να ασκείς εξωτερική πολιτική χωρίς αρχές. Γιατί όταν μέσω των έξι σημείων ζητάς αυτονομία της νοτίου Αλβανίας, με απώτερο σκοπό την μετέπειτα ενσωμάτωση, δεν μπορείς να ξεσηκώνεις τον κόσμο λέγοντας ότι π.χ. το δικαίωμα του συλλογικού αυτοπροσδιορισμού των μειονοτήτων στην Ελλάδα είναι το απαγορευμένο μήλο. Με λίγα λόγια, οι ίδιες οι κοινωνίες οφείλουν να εργαστούν για τον εκδημοκρατισμό τους. Και η ελληνική και η αλβανική. Και θα ήθελα να πω ότι την Αλβανία την ξέρουμε ελάχιστα και φοβάμαι στρεβλά.

Γι' αυτό είναι πολύτιμο τούτο το βιβλίο. Γιατί διαλύει μύθους αλλά και καταρρίπτει βεβαιότητες. Γιατί π.χ. το σύνθημα της ηγεσίας της ελληνικής μειονότητας, που προέκυψε με τρόπο πραξικοπηματικό και παρέμβαση της Αθήνας, «Δεν ζητάμε για την μειονότητα τίποτε περισσότερο απ' ό,τι ζητά η Αλβανία για το Κόσσοβο», είναι προφανές ότι λειτούργησε εναντίον της. Ταυτόχρονα το βιβλίο δίνει μια ευρύτερη εικόνα της χώρας και είναι αποτυπωμένη η γνώση και εμπειρία του συγγραφέα πάνω στο αλβανικό ζήτημα, δεδομένου ότι κάνει ρεπορτάζ εκεί, κοντά 20 χρόνια. Στις σελίδες του φαίνεται η εικόνα μιας χώρας που στιγματίζεται από το απάνθρωπο σύστημα της βεντέτας, από την Μαφία και από τις συμμορίες. Από την άλλη, φαίνεται και ο αγώνας ενός λαού που βγαίνει από 50 χρόνια απομόνωσης να περπατήσει σε έναν άγνωστο κόσμο. Η Ελλάδα οφείλει να καταλάβει ότι μια ευημερούσα Αλβανία είναι και δικό της όφελος. Είναι όφελος επίσης και για την ελληνική μειονότητα.

Ο Σταμάτης Σακελλίων είναι θεολόγος και δημοσιογράφος

Χριστόφορος Κατσαδιώτης- Κούνιες