ΤΟΥ PAOLO ODORICO
Θα ήθελα καταρχήν ν’ αναφερθώ στη βυζαντινή ιστορία και μάλιστα να προτάξω μια πολιτική ερμηνεία: το Βυζάντιο, δηλαδή η Ανατολική Ευρώπη, είναι η Ευρώπη που οι Δυτικοί δεν είναι, είναι δηλαδή εξίσου Ευρώπη όπως και η υπόλοιπη, και όχι μόνο: Σήμερα που στην Ευρώπη υποχωρούν τα έθνη, οφείλουμε να λάβουμε υπόψη μας το παράδειγμα του Βυζαντίου.
Ως προς το συγκεκριμένο βιβλίο, πρόθεσή μου ήταν να κάνω μια μετάφραση που θα απευθύνεται προς όλους, αντί για μια ακαδημαϊκή έκδοση του πρωτοτύπου. Και ακόμη, να αντιπαρατεθώ στο στείρο, θετικιστικό πνεύμα που συνήθως χαρακτηρίζει τις φιλολογικές προσεγγίσεις.
Ήδη τα τελευταία 20 χρόνια εκφράστηκε πιο έντονα η ανάγκη για ουσιαστική ερμηνεία των κειμένων και, κατά τη γνώμη μου, εκείνο που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι να βρούμε το μήνυμα, τη λειτουργία που επιτελεί το κείμενο, να συλλάβουμε το ρόλο που διαδραματίζει το φαντασιακό μέσα στη φόρμα και το λογοτεχνικό ύφος.
Στο βιβλίο ξεκίνησα με ένα βασικό ερώτημα: Τι κάνει ο Βυζαντινός όταν θέλει να εκφράσει τα συναισθήματά του; Τι θα μπορούσε λόγου χάριν να γράψει για τον έρωτα εκείνη την εποχή, καθώς στη δυτική λογοτεχνία έχουμε ήδη σχετική παραγωγή, ενώ στο Βυζάντιο η ερωτική ποίηση αναπτύσσεται από τον 12ο αιώνα και καταφεύγει στη μίμηση των αρχαίων. Θεωρητικά θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει έναν πλατωνικό διάλογο, αλλά τότε θα έκανε φιλοσοφία, ή να γράψει ένα επίγραμμα, αλλά τότε το συναίσθημά του θα έμοιαζε λίγο-πολύ ουδέτερο. Δεν διέθετε λοιπόν το λογοτεχνικό εργαλείο για να εκφραστεί. Θα μπορούσε συνεπώς να εκφράσει τα συναισθήματά του και δια μέσου της ιστοριογραφίας καθώς η ιστορία ήταν βαθειά ριζωμένη στους Βυζαντινούς.
Εν προκειμένω προσπάθησα να δω σε τρία παράλληλα κείμενα για την ίδια πόλη, πώς ο Βυζαντινός περιγράφει την ακραία βία των αλώσεων, τη βία που έζησε, το κακό που τον βρήκε. Έχουμε να κάνουμε εδώ με τρεις εξειδικευμένες απαντήσεις για τα συναισθήματα που προκαλεί το γεγονός της άλωσης στην ίδια πόλη, σε τρεις διαφορετικές χρονικές στιγμές.
Όμως συγχρόνως προέκυψε και κάτι άλλο, πίσω από τις γραμμές των κειμένων και κάτω από το τραγικό συναίσθημα της βιωμένης βίας που κυριαρχεί. Ο κάθε ένας από τους συγγραφείς είχε ακόμη έναν δικό του συγκεκριμένο και προσωπικό λόγο για να γράψει. Στην εισαγωγή του βιβλίου εξετάζω αυτήν τη λειτουργία, δηλαδή τι εν τέλει υπηρετούν αυτές οι τρεις γραφές και σε ποιες ιδιαίτερες ανάγκες των συγγραφέων τους απαντούν:
Ο Ιωάννης Καμινιάτης αιχμάλωτος μετά την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους άραβες (904), από την πρώτη μέχρι την τελευταία σελίδα επιμένει πως έχει πληρώσει τα λύτρα και περιμένει τη στιγμή που σύμφωνα με την πάγια συνήθεια των Βυζαντινών θα ανταλλαχθεί. Ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης λόγιος αλλά και άνθρωπος της εξουσίας, μητροπολίτης της πόλης τη εποχή της άλωσης από τους Νορμανδούς (1185), γράφει για να δικαιολογηθεί απέναντι σε όσους τον κατηγόρησαν για συνεργασία μαζί τους: «Με τη χάρη του Θεού ασκούσα την τέχνη της πειθούς... Και δεν σταματούσα ώσπου να πετύχω το σκοπό μου... Απαντούσα στις κατηγορίες χωρίς να αποφεύγω την κολακεία και τους χαριεντισμούς… Με αυτό τον τρόπο κατόρθωσα να εξασφαλίσω την ακλόνητη εμπιστοσύνη του άνδρα και να τον κάνω να ορκιστεί ότι οι ηττημένοι δεν θα έπρεπε να φοβούνται πλέον» (σελ. 284). Τέλος ο Ιωάννης Αναγνώστης καταγγέλλει τους Βενετούς που εν τω μεταξύ είχαν αγοράσει την πόλη από τους Βυζαντινούς, πως τους άφησαν αβοήθητους στην επέλαση των Οθωμανών (1430) και απευθύνεται στην αποπροσανατολισμένη ορθόδοξη χριστιανική κοινότητα με πρόθεση να την βοηθήσει να συγκροτηθεί και να ομονοήσει.
Το βιβλίο Χρονικά των Αλώσεων της Θεσσαλονίκης, εκδόθηκε πρώτα στα γαλλικά, από τον οίκο Anacharsis, με τίτλο Thessalonique, Chroniques d’ville prise (Θεσσαλονίκη: Χρονικά των αλώσεων μιας πόλης). Ο εν λόγω οίκος αποσκοπεί με βιβλία αυτού του είδους να παρουσιάσει διαφορετικούς πολιτισμούς και μάλιστα να αναδείξει τις επικοινωνίες των πολιτισμών, είτε πρόκειται για φιλικές είτε για εχθρικές, όπως ακριβώς συμβαίνει εδώ στην περίπτωση των τριών αλώσεων της Θεσσαλονίκης. Ο εκδοτικός οίκος Anacharsis συνεργάζεται στην Ελλάδα με την Άγρα, όπου ευελπιστούμε ότι παρά την κρίση θα συνεχίσουμε αυτό το σύγχρονο ταξίδι των βιβλίων και των πολιτισμών. Από την Άγρα αναμένεται σύντομα, σε δική μου επίσης επιμέλεια, η έκδοση του βιβλίου του Νίκανδρου Κερκύρας Το ταξίδι στη Δύση, γραμμένο τον 16ο αιώνα. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον ταξιδιωτικό καθώς εκείνη την εποχή έχουμε συνήθως ταξίδια προς την Ανατολή.
Ο Paolo Odorico, επιμελητής της έκδοσης και σχολιαστής του βιβλίου, είναι διευθυντής ερευνών στην Ανωτάτη Σχολή Κοινωνικών Επιστημών (EHESS) στο Παρίσι
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου