17/12/10

Γιατί ένας χωρικός από την Οκλαχόμα των ΗΠΑ κατέλαβε τις σημερινές Αναγνώσεις;

ΤΟΥ ΘΑΝΟΥ ΜΑΝΤΖΑΝΑ

Τα υπόγεια ρεύματα της αντίστασης στην Αμερική...

Ένα από τα πλέον τυπικά ευρωπαϊκά - και ακόμα περισσότερο ελληνικά - αριστερά αντανακλαστικά είναι το να θεωρείται η Αμερική η «προσωποποίηση του κακού», ταυτόσημη με τον πλέον επιθετικό καπιταλισμό μα και τον ιμπεριαλισμό, Προσωπικά όμως τέτοιες αφοριστικές γενικεύσεις ανέκαθεν μου φαίνονταν τουλάχιστον υπερβολικές και η συγκεκριμένη απλά λανθασμένη. Δύο είναι τα κύρια χαρακτηριστικά των ΗΠΑ, αφενός ότι είναι μια χώρα με σχεδόν απέραντη έκταση – και με τον ανάλογα μεγάλο πληθυσμό, σε αντίθεση π.χ. με την Αυστραλία – και αφετέρου ότι είναι μία πολύ παράξενη χώρα και πριν απ’ όλα ως προς την ατομική μα και συλλογική νοοτροπία των κατοίκων της.
Ας αναλογιστούμε μόνον ότι οι Αμερικανοί όχι απλά ισχυρίζονται μα και πιστεύουν ακράδαντα ότι διαθέτουν το αρτιότερο και τελειότερο δημοκρατικό πολίτευμα στον κόσμο έχοντας  ως απαρχή του το όντως σύνταγμα – υπόδειγμα για ένα αστικό κράτος που κληρονόμησαν από τους προγόνους τους ως θεμέλιο για να οικοδομήσουν την «μεγαλύτερη δημοκρατία του κόσμου» ενώ την ίδια στιγμή φαλκιδεύουν οι ίδιοι αυτή την δημοκρατία τους με όποιον πιθανό και απίθανο τρόπο και με μέσα τα οποία ξεκινούν από τα πολιτικά και κρατικά και φτάνουν ως τα παρακρατικά ή και τα αμιγώς παράνομα, βλέπε σκάνδαλο Watergate. Η υπόθεση Wikileaks είναι μόνο το πλέον πρόσφατο παράδειγμα του τι εννοώ...
Αναζητείστε λοιπόν σε αυτό το παράξενο που χαρακτηρίζει την Αμερική, τη weirdness που είναι αποτυπωμένη στο  DNA της όπως θα έλεγαν οι ίδιοι οι κάτοικοι της, το γεγονός ότι ελάχιστα γνωρίζουν όσοι βρίσκονται εκτός αυτής – και σχεδόν τίποτα σήμερα οι εντός...- για την ύπαρξη προοδευτικής, αντιστασιακής, εξεγερσιακής, κινηματικής και τελικά φύσει τε και θέσει αριστερής, έστω και με τα μη τυπικά ευρωπαϊκά και σίγουρα διόλου με τα καθ’ ημάς κομματικά κριτήρια, στην έστω και κλονισμένη στις ημέρες μας υπερδύναμη. Η σκέψη αυτή μάλιστα και ο ανάλογος λόγος είχε και εν πολλοίς έχει τις δύο γνωστές μας από την ευρωπαϊκή αριστερά διαστάσεις, τόσο την καθαρά πολιτική όσο και εκείνη της διανόησης και του πολιτισμού. Οι ρίζες της πρώτης πηγαίνουν πολύ πίσω, πριν ακόμα και από την Οκτωβριανή επανάσταση, καθώς το 1894 στο Σικάγο έχουμε ίσως την πρώτη πιστοποιημένη εκδήλωση ωμής κρατικής βίας  εναντίον απεργών όταν ο τότε πρόεδρος Γκρόβερ Κλίβελαντ διέταξε την αστυνομία μα και τον στρατό να διαλύσουν την απεργία των  τριών χιλιάδων (!) εργαζομένων της αυτοκινητοβιομηχανίας Pullman και στις εκτεταμένες ταραχές που ακολούθησαν τα θύματα της καταστολής έφτασαν τους δέκα τρεις νεκρούς και δεκάδες τραυματίες. Περίπου τριάντα χρόνια αργότερα, το 1927, οι Ιταλοί μετανάστες Σάκο και Βαντσέτι πλήρωσαν το αντίτιμο των αριστερών πεποιθήσεων τους με το να γίνουν στόχοι μια συνωμοσίας η οποία κατέληξε σε μια κατάφωρη δικαστική πλάνη, πιθανότατα επίσης η πρώτη φορά στη διεθνή ιστορία που ένα κράτος χρησιμοποίησε το δικονομικό σύστημα ως ένα ακόμα «μακρύ χέρι« του το με το οποίο μπορεί να τιμωρεί τους πολιτικούς αντιπάλους του καθεστώτος.
Η διανόηση και ο πολιτισμός ακολούθησαν με κάποια καθυστέρηση μεν αλλά όχι ιδιαίτερα μεγάλη, θα αναφέρω ενδεικτικά μόνο τον δημοσιογράφο Τζον Ριντ που κάλυψε ως ανταποκριτής την Οκτωβριανή επανάσταση, τον κάθε άλλο παρά αντιπροσωπευτικής Αγγλοσαξονικής καταγωγής μέγα μοντερνιστή Τζον Ντος Πάσος ο οποίος, ανάμεσα σε άλλα, αποτέλεσε και καθοριστική επιρροή για τον Ζαν Πολ Σαρτρ, τον Τζον Στάινμπεκ με τον ολοφάνερα σοσιαλιστικών αποχρώσεων νατουραλισμό του, σε κάποιο βαθμό ίσως ακόμα και τον Νόρμαν Μέιλερ με την αποστροφή του έστω και για την ελάχιστη υπόνοια φασιστικής νοοτροπίας  ή τον Τρούμαν Καπότε ο οποίος, πέραν από την άποψη που μπορεί να έχει κανείς για την λογοτεχνική του αξία,  μπορεί ίσως να θεωρηθεί ο πρώτος συνειδητός gay ακτιβιστής.

Sex, drugs, rock  ‘n’ roll and...Lenininism?

Οι ιδιαιτερότητες μα και οι αγκυλώσεις και ακόμα περισσότερο οι στρεβλώσεις – όπως ο διαβόητος μακαρθισμός – της αμερικανικής κοινωνίας έκαναν αυτά τα δύο ρεύματα αριστερής σκέψης να ρέουν υπόγεια ως προς την κρατούσα αμερικανική κουλτούρα και ιδεολογία, το λεγόμενο mainstream, σαφώς όμως πάντοτε παράλληλα και αλληλοϋποστηριζόμενα και κάποτε και διασταυρούμενα. Η περίοδος φυσικά κατά την οποία διασταυρώθηκαν περισσότερο από κάθε άλλη φορά είναι η πλέον συγκρουσιακή δεκαετία του εικοστού αιώνα για το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη, αυτή του ’60. Τότε ήταν που ένας μεγάλος αριθμός Αμερικανών ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή ή και γνώρισε αυτή την συγκεκριμένη σκέψη και ιδεολογία η οποία ως τότε ήταν λίγο – πολύ άγνωστη, έρρεε «υπόγεια» όπως προαναφέραμε. Γι’ αυτό και συνολικά αυτό το κίνημα ονομάστηκε στην Αμερική underground(όρος που στη συνέχεια πέρασε και σε άλλες γλώσσες και χώρες  και χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα)  με ένα από τα πλέον δομικά στοιχεία του να είναι η λεγόμενη αντι-κουλτούρα (counter culture) η ,οποία ήταν από τη φύση της εξεγερσιακή όπως φαίνεται  και από το όνομα της.
Τα σχετικά παραδείγματα είναι πάρα πολλά. Στην Καλιφόρνια, εν τω μέσω των πειραματισμών με τα παραισθησιογόνα της ψυχεδέλειας και όντας και οι ίδιοι τμήμα του κινήματος του χιπισμού, οι Country Joe & The Fish κρατούσαν ψηλά την σημαία ενός έστω και πρωτόλειου και απλοϊκού μαρξισμού, μαοϊκής μάλλον προέλευσης καθώς από μια φράση του Μεγάλου Τιμονιέρη είχαν πάρει το όνομα τους (το τραγούδι τους «The I Feel Like I'm Fixin’ To Die Rag» είναι το πλέον εμβληματικό από τα κάθε άλλο παρά λίγα που γράφτηκαν εναντίον του πόλεμου στο Βιετνάμ). Άλλοι βρήκαν τότε την ευκαιρία να αξιοποιήσουν το γενικότερο προοδευτικό πνεύμα για να διεξάγουν άλλου είδους πολιτικούς αγώνες, στο επίπεδο των ίσων πολιτικών μα και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Στο Σαν Φρανσίσκο, την «μητρόπολη» του χιπισμού, η κομούνα των Diggers επιτελούσε έργο ανάλογο με των σημερινών ΜΚΟ, προσφέροντας φαγητό αλλά συχνά και περίθαλψη και στέγη σε όσους τα είχαν ανάγκη αλλά δεν είχαν να πληρώσουν για αυτά. Και αν σε πρώτη ανάγνωση το ιδεολογικό τους στίγμα ήταν λίγο θολό,  από τη μια παρέπεμπε στο κοινοτικό πνεύμα των πρώτων αποίκων (και διαμέσου αυτού στους αυθεντικούς Diggers από τους οποίους άλλωστε «δανείστηκαν» και το όνομα, μία πρώιμη...κομουνιστική ομάδα Προτεσταντών αγροτών στην Αγγλία του δεκάτου εβδόμου αιώνα οι  οποίοι πρέσβευαν την κοινοκτημοσύνη, τουλάχιστον της γης)  και από την άλλη στον αρχετυπικό σοσιαλισμό του Σεν Σιμόν αλλά το τελικό πρόσημο του ήταν πεντακάθαρα αριστερό. 
Στο Όκλαντ οι Μαύροι Πάνθηρες (Black Panther Party) του Ελντριντζ Κλίβερ, συνοδοιπόρου μέχρι κάποιου σημείου του Μάλκολμ Χ – μα και σε μικρότερο βαθμό της Άντζελα Ντέιβις πριν αποστασιοποιηθεί από τις απόψεις της φράξιας πει βίας, πρωτοπόρου του φεμινιστικού κινήματος αλλά και της πρώτης που δίδαξε σπουδές φύλου σε αμερικανικό πανεπιστήμιο πολύ πριν από την Τζούντιθ Μπάτλερ – ήταν ένας σχηματισμός που διεκδικούσε την ισότητα των μαύρων όχι με τον ουμανιστικό και εντός του συστήματος τρόπο του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ αλλά με τακτικές οι οποίες προσιδίαζαν με αυτό που στην Ευρώπη αποκαλούμε αντάρτικο πόλεων και είχαν - «υπόγειες» φυσικά – διασυνδέσεις με κάποια από τα ονόματα ομοφύλων τους της soul και του funk που μεσουρανούσαν τότε. Σαφέστατα  επηρεασμένος, σε ένα βαθμό και καθοδηγούμενος από τους τελευταίους, ο Τζον Σίνκλερ ίδρυσε στο Ντιτρότ τους Λευκούς Πάνθηρες (White Panther Party), μια σοσιαλιστική και αντιρατσιστική σέχτα που επίσης υποστήριζε τον ένοπλο αγώνα. Αν όχι «δύναμη κρούσης» σίγουρα πάντως αγκιτάτορες της ήταν οι MC 5, το rock συγκρότημα του οποίου μάνατζερ ήταν ο Σίνκλερ με το θρυλικό τους τραγούδι/κάλεσμα σε εξέγερση «Kick out the jams motherfuckers!».
Τέλος μέσα από το φοιτητικό κίνημα ξεπήδησε μια πολυπληθής ομάδα ακτιβιστών υπέρ των κάθε είδους ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Σύντομα πήραν το κατάφωρα ειρωνικό για το σύστημα όνομα Youth International Party (Διεθνές Κόμμα Νεολαίας) από του οποίου τα αρχικά αποκλήθηκαν yippies ενώ η ιδεολογία τους εντοπιζόταν κάπου ανάμεσα στον μαρξισμό και στην αναρχία. Ηγετικές φυσιογνωμίες τους ο (πτυχιούχος ψυχολογίας, αξίζει να σημειωθεί καθώς επηρέασε πολλές από τις θέσεις του) Άμπι Χόφμαν  και κατά δεύτερο λόγο ο Τζέρι Ρούμπιν που συνελήφθησαν μαζί με άλλους έξι συντρόφους τους όταν διοργάνωσαν μια πολύ δυναμική διαμαρτυρία εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ κατά τη διάρκεια του συνεδρίου των Δημοκρατικών στο Σικάγο το 1968, κατηγορήθηκαν για συνωμοσία ανατροπής του πολιτεύματος και καταδικάστηκαν στην περιβόητη δίκη των «οκτώ του Σικάγο».  


«Educate, activate, agitate...»

Πολλά στοιχεία από τις θεωρητικές επεξεργασίες του Χόφμαν για μία ριζοσπαστική εκ των έσω ανατροπή του καπιταλισμού (ο τίτλος ενός από τα βιβλία του ήταν «Κλέψτε Αυτό Το Βιβλίο»!) μπορούν να ανιχνευθούν σα κείμενα της, γνωστής και μη εξαιρετέας ακτιβίστριας εναντίον του καταναλωτισμού στην μετά – Σιάτλ εποχή, Ναόμι Κλάιν («No Logo»). Και αυτή φυσικά δεν είναι η μόνη ένδειξη συνέχειας... Βέβαια ο τόσο εκτεταμένος συνδυασμός των δύο πλευρών της αμερικανικής αριστερής σκέψης και η τόσο έντονη αίσθηση και απήχηση τους ακόμα και στην καθημερινότητα δεν έφτασαν ποτέ ξανά σε αυτό το απόγειο της δεκαετίας του ’60 αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έπαψε η συνέργεια τους ή, ακόμα περισσότερο, ότι σταμάτησαν να υπάρχουν. Απλά επέστρεψαν στο επίπεδο που βρίσκονταν πριν, με άλλα λόγια έγιναν ξανά περισσότερο ή λιγότερο underground…
Έστω και «υπόγεια» όμως το νήμα, ή ακόμα και τα πολλά μικρά νήματα αυτής της αριστερής αμερικανικής παράδοσης, της έστω και τεμαχισμένης σε τόσες επιμέρους συνιστώσες και τάσεις  (όταν συμβαίνει αυτό εις τας...Ευρώπας, της χώρας μας φυσικά μηδέ εξαιρουμένης, με την πολύ καλύτερη κινηματική μα ακόμα και κομματική συγκρότηση της θα ήταν παράλογο να περιμένουμε κάτι διαφορετικό από ένα κοινωνικό «κολάζ» όπως αυτό της Αμερικής....) δεν διερράγησαν ποτέ. Επιβιώνουν αλλά με άλλους, περισσότερο προσαρμοσμένους στον καιρό μας τρόπους που πριν απ’ όλα αξιοποιούν τα τεχνολογικά  επιτεύγματα της λεγόμενης ψηφιακής επανάστασης. Είναι πολύ χαρακτηριστική η περίπτωση του Νόαμ Τσόμσκι ο οποίος από ένας προοδευτικός καθηγητής γλωσσολογίας στο MIT βρέθηκε – και χωρίς πιθανότατα καν να το επιδιώξει ο ίδιος  - να είναι ο κυριότερος ίσως θεωρητικός του κινήματος στην πέρα πλευρά του Ατλαντικού και σήμερα, ακάματος στα ογδόντα δύο του χρόνια, να αποτελεί, κατά την ταπεινή μου γνώμη, το αμερικανικό ισοδύναμο αυτού που στην Ευρώπη αποκαλούμε οργανικός διανοούμενος.
Όλα αυτά δεν μπορούν παρά να αποδείξουν περίτρανα ότι, αντίθετα με επιφανειακές ερμηνείες που δεν μελετούν προσεχτικά τα φαινόμενα, όχι απλά προοδευτική μα και καθαρά αριστερή σκέψη στην Αμερική υπήρχε και συνεχίζει να υπάρχει...Ακριβώς για αυτό θεώρησα ότι δεν θα ήταν καθόλου άσχημο ο κόσμος της ριζοσπαστικής αριστεράς να μάθει μερικά πράγματα για μία από τις κεντρικές, εμβληματικές φυσιογνωμίες αυτού του αριστερού αμερικανικού κινήματος την οποία μου υπενθύμισε πριν λίγο καιρό κάποια αφορμή. Πρόκειται για έναν γνήσιο άνθρωπο της αμερικανικής εργατικής τάξης, έναν φτωχό αγρότη και στη συνέχεια αυτοδίδακτο μουσικό που ο τρόπος ζωής του στην εποχή του μπορεί να ήταν νομαδικός αλλά με τα σημερινά δεδομένα δεν θα μπορούσε να αποκληθεί τίποτα άλλο από κινηματικός. Ενα αληθινά προοδευτικό πνεύμα, φανατικό πολέμιο του φασισμού αλλά και της σημαντικότερης έκφανσης του τελευταίου στην Αμερική, του ρατσισμού, έναν πολίτη που μπορεί να μην έγινε ποτέ μέλος του, ούτως ή άλλως μάλλον «αναιμικού», Αμερικανικού Κομουνιστικού Κόμματος αλλά τόσο οι ιδέες όσο και η στάση ζωής του ήταν αδιάψευστα και αταλάντευτα αριστερά. Περισσότερο σπ’ όλα όμως η περίπτωση του Woody Guthrie έχει τόση σημασία γιατί το έργο του κατά τη διάρκεια  των δεκαετιών του ’30 και του ’40 όχι απλά άσκησε τεράστια επιρροή αλλά και κυριολεκτικά έδωσε κατευθύνσεις στους μεταγενέστερους, ομότεχνους του και όχι μόνο και όχι απαραίτητα αποκλειστικά ομοεθνείς του. Και για όποιον θέλει περισσότερα πειστήρια για αυτό μπορούν να δοθούν πολύ απλά και εύκολα...  

Οι φόροι και οι ρατσιστικοί σας νόμοι
Και η απληστία σας πρέπει να σταματήσουν
Είστε καταδικασμένοι να ηττηθείτε
Εσείς οι φασίστες θα ηττηθείτε
(«All You Fascists» του Woody Guthrie, αρχές δεκαετίας του ’40)

Σκοτώνοντας στο όνομα του
Μερικοί απ’  αυτούς που έχουν τη δύναμη της εξουσίας
Είναι οι άγιοι που καίνε σταυρούς...
(«Killing In the Name» του πολυφυλετικού, ριζοσπαστικού και άκρως σκληροπυρηνικού αμερικανικού rock συγκροτήματος Rage Against The Machine, 1992)

Πιστεύοντας λοιπόν ότι αυτή η σχεδόν «κρυφή», σίγουρα πάντως άγνωστη ακόμα και στους περισσότερους από τους αληθινά προοδευτικούς σύγχρονους Αμερικανούς, πλευρά της αμερικανικής Ιστορίας, ή πιο απλά η ίδια η Ιστορία του αριστερού κινήματος στις ΗΠΑ αν το προτιμάτε έτσι, είναι κάτι που θα ενδιέφερε αρκετούς Έλληνες αριστερούς (όσους τουλάχιστον δεν διέπονται από μια αναγκαστικά «ελληνοκεντρική» θεώρηση των πραγμάτων...) και γνωρίζοντας πολύ καλά στα έντεκα συναπτά χρόνια που έχω την τιμή να γράφω σε αυτήν ότι τούτη εδώ η εφημερίδα είναι σταθερά προσηλωμένη όχι βέβαια στην ανοησία την οποία οι περισσότεροι εννοούν με την λέξη παγκοσμιοποίηση αλλά σε έναν πραγματικό και ουσιαστικό διεθνισμό (με άλλα λόγια οι άνθρωποι της, όπως ακριβώς δεν πιστεύουν ότι η χώρα μας έχει την αποκλειστική κυριότητα του πνεύματος εξ αιτίας του αρχαίου πολιτισμού της, δεν θεωρούν και ότι η όποια αριστερή «ορθοδοξία» ή και...αριστεροσύνη είναι πατροπαράδοτο κεκτημένο ημών των Ελλήνων ή οποιουδήποτε άλλου) αποφάσισα  να προτείνω ένα κείμενο για τον W. G. Ακριβώς μάλιστα λόγω του ευρύτερου τόσο του ίδιου του θέματος όσο και του ενδιαφέροντος του εκτίμησα ότι η θέση του ήταν μάλλον στο φιλολογικό μας ένθετο, τις Αναγνώσεις αλλά από εκεί και πέρα ήταν φυσικά στην απόλυτη ευχέρεια του υπευθύνου του αν ήθελε να το συμπεριλάβει ή όχι.
Προς τιμήν του Κώστα Βούλγαρη  - ελπίζω να μη τον πειράξει που θα το αποκαλύψω...-, αν και δεν είχε ούτε καν ακούσει το όνομα του Αμερικανού τραγουδοποιού, άκουσε προσεχτικά την ιδέα μου και, αφού συζητήσαμε λίγο και άκουσε και μερικά τραγούδια του, μου είπε να προχωρήσω το κείμενο. Τους λόγους που τον οδήγησαν να ζητήσει από άλλους συνεργάτες των Αναγνώσεων μερικά ακόμα σχετικά κείμενα ώστε να δομήσει με άξονα το δικό μου ένα αφιέρωμα – κάτι που γίνεται για πρώτη φορά σε ελληνική εφημερίδα, πιθανότατα και για δεδομένα του διεθνούς ημερήσιου Τύπου – το οποίο κατέλαβε ολόκληρο το σημερινό φύλλο των Αναγνώσεων τους γνωρίζει ο ίδιος και φυσικά είναι ο μόνος αρμόδιος για να τους εξηγήσει και να τους αναλύσει, αν βέβαια το επιθυμεί. Μπορώ μόνο να πιθανολογήσω ότι  ήθελε έτσι να δώσει και ένα μήνυμα ότι, σε αντίθεση με...Περισσά (!) σενάρια συνωμοσίας, η ελληνική αριστερά που εκπροσωπείται από την Αυγή και φυσικά την διαβάζει πιστεύει όντως ότι ο ΕΝΑΣ εχθρός είναι ο καπιταλισμός – και η πιο επιθετική εκδοχή του, ο ιμπεριαλισμός – και όχι ο...Αμερικανός!  Δεν έχω παρά μόνο να τον ευχαριστήσω για την διορατικότητα, αρετή που πιστεύω ότι πρέπει να χαρακτηρίζει τους αληθινούς αριστερούς διανοούμενους, την οποία επέδειξε και, αντί άλλου επιλόγου, να παραθέσω μερικούς στίχους ενός – αριστερού βεβαίως! – βρετανικού συγκροτήματος οι οποίοι σε μεγάλο βαθμό απηχούν και την προσωπική μου θέση για την πλημμυρισμένη από κραυγαλέες αντιφάσεις «ισχυρότερη χώρα του δυτικού κόσμου» και ακόμα περισσότερο την, πολιτική και καθημερινή, κουλτούρα της:

Κανένα είδος πολιτικής δεν θα με δικαιώσει ποτέ
Δεν ζει ο άνθρωπος στο διάστημα γιατί δεν υπάρχει κενό διάστημα μέσα σε κανέναν άνθρωπο
Μόνο μια τρύπα με το σχήμα του Θεού σε ένα κομμάτι γης που  επίσης έχει το σχήμα του Θεού
Λύτρωσε με Κύριε
Τίναξε με στον αέρα σαν τον J. F. K.
Αστρική Αμερική...
(Apollo 440, «Astral America»)

Δεν υπάρχουν σχόλια: