Ασύστολες συστάσεις τρίτων

Η πρόσφατη ποιητική παραγωγή του αειθαλούς Νάνου Βαλαωρίτη

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

ΝΑΝΟΣ ΒΑΛΑΩΡΙΤΗΣ, Άνθη του θερμοκηπίου, εκδόσεις Απόπειρα, σελ. 85

Δανείζομαι τον τίτλο του κριτικού σημειώματος από ένα στίχο του ποιήματος «Αμνημόνευτα» της παρούσας ποιητικής συλλογής του Νάνου Βαλαωρίτη, ο οποίος φέτος τιμήθηκε με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας για το σύνολο του έργου του. Ένα έργο πολύπλευρο και πολυσήμαντο που περιλαμβάνει ποιητικές συλλογές, μυθιστορήματα, δοκίμια αλλά και εικόνες και σχέδια που λειτουργούν αυτόνομα ή εικονογραφούν τις ποιητικές του αλληγορίες. Γιατί ο Νάνος Βαλαωρίτης, είναι ένας γενναιόδωρος και πληθωρικός καλλιτέχνης, ένας πολύπλευρος διανοητής, ένας γήινος και ουράνιος ποιητής, δηκτικά τρυφερός και προκλητικά ανατρεπτικός, που παρασύρει τον αναγνώστη και τον θεατή στο στρόβιλο των εικαστικών, συγγραφικών και ποιητικών του κοσμογονιών.

Η τελευταία του αυτή ποιητική συλλογή είναι παραγωγή της πρώτης δεκαετίας του νέου αιώνα. Στα ποιήματα που περιλαμβάνει, ο Νάνος Βαλαωρίτης δεν υιοθετεί τη στάση του απόμακρου ομφαλοσκόπου. Εφορμά από την καθημερινότητα, αφουγκράζεται τον μπερδεμένο βόμβο της επικαιρότητας και την παρουσιάζει σε μια απρόβλεπτη και ιδιόρρυθμη εκδοχή της. Οι στίχοι του παιγνιώδεις και υπονομευτικοί, αινιγματικοί και καυστικοί, ειρωνικοί και αποκαλυπτικοί, λοιδορούν τη σοβαροφάνεια της μοναδικής θεώρησης και ευφραίνουν. Λειτουργούν διαδραστικά. Αποϋλοποιούν ή μεταπλάθουν την πραγματικότητα, παραδίνοντας την νεογέννητη με την άλλη όψη του Ιανού.

Η γλώσσα και η λειτουργία της βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο των αναζητήσεων του ποιητή, όχι μόνο σαν θεματικό περιεχόμενο, αλλά και σαν υλικό που πλάθεται, σαν ρυθμικό αποτέλεσμα, σαν συμβολικό νοηματικό φορτίο. Πίσω από τον επίμονο χαρακτήρα των ανατροπών και των αντιφάσεων, πίσω από την συνειρμική εξέλιξη, πίσω από το σκωπτικό ύφος και την παιχνιδιάρικη αυτοματικότητα, υποφώσκει μια αμφίθυμη λυρική διάθεση, που αναζητά τις ερωτικές συνόδους των λέξεων, την απρόσμενη ηχητική συνάφειά τους και τη δυνατότητά τους να δένονται σε ευφάνταστες αλυσίδες νοημάτων. Ψάχνει τις ονειρικές παύσεις, τα κενά αέρος και λόγου, τις αποσιωπήσεις και τις φανερώσεις: «η γλώσσα δεν είχε σημασία/ ήταν ο τρόπος συναρπαστικός/ που φόρτωνε τις πασίγνωστες λέξεις/ τη μια πάνω στην άλλη/ στον σκληρό εκείνο δίσκο/ της ευρεσιτεχνίας του».

Άλλα ποιήματα από τα σαρανταπέντε της συλλογής έχουν μια ανάλαφρη αθωότητα, μοιάζουν λογοπαίγνια και παιδικοί γλωσσοδέτες: «ως γνωστόν από την Μελανησία/ εισάγεται η αμνησία». Άλλα είναι παραληρηματικά και αυθόρμητα, σχεδόν χωρία ανάσα. Παραδίνονται στη δίνη των συνειρμών, με σχήματα οξύμωρα, αφοριστικούς συλλογισμούς, παραδοξότητες και ακολουθίες ανακόλουθων νοημάτων: «κλείνεται συχνά στην κάμαρά του/ μα δεν βγαίνει ποτέ πριν ξαναμπεί». Άλλα παρωδούν και καυτηριάζουν, περιπαίζουν και περιγελούν, σατιρίζουν χωρίς οίκτο μια υποκριτική πραγματικότητα και αυτοσαρκάζονται με τη δύναμη και την αμεσότητα του προφορικού λόγου: «Καμιά φορά ακούω/ να πετάγεται απ’ το κρεβάτι του/ ένας πολύ μορφωμένος/ και τρομαγμένος κύριος». Άλλα αφήνονται με ελαφρότητα και χάρη στο ηχητικό πανδαιμόνιο, στο ρυθμικό κροτάλισμα των λέξεων, που πέφτουν σαν χαλίκια στο νερό: «με ρίμες χωρίς ρίμες/ με νοήματα ανόητα/ με βήματα μεσ’ στο κενό/ πηδήματα στον ουρανό/ και θάνατο κάπως αργό». Κάποια έχουν μια ανεπαίσθητη νοσταλγία και ένα αλεξανδρινό άρωμα άλλων εποχών. Συγκινητικά και αυτόνομα μέσα στη διαφορετικότητά τους.

Όμως όλα τα ποιήματα μοιάζουν μικρά δρώμενα που ανοίγουν ένα ζωντανό διάλογο με το περιβάλλον και αναζητούν συμπαίκτες και συνοδοιπόρους. Όλα διεγείρουν το ενδιαφέρον του αναγνώστη και την αναστοχαστική του διάθεση, καθώς γραπώνονται στη συνείδησή του. Ο ποιητής κρατώντας τον σφιχτά από το χέρι με μαεστρία ταχυδακτυλουργού ή καλύτερα σαν μάγος δρυΐδης ανοίγει, αγγίζοντας με το ραβδί του, παράθυρα με συμβολικές εικόνες, σαν αυτές του υπολογιστή. Ξεκλειδώνει ερμητικά δωμάτια του νου. Διοργανώνει ταξίδια στον θαυμαστό υπέροχο κόσμο των λέξεων. Σκηνοθετεί υπερπόντιες πτήσεις και υποθαλάσσιες καταδύσεις των αισθήσεων, διαδρομές σε τοπία εσωτερικά, συναντήσεις μυστικές με τον άλλο εαυτό, μετεωρισμούς στο χείλος της αβύσσου. Η ποιητική του Νάνου Βαλαωρίτη δεν είναι αυτοσκοπική και εσωστρεφής. Είναι ένα παιχνίδι που εμποδίζει με απροσδόκητους ελιγμούς και ευφάνταστες ανατροπές την υπνώτιση του αναγνώστη από το νανούρισμα των στίχων και την λαγνεία των λέξεων. Εμποδίζει την παραίτηση και την απόδραση του από τον ιστό της αράχνης του ποιήματος καθώς μιλά για πράγματα οικεία με ανοίκειο τρόπο.

Κλείνοντας, θα ήθελα με κάποιους στίχους, τους τελευταίους της συλλογής, του ύστατου ποιήματος, σαν απόηχο, να σας μεταδώσω λίγη από την ευφορία που αισθάνεται ο αναγνώστης καθώς ακολουθεί τον ποιητή στις αμφίδρομες πορείες της σκέψης του:

«Τι παράξενη μοίρα αυτή να μην/ παίρνομε είδηση ότι βρισκόμαστε/ στους αντίποδες του εγώ και του εσύ/ αφού μαζί περάσαμε ολόκληρη ζωή/ απ’ την καλή και την ανάποδη ώσπου/ μας διέγραψε του ποιήματος το τέλος»

Το θερμοκήπιο του Νάνου Βαλαωρίτη έχει απ’ όλα: εύοσμα και χαρίεντα καλλιεργημένα άνθη αλλά κυρίως αυθύπαρκτα, σκανδαλιάρικα και ανυπότακτα ζιζάνια.

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας