17/7/10

Ποίηση πολιτική

ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΗΣ ΔΑΛΑΚΟΥΡΑ

ΜICHAEL MARCH, Ο Δρόμος της επιστροφής, (The way back), Μετάφραση: Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, δίγλωσση έκδοση, εκδόσεις, Άγρα, σελ. 53

Ο Μichael March μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά από την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρούκ το 2003ˑ εκείνη η ποιητική συλλογή με τον τίτλο Εξαφάνιση δημιούργησε αίσθηση, χάρη στην ποιότητά της: τα ολιγόστιχα ποιήματα του Μαρτς, αν και τέλεια δουλεμένα, δεν ήταν καθόλου «στεγνά» και η νοηματική τους πληρότητα και ευαισθησία άγγιζε τον έλληνα αναγνώστη, ο οποίος αναγνώριζε εκεί κάποια στοιχεία από τον Σαχτούρη, ακόμη και από τον όψιμο Πούλιο. Το βιβλίο περιελάμβανε και ποιητικά κείμενα που προσέγγιζαν με ιδιαίτερο δοκιμιακό τρόπο τον κόσμο του Γκιλγκαμές και του Λέντς, του θρυλικού πρωταγωνιστή του ομώνυμου ημιτελούς έργου του Μπύχνερ.
Ακολούθησε η συλλογή Υπόσχεση μόνο (2005), από την οποία μεταφέρω ένα άτιτλο ποίημα:
Κάστανα/ νερό ρηχό/ «και θλίψη θλίψη/ σαν βροχή»/ ποιος έφερε/ αυτό το ερπετό με τα πετράδια/ που δεν βγάζει άχνα
Ο Δρόμος της επιστροφής είναι η συνέχεια αυτής της πορείας, μέσα από το μονοπάτι που ανοίγει ο ίδιος ο ποιητής, παραμερίζοντας θάμνους και πέτρες-ογκόλιθους, εμπόδιο στην αναζήτηση μιας αλήθειας προσωπικής και συγχρόνως συμπαντικής. Η έννοια της Καλαισθησίας, το Ωραίο στην ποίηση, που σύμφωνα με τον Πόου συνδέεται άμεσα με εκείνη της Ηθικής, κυριαρχεί στο έργο του Μαρτς. Στην ποίησή του διακρίνουμε την τάση, ζωτική ανάγκη πλέον, να συνδυαστεί η σκέψη με το συναίσθημα. Αυτό το επιτυγχάνει με δύο τρόπους: στο πρώτο μέρος της Επιστροφής, τα άτιτλα, πάντα ολιγόστιχα ποιήματά του, επεξεργάζονται την ανθρώπινη συγκίνηση –έρωτα, ενοχή, τραύμα της απουσίας– με αμεσότητα «ολιστική»: ο αναγνώστης προσεγγίζει σε βάθος το καλλιτεχνικό δημιούργημα, μέσα από εικόνες οι οποίες ενεργοποιούν τη δημιουργική φαντασία:
Όχι/ η φωνή σου/ όχι/ η σάρκα σου/ το λέιψανο όχι/ όμως/ ακόμη/ μόνο το παρελθόν/ για πάντα/ να πλησιάζει/ τη φωνή/ που ήξερα.
Ποίηση λεπτή και ελλειπτική, όμως παρακινδυνευμένο να θεωρήσουμε τον Μάικλ Μαρτς ερμητικό ποιητήˑ τα ποιήματά του είναι απλά, δίχως συμβολισμούς, μεταφέροντας το προσωπικό βίωμα αυτούσιο και με αμεσότητα στον αναγνώστη.
Το πρωτότυπο κείμενο στα αγγλικά δίνει μια ξεκάθαρη εικόνα της δομής του ποιήματος, της άριστης γλωσσικής επεξεργασίας του από τον ίδιο, και της εξαιρετικής δημιουργικής ερμηνείας της μεταφράστριάς του. Είναι αξιοσημείωτο ότι η πιστή απόδοση των ποιημάτων του Μαρτς από την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε χάρη στη δίγλωσση έκδοση, αφενός δεν στερεί από το ποίημα, εξαιτίας του σεβασμού στο πρωτότυπο, την πνοή του, αφετέρου του προσδίδει ένα επιπλέον νόημα. Αυτή η προσέγγιση της ουσίας του δημιουργήματος, sine qua non προϋπόθεση για την κατανόηση της λογοτεχνικής σημασίας και κατά προέκταση της αξίας του, βρίσκει την ολοκλήρωσή της στο δεύτερο μέρος του Δρόμου της Επιστροφής. Έχοντας ως τίτλο «Το στραβόξυλο της ανθρωπότητας», αρκούντως διφορούμενο και σημειολογικά πολύ ενδιαφέροντα, αποτελείται από δύο ποιητικά κείμενα σε πεζή μορφή «Το σπίτι του Ατρέα» και το «Ασ’ τον άνθρωπο ελεύθερος να πορευτεί».
Διαβάζουμε στους πρώτους στίχους: Ο Αισχύλος λέει σ’ ένα πολύ γνωστό απόσπασμα: «ο θεός φυτεύει μια αιτία σ’ έναν άνθρωπο που θέλει ένα σπίτι απόλυτα να καταστρέψει».
Και παρακάτω: Ο πολιτικός λόγος είναι «σχεδιασμένος για να κάνει τα ψέματα ν’ ακούγονται σαν αλήθεια και το έγκλημα αξιοσέβαστο».[..] [«Το σπίτι του Ατρέα»]
Το παραπάνω κείμενο του Μαρτς εκφράζει την κατά Ιωάννη Συκουτρή άποψη για τη μεταβίωση του λογοτεχνικού έργου. Το πρωτότυπο δημιούργημα του Αισχύλου [Ατρείδες] επιδρά και επηρεάζει όχι μόνο τους συγχρόνους του αλλά και τις μετέπειτα γενεές, και μάλιστα όχι μόνον λογοτεχνικά αλλά και σαν έκφανση–τρόπο ζωής. Γιατί η μεταβίωσις μπορεί να είναι είτε «απλή μίμησις» είτε γονιμοποιό σπέρμα που δίνει ζωή σε ένα καινούργιο έργο τέχνης. Ο Συκουτρής, κριτικός και φιλόλογος, φέρει ως παράδειγμα μεταβίωσης την Αινειάδα του Βιργίλιου, τη συλλογή των Ανακρεοντείων κ.ά., έργα τα οποία αποτελούν «ανασπόσταστο τμήμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού», υπογραμμίζοντας ότι μπορούμε να προσεγγίσουμε, από άποψη ιστορική έστω, και ένα στοιχείο του λογοτεχνικού έργου, ας πούμε τον μύθο. Αλήθεια, πόσα έργα, ποιητικά, δραματουργικά, όχι μόνον δεν έχουν επηρεαστεί, αλλά μεταφέρουν, παραδείγματος χάρη, σχεδόν αυτούσιο, με μικρές παραλλαγές εν είδει σχολίου, τον μύθο του Οιδίποδα; Το εγχείρημα, άλλοτε επιτυχημένο άλλοτε καταστροφικό, ιδίως όσον αφορά στις λογοτεχνικές απόπειρες των νεωτέρων, είναι –υπερβολικά θα ’λεγα- συνηθισμένο, δίχως όμως να υπάρχει ούτε ερμηνευτική διάθεση ή τάση, ούτε καν η αφομοίωση του «διδακτικού» στόχου του πρωτότυπου κειμένου.
Στην περίπτωση του ποιητή Μάικλ Μαρτς, συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο: ο αρχικός μύθος επιβιώνει και κυρίως λειτουργεί στο σύγχρονο «μοντέρνο» κείμενο, το οποίο φιλοξενεί με διάκριση και περισσή αγάπη το κλασικό λογοτέχνημα, αντλώντας απ΄ αυτό την έμπνευση για τη νέα, πρωτότυπη δημιουργία.
Ζούμε σ’ ένα αστυνομικό κράτος - όπου οι μηδενιστές δεν πιστεύουν στα μάτια τους. Ο Καζαντζάκης ήθελε ν’ αλλάξει τα μάτια που βλέπουν την πραγματικότητα. Καλύτερα να υιοθετήσουμε «μια λεπτότητα καρδιάς».
Πραγματικά ο τίτλος που επέλεξε ο ποιητής ταιριάζει απόλυτα με το περιεχόμενο του κειμένου αλλά και με τις σημερινές συνθήκες: «Ασ’ τον άνθρωπο ελεύθερος να πορευτεί».

Η Βερονίκη Δαλακούρα είναι ποιήτρια

Δεν υπάρχουν σχόλια: