Γερουλάνος για Τσαρούχη

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ
ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ

Ακαδ. Έτος: 2009-10

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΠΜ 61
"ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ"

3Η ΕΡΓΑΣΙΑ

ΘΕΜΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΔΡΑΣΕΩΝ

ΟΝΟΜΑ ΦΟΙΤΗΤΗ: ΜΑΓΙΑ Ε. ΣΠΑΝΟΥΔΑΚΗ

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ:
ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΨΥΛΛΑ

Φεβρουάριος 2010
ΧΑΝΙΑ-ΚΡΗΤΗ

ΕΝΤΥΠΟ ΥΠΟΒΟΛΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Ονοματεπώνυμο φοιτητή Μάγια(Ερασμία) Ε. Σπανουδάκη

ΚωδικόςΘΕ ΔΠΜ 61 Ονοματεπώνυμο Καθηγητή -Σύμβουλου ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΨΥΛΛΑ

ΚωδικόςΤμήματος Α2 Καταληκτική ημερομηνία παραλα-βής σύμφωνα με το ακ. ημερολόγιο (ημέρα Τρίτη)
Ακ. Έτος 2009-10 Ημερομηνία αποστολής ΓΕ από το φοιτητή 03.02.10
α/α ΓΕ Επισυνάπτεται (σε περίπτωση που έχει ζητηθεί) η άδεια παράτασης από το Συντονιστή; ΝΑΙ / ΟΧΙ

Υπεύθυνη Δήλωση Φοιτητή: Βεβαιώνω ότι είμαι συγγραφέας αυτής της εργασίας και ότι κάθε βοήθεια την οποία είχα για την προετοιμασία της είναι πλήρως αναγνωρισμένη και αναφέρεται στην εργασία. Επίσης έχω αναφέρει τις όποιες πηγές από τις οποίες έκανα χρήση δεδομένων, ιδεών ή λέξεων, είτε αυτές αναφέρονται ακριβώς είτε παραφρασμένες. Επίσης βεβαιώνω ότι αυτή η εργασία προετοιμάστηκε από εμένα προσωπικά ειδικά για τη συγκεκριμένη Θεματική Ενότητα..

ΜΑΓΙΑ Ε.ΣΠΑΝΟΥΔΑΚΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Έντυπο εργασίας
Περιεχόμενα
Περίληψη
Λέξεις κλειδιά
Πρόλογος

Κεφάλαιο 1.
Διαδικαστική προσέγγιση
1.1Πομπός-δημιουργία-αποστολή μηνύματος-αποδέκτες
1.2Θεματική-Δομή-Χαρακτηριστικά

Κεφάλαιο 2
Οργάνωση μηνύματος

Κεφάλαιο 3
Σημειωτική
3.1Αποδέκτες
3.2Επιχειρηματολογία

Κεφάλαιο 4
Μια διαφορετική προσέγγιση

Επίλογος
Βιβλιογραφία

Παράρτημα
1.Ομιλία
2.«Διαφορετική»προσέγγιση


Περίληψη

Σύμφωνα με το ερώτημα που έχει τεθεί, στο κείμενο γίνεται προσπάθεια ερμηνείας μηνύματος(προϊόντος επικοινωνιακής διαδικασίας)που δημιουργήθηκε στα πλαίσια πολιτιστικής δράσης. Θεωρητικές προσεγγίσεις(ανάλυση θεματική-διαδικασία παραγωγής-αποστολής-αποδέκτες-μορφή)και νοηματικές (σημειωτική)θα χρησιμοποιηθούν ως ερμηνευτικά εργαλεία.

Λέξεις κλειδιά

Επικοινωνία
Μήνυμα
Κώδικες-σύμβολα
Κοινό
Σημειολογία

Πρόλογος

Στην επικοινωνιακή διαδικασία, τα μηνύματα μεταφέρουν πληροφορίες-πράξεις-συμπεριφορές-βιώματα-σχέσεις-κοινωνικές αξίες-προτροπές, μέσω κωδίκων(λεκτικών-οπτικών). Την ερμηνευτική προσέγγισή τους εξέλιξαν οι ερευνητές και με την βοήθεια θετικών, ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών, συναρτώντας τα με τον δημιουργό, τα μέσα μεταβίβασης, τις συνθήκες δημιουργίας τους, αφού τα μηνύματα περιέχουν κώδικες(κοινούς σε κοινωνικές ομάδες μικρές ή μεγάλες)λεκτικούς ή όχι.

Έτσι εκτός από την εξέταση των χαρακτηριστικών της υπό ανάλυση επικοινωνιακής διαδικασίας, η πληρέστερη σημασιοδότησή της, επιχειρείται μέσω της Σημειωτικής που αποτελεί αποκωδικοποιητικό εργαλείο επικοινωνίας, μέσω των «συστημάτων σημασίας»κάθε κοινωνικής ομάδας(Ψύλλα,2004).
Η Σημειωτική αναλύει το σημείο και τον τρόπο λειτουργίας του κατά τον Fiske,(1992):

• Στο σημείο(σύμβολο): μελετώνται τα είδη των σημείων(είναι ανθρώπινες κα-τασκευές),οι τρόποι που μεταδίδουν τα νοήματα και πως συνδέονται με τους ανθρώπους που τα χρησιμοποιούν.

• Στους κώδικες ή τα συστήματα οργάνωσης των σημείων: οι κώδικες ομάδας, και τα κανάλια επικοινωνίας τους.

• Στη κουλτούρα στην οποία λειτουργούν οι κώδικες και τα σημεία, εξαρτάται δε από τη χρήση κωδίκων για να υπάρξει.

Δηλαδή η Σημειωτική δεν θεωρεί ότι το μήνυμα μεταφέρει αποκλειστικά ένα και σταθερό νόημα. Αλλά πως το νόημα παράγεται μέσα από την αλληλεπίδραση σημείου, ερμηνευτή και αντικειμένου.

Συνεπώς η ανάλυση μηνύματος στοχεύει να επισημανθούν:

• ο ρόλος,

• η εμβέλεια,

• οι αποδέκτες,

• η δομή,

• αν έχει τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα,

• αν περιέχει ή όχι κώδικες κατανοητούς στο ευρύ κοινό(τελικό αποδεκτή) (1),

• αν η αποκωδικοποίηση του νοήματος ανταποκρίθηκε στις προθέσεις του(αρχικού)πομπού-δημιουργού του(Fiske,1992).

Το μήνυμα που αναλύεται, είναι η ομιλία του Υπουργού Πολιτισμού, στα εγκαίνια της αναδρομικής έκθεσης Τσαρούχη, που γίνεται στο Μουσείο Μπενάκη (2). Ιδιαιτερότητες του είναι πως πρέπει να πληροφορήσει(το κοινό που θα το λάβει μέσω Μ.Μ.Ε.),απευθύνεται σε ειδικό και σε ευρύ κοινό,θα εκφωνηθεί σε πολύ ιδιαίτερες συνθήκες,αλλά και θα διαβαστεί υπό εντελώς διαφορετικές συνθήκες (3).
Για την επίτευξη των στόχων θα αναζητηθούν τα διαδικαστικά χαρα-κτηριστικά του(ποιος το εκφώνησε-που-πως-γιατί-κ.τ.λ)και η λειτουργία του.Έτσι ερευνώνται:

• Στο κεφάλαιο 1 τα χαρακτηριστικά της επικοινωνιακής διαδικασίας(πηγή-δέκτης-πλαίσιο αποστολής-δομή-γλώσσα-χαρακτηριστικά μηνύματος),οι ενότητες, οι μορφικές ιδιαιτερότητες,

• Στο κεφάλαιο 2 η επικοινωνιακή μέθοδος(αν είναι απλή ή σύνθετη)οι μέθοδοι οργάνωσης του και η επιχειρηματολογία που χρησιμοποιείται,

• Στο κεφάλαιο 3 οι κώδικες, ενώ επιχειρείται το μήνυμα να προσεγγιστεί ως ολότητα για κατανόηση της σημασίας του κειμένου μέσω της Σημειωτικής (Ψύλλα, 2004).

Δεν χρησιμοποιούνται στην παρούσα ανάλυση, ανάλυση της απόφανσης (4), συντακτική ανάλυση, δομική λεξικολογία και λεξικομετρία, αφού σύμφωνα με την Ψύλλα(2004), δεν διερευνούν σε βάθος τις σημασιολογικές παραμέτρους των μηνυμάτων και τη σχέση τους με τη λειτουργία τους, χρειάζονται δε επιπλέον ερμηνευτικά εργαλεία για ολοκληρωμένο αποτέλεσμα.

Κεφάλαιο 1.
Διαδικαστική προσέγγιση

1.1 Πομπός-δημιουργία-αποστολή μηνύματος -αποδέκτες

Η πηγή του μηνύματος είναι ο Υπουργός Πολιτισμού και κανάλια μεταφοράς τα μέσα επικοινωνίας(Μ.Μ.Ε., διαδίκτυο). Το μήνυμα είναι ομιλία του Υπουργού, στα εγκαίνια της αναδρομικής έκθεσης Τσαρούχη που παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη.

Η ομιλία απευθύνεται

• στην διοίκηση του Μουσείου, δηλαδή στην οικογένεια του Υπουργού Πολιτισμού,

• στην διεύθυνση, στους επιμελητές του Μουσείου, συνεπώς σε υφισταμένους-εργαζόμενους της οικογένειας του,

• σε όσους παραβρέθηκαν στα εγκαίνια.

• Εφόσον ο ομιλητής είναι Υπουργός Πολιτισμού απευθύνεται σε όσους έχουν συνάφεια με θέματα πολιτισμού (5).

• Η ανάρτηση της ομιλίας στον δικτυακό τόπο του Υπουργείου σημαίνει ότι απευθύνεται στο σύνολο των ατόμων-χρηστών διαδικτύου που διαβάζουν ελληνικά.

Μια υπουργική ομιλία(που είθισται να μεταδίδεται από τα Μ.Μ.Ε.)αφορά ευρύτερο τμήμα πληθυσμού, συνήθως δε τα πολιτικά πρόσωπα κατέχουν θέσεις opinion leader στην ελληνική κοινωνία.

Ο πομπός διαθέτει αξιοπιστία και κύρος (6) γνωρίζει δε, πως χρησιμεύει ως μοντέλο συμπεριφοράς. Στοχεύει στο να περάσει μέσα από το μήνυμα πολιτικές της κυβέρνησης, αισιοδοξία για το μέλλον, να θυμίσει το «άσχημο» κοντινό και μακρινό παρελθόν (7). Απευθύνεται δηλαδή όχι μόνο σε ψηφοφόρους του κόμματος του, αλλά και στην αντιπολίτευση, που δεν αναφέρει «ονομαστικά»,αλλά με δυο επίθετα:«συντήρηση και φθορά».

1.2 Θεματική-Δομή-Χαρακτηριστικά

Το μήνυμα χωρίζεται σε οκτώ ενότητες (8).
Ενότητα 1:Η εισαγωγή απέχει από συνήθεις υπουργικές ομιλίες εγκαινίων. Πηγή και άμεσος δέκτης(ιδιοκτήτες-διοίκηση του μουσείου που παραβρί-σκονται με τη φυσική τους παρουσία στα εγκαίνια)έχουν δεσμούς αίματος, κοινό παρελθόν-εμπειρίες-αναφορές-εκφορά λόγου με τον πομπό. Αυτός γνωρίζοντας τους κοινούς κώδικες ξεκινάει την ομιλία με«οικογενειακό αστείο» υποδηλώνο-ντας ότι αισθάνεται σίγουρος για την κατανόηση όσων λέει.

Ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υπόψη τη δεύτερη φάση «ταξιδιού» του μηνύματος, αφού μέσω Μ.Μ.Ε. και διαδικτύου μεταφέρθηκε στο ευρύ κοινό. Οπότε επισημαίνει«…την ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση»στην οποία βρίσκεται, φράση με δυο αναγνώσεις.
Η μια εκκινεί το οικογενειακό αστείο, η δεύτερη κάνοντας χρήση συγκινησιακής γλώσσας(έχει μεγαλύτερη εσωτερική σημασία από άλλες καθημερινές λέξεις που μεταφέρουν ουδέτερα ή συνηθισμένα πράγματα),ενημερώνει το κοινό(τελικό αποδέκτη)για την εξωσυμβατική κατάσταση (9) που εκφωνείται ο λόγος για να γίνει καλύτερα κατανοητός. Δεν χρησιμοποιούνται υπερβολικά συγκινη-σιακές λέξεις, αλλά μετριοπαθείς, ώστε να υπάρξει ευνοϊκή ερμηνευτική προ-σέγγιση εκ μέρους του κοινού(Καστόρας,2002).

Ενότητες 2-3:Προσωπικές αναφορές(για συγκεκριμένους αποδέκτες), και μια πρόταση συμβατικών-θετικά-φορτισμένων λέξεων(προς το κοινό)για την γιαγιά που εργάσθηκε«για την Πατρίδα της,το μουσείο Μπενάκη,το Ελληνικό πολιτισμό» (10).
Ενότητα 4:Γενικές αναφορές για το κοινό, αλλά συγκεκριμένες απόψεις και θέσεις του Υπουργού, για την ομάδα που γνωρίζει το χιούμορ του Τσαρούχη. Δεν αναφέρεται αρνητικά, στην ποιότητα του πολιτισμού αλλά λέει:«…Τον Ελληνικό πολιτισμό… πολλά θα είχε να πει σήμερα ο Γιάννης Τσαρούχης»,και συ-νεχίζει:«να ‘μαστε καλά έχουμε δημιουργήσει άφθονη τροφή για το χιούμορ του».Την αρνητική αναφορά θα αντιληφθούν μόνο όσοι γνωρίζουν τις απόψεις Τσαρούχη (11).

Ενότητα 5:Ολοκληρώνει το Α΄τμήμα της ομιλίας με χρήση εκφοβιστικών σύμβολων(αστυφύλακας-εξορία-σεξουαλικές προτιμήσεις)ώστε:

• να θυμίσει πως παλιά ήταν χειρότερα, τώρα καλύτερα,

• να ενημερώσει ότι τα παλιά πέρασαν, τώρα έρχονται τα καλύτερα.

Οι αρνητικές αναφορές περί ελληνικού πολιτισμού, αποδίδοντας σε πνευματικούς(Χατζιδάκης,Κουν)και ευρύτατης αποδοχής(Ελύτης,Θεοδωράκης, Μελίνα)opinion leaders. Πρόσωπα που ταυτίζονται με τον πολιτισμό στη συνεί-δηση του κοινού, ενώ αντιμετωπίζονται με θετικό πρόσημο από την πλειοψηφία των δεκτών.
Ο πομπός τα χρησιμοποιεί για να σχολιάσει με ουδέτερες(δικές του) λέξεις τα περί πολιτικής παρακμής παραπέμπει στην επικειμένη προσπάθεια ανόρ-θωσης του πολιτισμικού φαινόμενου-από τον ίδιο αφού είναι καθ’ ύλη αρμόδιος-(Καστόρας),επιδιώκοντας να επηρεαστούν μακρόχρονες-παγιωμένες θέσεις του κοινού.

Ενότητα 6:Δίχως συντακτικό, ενότητα νοημάτων, συνδέσεις προτάσεων (12). Ο πομπός χρησιμοποιεί έννοιες-σύμβολα(ειδικά στην αγκύληΑ6),με επα-κόλουθες έννοιες που αφηγούνται την σχέση τους με ιδέες της σοσιαλιστικής κυβέρνησης που ανήκει ο πομπός και δηλωτικές που σχετίζονται με τη πολιτική και το πολιτισμό (13). Στην αγκύλη Α6 χρησιμοποιεί ουδέτερες λέξεις, δημιουργεί μια συναισθηματική έκκληση που ενίοτε είναι αποτελεσματικότερη από λογικά επιχειρήματα(Καστόρας,2002).

Ενότητα 7:Η κορύφωση της ομιλίας. Απευθύνεται στο κοινό με επιλεγ-μένους συνδυασμούς λέξεων(μαγευτική-ισορροπία,βαθιά-πατριώτης-χωρίς-εθνικισμό,βαθιά-πολίτης-νέας-Ελλάδας)και συγκινησιακή γλώσσα. Αποστέλλει κοινωνικό-πολιτικά μηνύματα(δύο φορές επαναλαμβάνει«να δημιουργήσουμε το αύριο»)χρησιμοποιώντας συγκριτικές έννοιες:«ξέρουμε ποιοι είμαστε-ταυτότητά μας»,«κοινότυπος-σαχλαμαρίζει»,«νέας-Ελλάδας-νέος-Έλληνας»κ.τ.λ.

Ενότητα 8:Επίλογος με αρνητικές αναφορές και εκφοβιστικό μήνυ-μα(αγκύλη Α)που σε συγκεκριμένη κατάσταση επικοινωνίας μπορεί να προκαλέ-σει στο δέκτη, τη συγκινησιακή ένταση που επιθυμεί η πηγή, ενώ παράλληλα προχωρεί σε θετικές αναφορές(αγκύλες Α-Β)και πολιτικές υποσχέσεις(αγκύλη Γ).
Οι συνδυασμοί των λέξεων είναι προσεκτικά επιλεγμένοι:

• -«γιαγιά μου-περήφανη»,

• -«Τσαρούχης-τέχνη-πάθος»,

• -«ισορροπία-κλασικού-επαναστατικού»,

• -«κόσμος-δύσκολος-άγριος-ομορφιά».

Το μήνυμα μεταφέρει νοήματα στους πολλαπλούς αποδέκτες με συγκρι-τικές έννοιες διαφορετικές για κάθε ομάδα. Αναφέρονται χαρακτηριστικά:

• -Για ευρύ κοινό:ενότητα-6,

• -Για έχοντες κοινωνικές ευαισθησίες:ενότητα-7,

• -Για αριστερούς-πολιτικοποιημένους:ενότητα-5-αγκύλη-Α,

• -Για ελευθερία-σεξουαλικών προτιμήσεων:ενότητα5-αγκύλη-Β.

Κεφάλαιο 2
Οργάνωση μηνύματος

Η ομιλία Υπουργού απευθύνεται (1ο)σε κοινό ειδικό(φυσικά παρόν στα εγκαίνια),(2ο)στους ειδικούς του πολιτισμού,(3ο)στο κοινό. Δηλαδή απευθύνεται σε κοινωνικές ομάδες διαφορετικής κουλτούρας, διαφορετικών κοινωνικών πολιτιστικών και πολιτικών οπτικών. Κυρίως βέβαια απευθύνεται στους ψηφοφόρους του κόμματος του, αλλά αρκετά σύμβολα που χρησιμοποιεί είναι ευρείας αποδοχής, άρα η ομιλία μπορεί να επιδράσει(θετικά ή αρνητικά)και σε ψηφοφό-ρους άλλων κομμάτων.
Αυτό αποτελεί σύνθετη επικοινωνιακή κατάσταση, όπου η σημασία οργάνωσης των λέξεων έρχεται δεύτερη. Η βαρύτητα δίνεται στη συνολική οργάνωση του μηνύματος, γι’ αυτό σαν γραπτό κείμενο δείχνει ασύντακτο, ακουστικά όμως εντυπωσιάζει.

Στις πρώτες τρεις παραγράφους το κοινό ελάχιστα καταλαβαίνει, αφού τα λεγόμενα απευθύνονται σε όσους ήταν στα εγκαίνια. Ακολουθούν γενικές διατυπώσεις (14) που μπορούν να κατανοηθούν από όλους. Απουσιάζουν σαφείς αναφορές στην πολιτιστική πολιτική που προτίθεται να εφαρμόσει ο ομιλητής.
Πρόκειται για ένα μήνυμα που δεν διαταράσσει τις προσδοκίες κανενός(κανείς δεν κατηγορείται, καμία άμεση αρνητική αναφορά δεν υπάρχει εκ μέ-ρους του πομπού)άρα αντιμετωπίζεται από τον αποδέκτη θετικότερα.

Ο πομπός οργανώνει το μήνυμα με επαγωγικό τρόπο: χρησιμοποιεί τα κατάλληλα παραδείγματα(αγκύλη Γ)ώστε οι παραλήπτες μέσα από προκαθορισμένη σειρά συνειρμών (15) να το αποδεχτούν.Και με μια σειρά λογικών συνειρμών να οδηγηθούν στην αποδοχή του μηνύματος. Το τελικό συμπέρασμα του μηνύματος δεν είναι σαφές, υπονοείται από τα κοινωνικά ευρείας αποδοχής«πρότυπα» που αναφέρονται ως παραδείγματα.

Ο δέκτης καταλήγει στα δικά του συμπεράσματα,που όμως του υποδεικνύονται «επαγωγικά»(Καστόρας,2002).

• Όλη η οικογένεια του πομπού εργάζεται για την«πατρίδα,το μουσείο,το πολιτισμό» (16),

• Ο πομπός αγαπά τα ρεμπέτικα,

• Σχολιάζει αρνητικά τους αστυφύλακες,και τις εξορίες,

• Συμφωνεί(ο πομπός)με τη Μελίνα, και τον Μίκη (17),

άρα εργάζεται για να δημιουργήσει ένα όμορφο αύριο, μια όμορφη Ελλάδα (18).

Είναι συνεπώς τα επιχειρήματα (19) που κατευθύνουν τους δέκτες στην αποδοχή των όσων ανέφερε ο πομπός. Βρίσκονται στο τέλος του μηνύματος (20), οδηγούν σε κλιμακούμενη συναισθηματική και λογική συμμετοχή σε ότι εισηγείται το μήνυμα(climax order).
Το μήνυμα χρησιμοποιεί και επιχειρήματα που ανταποκρίνονται στις απόψεις του πομπού και του κόμματός του(ενότητα 8-αγκύληΑ),έτσι θα γίνουν ευκολότερα αποδεκτά από άτομα με:

• κατώτερη μόρφωση

• συμφωνούν από πριν με ότι υποστηρίζουν τα αποστελλόμενα μηνύματα (Κα-στόρας,2002).

Αποσπασματικά, δίχως να είναι άμεσα διακριτά από άτομα με κατώτερη μόρφωση, υπάρχει η αντίθετη οπτική όπου υπονοείται πως συμφωνεί:

• με ελευθερία των σεξουαλικών επιλογών

• με «κλασικούς» και επαναστάτες

• με τον Ελύτη και το ζεμπέκικο

• με «Ελληνοκεντρικούς» και «διεθνιστές»

Άρα στοχεύει σε δέκτες με υψηλή μόρφωση και όλων των ιδεολογικοπολιτικών τάσεων.

Ο πομπός γνωρίζει πως η λογική οργάνωση ενός μηνύματος δεν εξασφαλίζει την αποτελεσματικότητα του, αφού πλειοψηφικά οι αποδέκτες δεν μπορούν να κρίνουν την εγκυρότητα των λογικών συλλογισμών του. Πάντως φαίνονται οι ισχυρισμοί του ότι είναι λογικοί και έγκυροι, έστω κι αν δεν διαχωρίζονται εύκολα από ανέφικτους ή ανυπόστατους συλλογισμούς. Παράδειγμα;

• Όλη η οικογένεια του εργάζεται για τη χώρα και τον πολιτισμό;

• Είναι μετέωρη η ισορροπία μεταξύ κλασσικού και επαναστατικού;

• Μπορούμε να δημιουργήσουμε το αύριο μόνο αν ξέρουμε ποιοι είμαστε;

Ο πομπός στους τρόπους που χρησιμοποιεί για καλύτερη αποδοχή(δίχως παρερμηνείες)από το κοινό, χτίζει την ομιλία έτσι ώστε να επιδρά ψυχολογικά σε όλες τις ομάδες-δυνητικούς αναγνώστες της. Με το οικογενειακό αστείο έλκει τη προσοχή, μιας ομάδας(παρόντων και σχετικών με το πολιτισμό). Με τα ευρείας αποδοχής πρόσωπα (21) απευθύνεται σε όσους τους αποδέχονται(μεγαλύτερη ομά-δα). Με τα σχόλια περί Τσαρούχη(ενότητα 4-αγκύλη Α,ενότητα 5-αγκύλες Α-Β-Γ)σε ομάδες ειδικών αναφορών.

Στην ενότητα 5(αγκύλες Α, Β, Γ)τα σύμβολα-εικόνες αναφέρονται(και στοχεύουν μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού),απεικονίζουν δε νοερά κατα-στάσεις-γεγονότα που ενδιαφέρουν πολλούς και έλκουν τη προσοχή. Οι ενότητες 6 και 7 κορυφώνουν το ενδιαφέρον των δεκτών(μέσα από εύληπτες εικόνες σύμ-βολα)δημιουργούν μια ευχάριστη αίσθηση και προσδοκία μέσα από:

• Να δημιουργήσουμε το αύριο

• Η ταυτότητα μιας Ελλάδας που μας κάνει περήφανους.

Η κορύφωση έρχεται με την αγκύληΑ(ενότητα 8). Οι αποδέκτες ενημερώνονται ότι το κυβερνόν κόμμα-που εκπροσωπείται εδώ από τον πομπό-μετά την επιτυχημένη οργάνωση και υλοποίηση των Ολυμπιακών που δόξασαν τη χρα και έκαναν όλους περήφανους, επανακάμπτει.
«Πιάνει το νήμα»από εκεί, αποχωρεί από την «συντήρηση και την φθορά» για μια πιο όμορφη Ελλάδα(αναφορά με προτροπές και κώδικες που αναφέρονται στην ανάγκη να αισθάνεται ο πολίτης περήφανος, ώστε να αποδεχτεί τα όσα σχεδιάζονται από τη κυβέρνηση του πομπού για να συμβεί αυτό).

Κεφάλαιο 3
Σημειωτική

Τα εγκαίνια εκθέσεων ζωγραφικής, η εκφώνηση ομιλιών από επισήμους, με αποστολή μηνυμάτων πολιτιστικού και πολιτικού περιεχομένου είναι κοινός τόπος όχι μόνο για το ελληνικό κοινό. Το επιθυμητό σημασιολογικό πλαίσιο των μηνυμάτων(εκ μέρους των πομπών)είναι επίσης κοινό:«η κυβέρνηση στηρίζει τη τέχνη».
Στην ανάλυση ενός μηνύματος, βαρύνουν η επιχειρηματολογία, η σχέση μορφής και περιεχομένου, αφού -όπως και η λειτουργία του κειμένου- καθορίζουν τις ιδιαιτερότητες στη γλώσσα, το ύφος, την σύνταξη, την δομή, την μορφή παρουσίασης(Ψύλλα,2007).

Όμως η ομιλία υπουργού, στα εγκαίνια έκθεσης μουσείου που ίδρυσε, διοικεί και λειτουργεί η οικογένειά του,δεν αποτελεί κοινό τόπο. Παράλληλα η νοηματοδότηση των αποστελόμενων μηνυμάτων δείχνει να περιλαμβάνει ποικίλους κώδικες με πολύμορφους και πολυπληθείς αποδέκτες.

Αναζητείται επίσης η λειτουργικότητα του αποσταλέντος μηνύματος. Παραβρέθηκε στα εγκαίνια γιατί ήταν οικογενειακή υπόθεση; Στο μήνυμα επιθυμούσε να τιμήσει την οικογένεια του, να πληροφορήσει, να δηλώσει προθέσεις πολιτικών και πολιτιστικών δράσεων, ή να δώσει έναυσμα για προβληματισμό(Γκαζή-Νικηφορίδου,2004);


3.1Αποδέκτες-Σύμβολα

Η ομιλία στις 3 πρώτες ενότητες περιέχει μηνύματα που μπορούν να αποκωδικοποιηθούν μόνο από το κοινό που παραβρέθηκε στα εγκαίνια. Το σημείο, το ερμήνευμα και το αντικείμενο του μηνύματος, λόγω των κοινών αναφορών, εμπειριών και σχέσεων είναι «ταυτόσημα» την ώρα της ομιλίας.

Ο τυχαίος αναγνώστης της ομιλίας(τελικός αποδέκτης μέσω των Μ.Μ.Ε.) δεν έχει το κατάλληλο νοηματικό πλαίσιο, δεν κατέχει τις κωδικοποιημένες νοη-ματοδοτήσεις, ειδικά των τριών πρώτων ενοτήτων, αφού δεν υφίστανται σαν έν-νοιες«λεξικού».
Δεν ξέρει«την Αιμιλία, τον Μαρίνο, την Δέσποινα, την Ειρήνη, την Μαρίνα αλλά και τον Παύλο» (22). Οι παριστάμενοι(στην πλειοψηφία τους)ήξεραν γιατί έχει συναισθηματική φόρτιση ο Υπουργός, ποια είναι η οικογένειά του, ποιοι είναι «ο Άγγελος» (23) και «η Νίκη» (24). Είχαν δηλαδή κοινούς κώδικες, και έδωσαν στο ερμήνευμα το κατάλληλο σημασιακό αποτέλεσμα κατά τον Pierce (Fiske,1992).

Ο συγγραφέας του μηνύματος, όμως γνώριζε πως μόνο άτομα με κοινές αναφορές κοινωνικό-πολιτισμικών εμπειριών αποκωδικοποιούν όμοια, δηλωτική και επακόλουθη σημασία συμβόλων επικοινωνίας. Αντιλαμβανόμενος πως το μήνυμά του δεν θα γινόταν κατανοητό από μεγάλο τμήμα αποδεκτών (25), χρησιμοποίησε στις λοιπές ενότητες, εικόνες-κώδικες ευρείας αναφοράς,για μεγάλες κοινωνικές ομάδες(Καστόρας,2002).
Προσφεύγει σε σύμβολα κοινής αποδοχής (26) στο Β΄ τμήμα της ομιλίας, στοχεύοντας να εξισορροπήσει τα δυσερμήνευτα σύμβολα του Α΄ τμήματος, που απευθύνονται σε ένα διαφορετικό κοινό, με άλλες κοινωνικές συμβάσεις και σύμβολα (27).
Χρησιμοποιεί επίσης λέξεις-σύμβολα (28). Έτσι το κοινό μπορεί να τις απο-κωδικοποιήσει και να καταλήξει σε ένα γενικό συμπέρασμα: ότι ο πομπός πι-στεύει στην ελληνική εθνική ταυτότητα, στην παράδοση, στους Έλληνες.
Το μήνυμα εκμεταλλεύεται σειρά συμβάσεων τυπικών και έκδηλων (Fiske,1992).Η ομιλία αναφέρεται σε εικόνες με θετικό πρόσημο(π.χ.):οι Ολυμπιακοί αγώνες.«Υποδεικνύεται» στο κοινό η ανάκληση της μνήμης στην όμορφη εικόνα των Ολυμπιακών, και για να ολοκληρωθεί κατά τη βούληση του ομιλητή η ανάμνηση προηγείται η φράση:«Η ταυτότητα μιας Ελλάδας που μας κάνει περήφανους».
Για αν μην υπάρξει εμπόδιο ή δυσερμηνεία στο αποστελλόμενο μήνυμα και για να υποστηριχτεί η οπτική του ομιλούντος, αναφέρονται πρόσωπα και έννοιες που εικονίζουν την «καλή»και«δημιουργική» Ελλάδα(Ελύτης,Μίκης, Μελίνα),τους ταξικούς αγώνες του κόμματος στο οποίο ανήκει ο ομιλών (αστυφύ-λακες, επανάσταση).

Πρόκειται για κατανοητά σημεία κοινής αναφοράς μιας πολύ μεγάλης μερίδας κοινού: αξίες. Για αυτό γίνονται ευρέως κατανοητά σημασιολογικά, για αυτό χρησιμοποιούνται στο συγκεκριμένο μήνυμα για να μεταφέρουν(με τον συμβολισμό τους)στο κοινό πως βλέπει τον πολιτισμό η παρούσα κυβέρνηση, (Fiske,1992).

3.2Επιχειρηματολογία

Στην επιχειρηματολογική διαδικασία, χρησιμοποιούνται σύμβολα, λεκτικά, σχηματικά και εικόνες. Στο εξεταζόμενο μήνυμα ο πομπός επιχειρεί να οδηγήσει τους δέκτες στην υιοθέτηση θετικής οπτικής για το πώς σχεδιάζει το μέλλον τους, το κόμμα που εκπροσωπεί, έτσι χρησιμοποιούνται λέξεις-σύμβολα με θετική αποκωδικοποίηση, διαφορετικές σε κάθε ενότητα. Για παράδειγμα:

• Όμορφο (29), (όμορφη πρόκληση-ελληνική/απλή ομορφιά)

• Δημιουργία (30),

• Καθημερινότητα (31) ( η καθημερινότητα δοκιμάζει σκληρά τους πολίτες που κυ-βερνά η κυβέρνηση στην οποία μετέχει ο πομπός-και υπενθυμίζει πως ήταν και άλλοτε σκληρή)

• Ισορροπία (32).

Όπως επισημάνθηκε η ομιλία δεν έχει σωστό συντακτικό, ολοκληρωμένη δομή, ενώ από τις ενότητες της συχνά απουσιάζουν ρήματα, ουσιαστικά(κ.τ.λ). Όμως η ανάγνωση δημιουργεί στο αποδέκτη εικόνες με τις οποίες θα συμφωνή-σει, άρα θα συμφωνήσει με τον ομιλητή και την επιχειρηματολογία του. Παρα-δείγματα:

• Τελετή έναρξης Ολυμπιακών

• Μεταξύ του Ελληνικού και του διεθνούς

• Ενθουσιώδης για την ζωή χωρίς να σαχλαμαρίζει

• Σεξουαλικός χωρίς να είναι πρόστυχος.

Άλλωστε η σημειωτική, αποτελεί εκτός από μέθοδο ανάλυσης κειμένων με στόχο την κατανόηση τους, εργαλείο καταγραφής ιδεολογικών αξιών που ένα κείμενο μεταφέρει. Η «εικόνα»-σύμβολο Ελλάδα προβάλλεται 8 φορές στην ομιλία, συνήθως με θετικό προσδιορισμό(Ελληνικός πολιτισμός-νέα Ελλάδα-όμορφη Ελλάδα). Απλές έννοιες, ευρείας σύμβασης που δημιουργούν μια βασική ιδεολογική πλατφόρμα, που ο πομπός αναγνωρίζει ότι είναι υποχρεωτικό να υπάρξει στην ομιλία του.

Είναι μια επιχειρηματολογία που διατρέχει το κείμενο(ενότητες 4-8)και αναφέρεται σε συγκεκριμένη ιδεολογικοπολιτική οπτική(αυτή του κόμματος του ομιλούντος), περίπου με τη μορφή διαλόγου. Χρησιμοποιούνται δε πολλοί τρόποι ανάπτυξης επιχειρημάτων(Ψύλλα,2004). Παραδείγματα:
Αφαιρετικοί-συμπερασματικοί συλλογισμοί:
Κλασικός(παράδειγμα): ενότητα 3(η γιαγιά που έφτιαξε το μουσείο-κι όλοι της οι απόγονοι εργάζονται για τη πατρίδα-το μουσείο-το πολιτισμό).
Υποθετικός(παράδειγμα): δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε το αύριο κοιτώντας στο χθες.
Διαζευκτικός-δίλημμα: ενότητες 6 και 7

Η επιχειρηματολογία συνεπώς εκφράζεται με όλους τους τρόπους: δομή κειμένου που οδηγεί στην κορύφωση(ενότητα 8),θεματολογία ευρείας αποδοχής(ενότητες 6 και 7),λεκτικά σύμβολα(νέα-όμορφη Ελλάδα),σχηματικές αναπα-ραστάσεις που καλείται ο δέκτης να αποδεχτεί και να δημιουργήσει στο μυαλό του(Ολυμπιακοί, ζεμπέκικο, εξορία, αστυφύλακας). Δηλαδή ενώ πρόκειται για λεκτικό μήνυμα (33) χρησιμοποιεί πληθώρα εικόνων-συμβόλων για να επιτύχει τους επικοινωνιακούς του στόχους αποτελεσματικά και εύληπτα.

Κεφάλαιο 4
Μια διαφορετική προσέγγιση

Η προσπάθεια ανάλυσης και αποκωδικοποίησης ενός μηνύματος(ομιλία εγκαινίων), ολοκληρώνεται εφόσον υπολογιστεί η εμπλοκή του αναλυτή( και δέκτη του μηνύματος)με το αντικείμενο της έρευνας.Οι αποδέκτες προσεγγίζουν υποκειμενικά(με βάση τις εμπειρίες, τον αξιακό κώδικα, τα κοινωνικά δεδομένα τους)ένα μήνυμα,και το αποκωδικοποιούν δίνοντας τις δικές τους σημασιοδοτήσεις.
Ο αναλυτής(συνεπώς και ο συγγραφέας του παρόντος)εμπλέκεται σε κά-ποιας μορφής υποκειμενισμό αφού οι συμβάσεις(του)αποτελούν την προσωπι-κή του κοινωνική διάσταση των ερμηνευόμενων σημείων(Fiske,1992).

Στο παρόν κείμενο, η γράφουσα επέλεξε ένα μήνυμα για τον πολιτισμό (σύμφωνα με το ερώτημα),που «απεστάλη»από τον πολιτικό«προϊστάμενο»του πολιτισμού, θεωρώντας ότι εμπεριέχει αναφορές πολιτισμικές και πολιτικές. Βάσει των εμπειριών και των συμβάσεων που κατέχει, αναγνώρισε και αποκωδικο-ποίησε άμεσα υπολανθάνοντα νοήματα και σύμβολα(Ψύλλα,2004) με την δική της αυθαίρετη οπτική(Fiske,1992).

Διότι, ο τελικός αποδέκτης ερμηνεύει το μήνυμα βάσει των προαναφερ-θέντων πεδίων(σημείο-κώδικες-κουλτούρα),που δημιουργήθηκαν από ανθρώπους και κατανοούνται/ερμηνεύονται ανάλογα με την ιδεολογία, τις κοινωνικές συνιστώσες και λοιπές εμπειρίες. Είναι συνεπώς σαφές ότι το παρόν μήνυμα δύναται να μεταφέρει κώδικες και υπολανθάνονται νοήματα εντελώς διαφορετικά, από όσα προαναφέρθηκαν ως σημαινόμενα.

Έτσι, στο παράρτημα παρατίθεται μια διαφορετική προσέγγιση του εξε-ταζόμενου μηνύματος, από αναλυτή διαφορετικής ιδεολογικοπολιτικής οπτικής και κουλτούρας (34). Η αποκωδικοποίηση βασίζεται σε διαφορετική ιδεολογική πλατφόρμα(από όσα προηγήθηκαν).Η διαφορά των πολιτικών θέσεων πομπού-δέκτη (35), οδηγεί σε διαφορετικά σημαινόμενα(όσων αναφέρονται στα προηγούμενα κεφάλαια).
Παρότι το κείμενο περιέχει πρωτίστως πολιτικές αναφορές και δευτε-ρευόντως πολιτιστικές, ο «Διαφορετικός Αναλυτής»μέσα από την δυναμική αλ-ληλεπίδραση σημείου-ερμηνευτή-αντικειμένου το προσλαμβάνει απολύτως δια-φορετικά. Κι αυτό διότι περιέχει συμβάσεις λιγότερο τυπικές και έκδηλες (Fiske,1992)οπότε οι δικές του συμβάσεις είναι άλλες από του πομπού και του αναλυτή.
Το σημαινόμενο(δηλαδή η έννοια που αποκόμισε ο δέκτης)αποδεικνύει πως …η αυθαίρετη φύση του σημείου είναι…ο πυρήνας της ανθρώπινης γλώσσας, δηλαδή …δεν υπάρχει αναγκαστική σχέση ανάμεσα στο σημαίνον και το σημαινό-μενο(δηλώνει ο Saussure,κατά τον Fiske,1992)αλλά ορίζεται κάθε φορά από μια σύμβαση.

Επίλογος

Καταληκτικά, το μήνυμα που αναλύθηκε μέσω των χαρακτηριστικών και της ερμηνείας του, προκύπτει ότι εμπεριέχει εκτός από τις έκδηλες πολιτιστικές αναφορές, σειρά συμβόλων και υπολανθανόντων νοημάτων ιδεολογικοπολιτικού προσανατολισμού.
Οι στόχοι της ανάλυσης όπως είχαν τεθεί(αναζήτηση: πλαισίου δράσης μηνύματος, δομής του, κοινού στο οποίο απευθύνθηκε, θεματικής, σημασιολογι-κής προσέγγισης, επιδιωκόμενων αποτελεσμάτων),επετεύχθησαν.
Προέκυψαν οι δυο λειτουργίες του μηνύματος σε πολιτικό και πολιτιστικό επίπεδο, η χρήση συμβόλων ευρέως κατανοητών που αποκωδικοποιήθηκαν και αναλύθηκαν, οι ιδιαιτερότητες στη δημιουργία και τη ροή του.

Οι ιδιαίτερες συνθήκες παραγωγής του μηνύματος:

• -γράφτηκε ένα μήνα μετά την ανάληψη των καθηκόντων του νέου υπουργού-της νέας κυβέρνησης,

• -εκφωνήθηκε σε οικογενειακό για τον πομπό περιβάλλον,

βοήθησαν στο να δημιουργηθεί το συγκεκριμένο σημασιακό αποτέλεσμα στους άμεσους δέκτες της(επειδή είχαν κοινούς αξιακούς κώδικες,κ.τ.λ).

Όμως η γλώσσα εκτός από εργαλείο της επικοινωνιακής διαδικασίας, είναι μέσο ατομικής σκέψης(κατά τον Schaff, αναφέρει η Ψύλλα,2004). Κι όπως συμβαίνει-συνήθως-στα μηνύματα(ειδικά όταν είναι πολιτικού προσανατολι-σμού), οι τελικοί αποδέκτες τα ερμηνεύουν βασισμένοι στις δικές τους συμβάσεις, στοιχείο που δημιουργεί πάντα εκπλήξεις στην νοηματοδότηση μηνυμάτων που αποστέλλονται σε μεγάλο όγκο αποδεκτών.


(1) Ο όρος «κοινό» στο παρόν κείμενο περιλαμβάνει το ευρύ κοινό(πλειοψηφία ατόμων που κατοικούν στη χώρα) στο οποίο θεωρητικά απευθύνεται ένας νέος, πολιτικός, με υπουργική θέση, κυβέρνησης εκλεγμένης με μεγάλη πλειοψηφία.
(2) Βρίσκεται ολόκληρη στο Παράρτημα
(3) Αφού θα ακουστεί/αναγνωστεί από τους τελικούς αποδέκτες είτε μέσω Μ.Μ.Ε. είτε μέσω διαδικτύου.
(4) Παρότι στην υπό ανάλυση ομιλία, οι συντεταγμένες α/κοινωνική απόσταση μεταξύ ομιλητή και ακροατή, β/η διαφάνεια,γ/οι εκφραστικοί δείκτες,δ/ο τρόπος του ομιλητή για να επικοινωνήσει(κατά Dubois,όπως αναφέρει η Ψύλλα,2004)θα υποστήριζαν περισσότερο την αναζήτηση και των ψυχοκοινωνικών λειτουργιών του λόγου.
(5) Εργαζόμενους, φοιτητές, δημιουργούς, πολιτιστική βιομηχανία, κοινό πολιτιστικών εκδηλώσεων
(6) Αφού είναι μέλος δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης, με μεγάλη πλειοψηφία, κατέχει σημαντικό υ-πουργικό πόστο.
(7) Ενότητα 7 και 8, αγκύλη Α8 και 5Β
(8) Παράρτημα
(9) Ο νεαρός, μοναδικός γιος της οικογένειας, η οποία έχει οικογενειακή παράδοση στην πολιτική, αλλά που όλα τα εν ζωή μέλη ασχολούνται με τα πολιτιστικά, και αυτός τώρα από την θέση του Υπουργού Πολιτισμού βρίσκεται να προΐσταται της οικογένειας.
(10) Το ελληνικό πολιτισμό: ορθογραφικό λάθος. Το κείμενο σχολιάζεται ακριβώς όπως αντιγράφτηκε από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Πολιτισμού.
(11) Έτσι μέχρι τώρα η ομιλία περιέχει χωριστές αναφορές α/ για το πολύ ειδικό κοινό της οικογένειας του, και του κοινού των εγκαινίων,β/για μια ομάδα που ασχολείται με τα πολιτιστικό-κοινωνικά άρα αντιλαμβάνεται τα αρνητικά σχόλια περί πολιτικής και πολιτισμού,γ/για το ευρύ κοινό το οποίο ενθαρρύνει ότι το αύριο θα είναι καλύτερο(κ.τ.λ).
(12) Στοιχείο που ανιχνεύεται σχεδόν σε όλες τις ενότητες του κειμένου: χρησιμοποιείται αποσπασματικός λόγος
(13) Σύμφωνα με τον Καστόρα(2002)η δηλωτική έννοια φανερώνει την εσωτερική αντίδραση που θα προκαλέσει το σύμβολο στο άτομο, η επακόλουθη σχηματίζεται από τη σχέση συμβόλου με ιδέες και γεγονότα.
(14) Ενότητες 4-8
(15) Κουν, Χατζηδάκις, Μίκης, Μελίνα, άνθρωποι δημιουργικοί-προοδευτικοί, άρα και ο ομιλών είναι προοδευτικός-δημιουργικός, άρα καλά τα λέει.
(16) Ενότητα 3
(17) Ενότητα 5
(18) Ενότητα 8
(19) Εδώ τα επιχειρήματα είναι πρότυπα, ευρέως αποδεκτά από το μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού πληθυσμού.
(20) Αρχή κλιμάκωσης Ενότητα 7 και κλιμάκωση Ενότητα 8
(21) Για παράδειγμα Μελίνα, Μίκης
(22) Η οικογένεια του Υπουργού Πολιτισμού
(23) Ο διευθυντής του Μουσείου Μπενάκη καθηγητής Άγγελος Δεληβοριάς
(24) Η ανιψιά του Τσαρούχη, Νίκη Γρυπάρη, πρόεδρος του Ιδρύματος Τσαρούχη το οποίο θα συγχωνευθεί άμεσα με το Μουσείο Μπενάκη
(25) Δηλαδή στο ευρύ κοινό το οποίο θα έβλεπε/άκουγε/διάβαζε μέσω των Μ.Μ.Ε. την ομιλία και τα εγκαίνια.
(26) Ο Θεοδωράκης και η Μελίνα σημασιοδοτούν τον ελληνικό πολιτιστικό και πολιτικό χώρο με έννοιες όπως εξορία, κοινωνικοί αγώνες, σοσιαλισμός, αριστερά, ισότητα, δημιουργία, καλλιτέχνης.
(27) Σύμβολα όπως Ειρήνη Καλλιγά, Μπενάκης, σεξουαλικές προτιμήσεις.
(28) Παράδειγμα: αστυφύλακας, εξορία, ρεμπέτικο, ζεμπέκικο
(29) 5 φορές στην ενότητα 8
(30) 2 φορές σε δυο συνεχείς προτάσεις στην ενότητα 7
(31) 3 φορές στην ενότητα 5
(32) 3 στην ενότητα 6, και 1 στην 7
(33) Ο αναγνώστης της ομιλίας μέσω διαδικτύου δεν έχει εικόνα του τι συνέβη κατά την εκφώνησή της, μπορεί να κάνει υποθέσεις, που δεν οδηγούν πουθενά.
(34) Παράρτημα:«Διαφορετική προσέγγιση»
(35) Η εφημερίδα Αυγή εκφράζει τμήμα της ελληνικής αριστεράς



Βιβλιογραφία

-Γκαζή, Α. & Νικηφορίδου, Α.(2004): «Κείμενα για μουσεία και εκθέσεις Προβληματισμός, μεθοδολογία, μελέτη περίπτωσης», museology, http://museology.ct.aegean.gr/articles/2007112175832.pdf

-Fiske, John (1992), Εισαγωγή στην Επικοινωνία. Επικοινωνία και Κουλτούρα, Αθήνα
-Καστόρας,Σ.,(2002)«Μέθοδοι επικοινωνίας» στο: Αρχές και μέθοδοι επικοινω-νίας,τομ.Α,ΕΑΠ,Πάτρα

-Καστόρας,Σ., (2002)«Μέθοδοι οργάνωσης μηνύματος», στο: Αρχές και μέθοδοι επικοινωνίας, τομ.Α, ΕΑΠ, Πάτρα

-Ψύλλα Mαριάννα(1998)«Το Μήνυμα ως Αντικείμενο Ερμηνείας και Ανάλυσης στο Πλαίσιο της Επικοινωνιακής Πράξης», στο Μέθοδοι στην Κοινωνιολογική έρευνα, επιμ. Γ. Παπαγεωργίου, Αθήνα, Τυπωθήτω- Γιώργιος Δαρδανός

-Ψύλλα Mαριάννα(2007)«Ολυμπιακοί Αγώνες και Εφημερίδες. Η Παρουσίαση ενός Γεγονότος από τον Έντυπο Λόγο». Στο Αθλητισμός, Κοινωνία και ΜΜΕ: H Περίπτωση των Ολυμπιακών Αγώνων Αθήνα 2004 (επιμέλεια Τ. Δουλκέρη). Αθήνα: Παπαζήσης 2007.

• Η ομιλία παρατίθεται στο Παράρτημα, προέρχεται δε από τον Δικτυακό Τόπο του Υπουργείου Πολιτισμού

http://www.yppo.gr/2/g22.jsp?obj_id=34692

• Η ερμηνευτική προσέγγιση της ομιλίας προέρχεται από:

http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=514886





Παράρτημα
1. Ομιλία Υπουργού
Α΄ μέρος
Επιτρέψτε μου σήμερα να αισθάνομαι μια ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση, καθώς επιστρέφω σε αυτόν τον χώρο ως πολιτικός προϊστάμενος.
Όχι μόνο του μουσείου αλλά και κάθε μέλους της οικογένειας μου που βρίσκεται εδώ. Επιτέλους, επιβλήθηκε η ιεραρχία που είχα βάλει στο μυαλό μου από τότε που ήμουν 5 ετών. (Ενότητα 1)

Και επιτρέψτε μου μέσα σε αυτήν την φόρτιση να μην αναφερθώ μόνο στον Γιάννη Τσαρούχη. Άλλωστε δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς για τον Γιάννη Τσαρούχη μετά τον Άγγελο(Δεληβοριά) και προφανώς δεν είναι εύκολο να μιλή-σει κανείς για τον Γιάννη Τσαρούχη μετά την Νίκη(Γρυπάρη) που ευχαριστούμε για την συγκλονιστική της ανακοίνωση.(Ενότητα 2)

Αλλά να αναφερθώ και στην γιαγιά μου, την Ειρήνη Καλλιγά που μου τον έμαθε.
Από όπου και αν μας κοιτάει σήμερα είμαι βέβαιος ότι θα είναι περήφανη.
Ίσως όχι μόνο διότι το μουσείο που τόσο αγάπησε, φιλοξενεί το έργο του ανθρώ-που που τόσο αγάπησε. Ούτε διότι ο εγγονός της προσφωνεί την έκθεση του φί-λου της.
Αλλά διότι κατάφερε επιτέλους να δει τα παιδιά της και τα εγγόνια της
όλα τώρα πια – την Αιμιλία, τον Μαρίνο, την Δέσποινα, την Ειρήνη, την Μαρίνα αλλά και τον Παύλο να εργάζονται για αυτά που η ίδια αφιερώθηκε: Α[για την Πατρίδα της, το μουσείο Μπενάκη και το Ελληνικό πολιτισμό].(Ενότητα 3)

Τον Ελληνικό πολιτισμό για τον οποίο πολλά θα είχε να πει σήμερα ο Γιάννης Τσαρούχης. Και για όσους βιάζονται να επιβάλουν σε αυτήν την σκέψη το καυ-στικό χιούμορ του Τσαρούχη, Α[(και να ‘μαστε καλά έχουμε δημιουργήσει άφ-θονη τροφή για το χιούμορ του)] θα σας θυμίσω μια άλλη πτυχή του ζωγράφου. Αυτή που κατάφερνε να βρει σε έναν κόσμο δύσκολο και πολλές φορές άγριο την ομορφιά του.(Ενότητα 4)

Γ[Εκείνες τις μέρες που ο Κουν, ο Χατζηδάκης, η Μελίνα, ο Μίκης, ήταν μέρος μιας απίστευτης καθημερινότητας].
Α[Μιας καθημερινότητας που ανακάλυπτε τα ρεμπέτικά αλλά την ίδια ώρα τα έκρυβε να μην τα βρουν οι αστυφύλακες.
Μιας καθημερινότητας που δόξαζε το όμορφο και την ίδια ώρα το έστελνε εξο-ρία].
Β[Μιας εποχής όπου η προσωπικότητά σου καθώς και οι σεξουαλικές προτιμή-σεις μπορούσαν να είναι αδίκημα].
Όσοι γνωρίσαμε τον Γιάννη Τσαρούχη και την εποχή του μόνο μέσα από την ι-στορία και την τέχνη του δεν μπορούμε να μιλήσουμε με το ίδιο πάθος αυτών που τον αγάπησαν και αυτών που αγαπήθηκαν από εκείνον.
Και όμως κάτι υπάρχει στην τέχνη του Γιάννη Τσαρούχη που εμπνέει εμάς.
Ίσως και περισσότερο και από εσάς που τον ζήσατε.(Ενότητα 5)
Β΄ μέρος./
Αυτή την μετέωρη ισορροπία μεταξύ του κλασσικού και του επαναστατικού, ό-πως την είπε ο Ελύτης. Α[Μεταξύ του λαϊκού και του προνομιακού.
Μεταξύ του Ελληνικού και του διεθνούς.
Μια μετέωρη ισορροπία που θυμίζει λίγο φιγούρα στο ζεϊμπέκικο.
Λίγο να γύρεις προς μια μεριά και χάνεις την μαγεία της].
Μας εμπνέει εμάς περισσότερο διότι ζούμε σε έναν κόσμο που οι διαφορές ισο-πεδώνονται με απίστευτη ταχύτητα, που οι ισορροπίες αντέχουν μόνο μέσα στον ελάχιστο κοινό παρανομαστή.
Β[Και σε αυτόν τον κόσμο ψάχνουμε να βρούμε κάθε τι που μας κάνει ιδιαίτε-ρους].(Ενότητα 6).

Σίγουρα δεν μπορούμε να δημιουργήσουμε το αύριο κοιτώντας στο χθες.
Όμως μπορούμε να δημιουργήσουμε το αύριο μόνο αν ξέρουμε ποιοι είμαστε.
Αν γνωρίζουμε καλά την ταυτότητά μας.
Στον Γιάννη Τσαρούχη, μπορούμε να ξαναβρούμε αυτήν την μαγευτική ισορρο-πία που είναι τόσο Ελληνική και έχουμε τόσο ανάγκη.
Διότι στην τέχνη του αλλά και ο ίδιος προσωπικά μπορούσε να είναι βαθιά πα-τριώτης χωρίς να εμπνέει εθνικισμό.
Βαθιά καθημερινός χωρίς να γίνεται κοινότυπος.
Ενθουσιώδης για την ζωή χωρίς να σαχλαμαρίζει.
Σεξουαλικός χωρίς να είναι πρόστυχος.
Καυστικός χωρίς να είναι προσβλητικός. Βαθιά πολίτης μιας νέας Ελλάδας χωρίς να γίνεται νέο-Έλληνας. Τα πάντα για εκείνον ήταν τέχνη και μέσα από την τέχνη τα πάντα ήταν ταυτότητα.
Η ταυτότητα μιας Ελλάδας που μας κάνει περήφανους.(Ενότητα 7)

Α[Μια Ελλάδας που ξαναζήσαμε εφήμερα στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών αγώνων και μετά ξαναχάσαμε βυθισμένοι στην συντήρηση και την φθορά.
Είναι ώρα να ξαναπιάσουμε το νήμα από εκεί που το αφήσαμε] και αυτή η έκθεση δεν θα μπορούσε να έρθει σε καλύτερη στιγμή από αυτήν.
Διότι η ομορφιά στο έργο του Γιάννη Τσαρούχη δεν είναι ότι απεικόνισε όμορφα ένα ιδεατό κόσμο.
Αλλά ότι ανακάλυψε μέσα σε έναν κόσμο φλύαρο την απλή ομορφιά του.
Την Ελληνική ομορφιά του.
Και η δική μου γενιά το έχει πολύ ανάγκη αυτό.
Είμαι σίγουρος ότι Β[αν ο Γιάννης Τσαρούχης ζούσε σήμερα θα χαιρόταν, ότι για μια ακόμη φορά η Ελλάδα θα ψάξει τον εαυτό της μέσα στην τέχνη του.
Η πιο όμορφη πρόκληση που έχουμε μπροστά μας σαν χώρα είναι να τον ξανα-βρούμε και να τον μοιραστούμε με τον κόσμο].
Γ[Σε κάθε τι που κάνουμε, σε κάθε τι που δημιουργούμε, σε κάθε υπηρεσία που προσφέρουμε].(Ενότητα 8)

Ευχαριστώ








Ο αγράμματος νεολαϊκισμός του κ. Γερουλάνου
ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ
Ως φορολογούμενος και ευπειθής πολίτης, νομίζω ότι έχω το δικαίωμα να φαντά-ζομαι, πως με την ίδια, παροιμιώδη πια διαδικασία, με την οποία επιλέγονται οι Γενικοί Γραμματείς των υπουργείων (βιογραφικά κλπ), επιλέχθηκαν από τον πρωθυπουργό οι υπουργοί του, ιδιαίτερα δε ο υπουργός Πολιτισμού, ο οποίος εκφράζει όχι μόνο τον πολιτικό αλλά και τον «πολιτιστικό» πολιτισμό της κυβέρ-νησης. Δεν γνωρίζω όμως ποια συγκεκριμένα κριτήρια έχουν προβλεφθεί για την εν λόγω θέση, και με μεγάλο ενδιαφέρον θα τα διάβαζα, αν το γραφείο του πρω-θυπουργού τα αναρτούσε στο Διαδίκτυο. Μέχρι τότε, δικαιούμαι νομίζω να ανα-ρωτιέμαι, ποια προσόντα χρειάζονται για να ανατεθεί σε κάποιον το Υπουργείο Πολιτισμού; Αρκεί η φαντασίωση ενός πενταετούς νέου;
Διότι, ο παλαιός πασοκικός λαϊκισμός, της δεκαετίας του '80, αναμφισβήτητα περιείχε ικανή δόση λαϊκότητας, και μάλιστα σε αρκετές από τις κοινωνικές συ-νάψεις του εξέφραζε μια οργανική σχέση με στρώματα και κοινωνικές κατηγορί-ες. Αντίθετα, ο αναδυόμενος, νέας κοπής λαϊκισμός είναι τόσο φαιδρός, που κα-ταντά επικίνδυνος. Το προηγηθέν λογύδριο του υπουργού Πολιτισμού αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα.
Τώρα, η έννοια, ή έστω το φαντασιακό της λαϊκότητας, και οι γενιές που εγκα-λούσε ως ιστορικά υποκείμενα στο πλαίσιο της «Εθνικής λαϊκής ενότητας», έχουν αντικατασταθεί από την επίκληση του φιλότεχνου και φιλολαϊκού προφίλ της οικογένειας του κ. Γερουλάνου και από την προβολή τού οικογενειακού μοντέλου τής συνέχειας μέσα στο χρόνο (μαζί με την ταξική κυριαρχία της).
Εκείνη, η παλαιά λαϊκότητα, ενείχε το στοιχείο μιας ορισμένης (ατελούς, φυσικά) δημοκρατικότητας, εντάσσοντας στην αφήγησή της ένα σημαντικό μέρος της κοινωνίας και του πολιτισμού της, ενώ τώρα αναδεικνύεται ο κυνισμός μιας κού-φιας «αριστοκρατικότητας». Όχι βέβαια ο (θεμιτός, κατά τη γνώμη μου) εστετι-σμός μιας ελίτ του πνεύματος, αλλά η βαλκανοπρεπής και άμουση, διαχειριστική έπαρση των εκλεκτών του αρχηγού, που μάλιστα δεν τους αρκεί ο ορίζοντας του πολιτικού έθνους των νεοελλήνων, το οποίο ίδρυσε η επανάσταση του 1821, αλλά επικαλούνται την τρισχιλιετή αίγλη ενός ενιαίου και αδιάσπαστου «Ελληνισμού», αναγορεύοντας ως σύμβολο και πρότυπο τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004, προφανώς προσβλέποντας σε νέες εργολαβίες (ήδη, ο κ. Γερουλάνος έχει αναγγείλει μεγάλη αρχαιοπρεπή φιέστα, για τον εορτασμό των 2.500 ετών από τη μάχη του Μαραθώνα...)
Μήπως αυτή, η φιλοτεχνούμενη από τον κ. Γερουλάνο «ταυτότητά μας», συνιστά μία ακόμη έκφραση του εθνικισμού, ο οποίος άλλωστε αποτελεί συστατικό στοι-χείο κάθε λαϊκισμού; Όχι, μόνο. Μήπως αφορά προσωπικά τον υπουργό Πολιτι-σμού; Και πάλι, όχι. Νομίζω πως πρόκειται για κάτι περισσότερο: εκφράζει, επι-πλέον, την ταξική έπαρση και εν ταυτώ την πνευματική ένδεια των (πολιτικά και πολιτισμικά) παρασιτικών μερίδων του συγκροτήματος κοινωνικής και πολιτικής εξουσίας, που δεν έχουν κανένα Λόγο να εκφέρουν και, όταν εκτίθενται στο δη-μόσιο χώρο, καταφεύγουν σε κάθε λογής μαξιμαλισμούς και οικειοποιήσεις, μέ-σα από αδέξιες πόζες, μέσα από λογύδρια αντί για πολιτικές ομιλίες (με άπειρα και παιδαριώδη ορθογραφικά και συντακτικά λάθη - π.χ., ο Μάνος Χατζηδάκις είχε επιλέξει το γιώτα και όχι το ήτα στην κατάληξη του ονόματός του...).
Αν ξύσεις λίγο το λούστρο αυτής της λαϊκίζουσας αριστοκρατικότητας (που οχυ-ρώνεται πίσω από λέξεις-άλλοθι: ρεμπέτικο, εξορία, αστυφύλακας), αμέσως εμ-φανίζονται όλα τα διαχρονικά συντηρητικά στερεότυπα, που συνέχουν την πιο σκληρή αστική αφήγηση, η οποία έχει ως σημαία της την τρισχιλιετή «Ελληνικό-τητα» και έμβλημά της τον (επίσης τρισχιλιετή) «Ελληνικό πολιτισμό». Στερεό-τυπα που ανακαλούν, με εντυπωσιακές αναλογίες, εποχές της δεκαετίας του 1930 και του μεταπολέμου, όταν αυτή η αφήγηση εξέφραζε όλη την οίησή της. Ακόμη και τότε, όμως, υπήρχε η αίσθηση του δημόσιου χώρου. Τώρα, ο δημόσιος χώρος είναι προέκταση του σαλονιού μας, και βρίσκεται στο έλεος του «γούστου» μας, μαζί με όλα τα άλλα (όπως οι κανόνες της γλώσσας, ενός δημόσιου, και μάλιστα, κυβερνητικού εγγράφου...).
Γράφω αυτές τις γραμμές, έχοντας δίπλα μου τα ποιήματα του Νικολάου Κάλας, του μεγάλου εκείνου διανοούμενου και ποιητή, ο οποίος, ακούγοντας καθημερινά τέτοια και χειρότερα, το 1938 εγκατέλειψε τη μίζερη Ελλάδα της εποχής του, που και τότε αναζητούσε την «Ελληνική ομορφιά» και φαντασιωνόταν πως, με τις Μεταξικές φιέστες, οικοδομούσε τον «Τρίτο Ελληνικό Πολιτισμό», εκσυγχρονί-ζοντας το Παλαμικό κοσμοείδωλο με «μοντερνιστικές» πιρουέτες.
Έτσι, ο Κάλας κατέληξε στην Αμερική, αλλά, εκεί, δε σπατάλησε το χρόνο του χαζεύοντας τις βιτρίνες της Νέας Υόρκης. Χωρίς καμαρίλες και διαδρόμους, α-ναδείχθηκε σε έναν από τους κορυφαίους κριτικούς τέχνης του 20ού αιώνα. Ας θυμηθούμε, λοιπόν, πώς χαρακτήρισε με ένα στίχο του, ο μεγάλος και διαχρονι-κός σύντροφος Νικόλαος Κάλας, τους φιλότεχνους, κομψευόμενους και ελληνο-πρεπείς «επιβάτες» της αθηναϊκής εξουσίας: «ναύτες με τσαρούχια».
Από εκείνη τη μεσοπολεμική αφέλεια, και την καθεστωτική μεταπολεμική έπαρ-ση, πιάνει το νήμα ο νυν υπουργός Πολιτισμού. Μόνο που το «υφάκι», όσο κι αν περιφέρεται, όσους παρατρεχάμενους και μισθοδοτούμενους κι αν «συγκινεί», δε συνιστά κάποιο ύφος. Ο εξυπναδισμός δεν υποκαθιστά την πνευματικότητα. Η αγραμματοσύνη, η ένδεια της γλώσσας και της σκέψης δεν κρύβονται, όσα μετα-πτυχιακά κι όσες οικογενειακές σχέσεις με διασημότητες κι αν επικαλείται ο κάθε γόνος. Το ανιστόρητο δεν καλύπτεται με την προβολή της οικογενειακής «μι-κροϊστορίας».
Εν ολίγοις, ακόμη κι αυτή η κυβέρνηση νομίζω πως άξιζε καλύτερης τύχης, όσον αφορά στη διαχείριση του Πολιτισμού. Της άξιζε, έστω, ένας Ζάχος Χατζηφωτί-ου. Ο οποίος, όσο γραφικός κι αν ήταν, τουλάχιστον είχε τη συναίσθηση της ανε-πάρκειάς του, αλλά και την επιδίωξη της καλλιέπειας, ενώ ο κ. Γερουλάνος μάς πετά στα μούτρα μια ατημέλητη και «χειραφετημένη» πόζα, μπρος στην οποία οφείλουμε να υποκλιθούμε οι ιθαγενείς, θαμβωμένοι από την καταγωγή του και τα μαυσωλεία της Μπενάκειου τέχνης που διαχειρίζεται η οικογένειά του.
Η διαδρομή, από τον Χατζηφωτίου στον Γερουλάνο, αποτυπώνει την παρακμή της κοσμικής Αθήνας - η πολιτική για τον Πολιτισμό είναι μια συζήτηση άλλης τάξης.