Η μαγεία του φωτός

Cindy Sherman, Untitled #76, 1980, χρωμογενική εκτύπωση, 40,6 x 61 εκ. Παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και της Hauser & Wirth.

Της Μαρίας Μοίρα

 

ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΥ, Γιώργος Αρβανίτης, Μια ζωή στο φως, εκδόσεις Πατάκη, σελ. 329

      
Ο γνωστός κινηματογραφιστής Γιώργος Αρβανίτης, βασικός συνεργάτης του Θόδωρου Αγγελόπουλου και πολλών άλλων διεθνώς αναγνωρισμένων Ελλήνων και ξένων σκηνοθετών, με σημαντικά βραβεία και πολυάριθμες διακρίσεις στο ενεργητικό του, αφηγείται συγκλονιστικές στιγμές και κορυφαία περιστατικά από τη ζωή και το έργο του. Χωρίς ρητορεία και έπαρση. Με απλότητα, σεμνότητα και ειλικρίνεια. Σαν ένα συναρπαστικό travelling στο χώρο και στο χρόνο, σε μυθικά πρόσωπα της μεγάλης οθόνης και εμβληματικά κινηματογραφικά στούντιο, οικείους τόπους και άγνωστα τοπία, διαφορετικές ηπείρους και πόλεις του κόσμου σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης.
Ο διευθυντής φωτογραφίας Γιώργος Αρβανίτης, πνεύμα ανήσυχο και μαχητικό, υπήρξε σε όλη την επαγγελματική του διαδρομή εφευρετικός και πολυμήχανος. Επινοώντας πειραματικές τεχνικές και εφαρμόζοντας ιδιότυπες λύσεις, ώστε κάθε φορά να έχει στην δουλειά του το επιθυμητό αποτέλεσμα. Υπηρετώντας πάντα με ζέση και προσήλωση την ιδέα ενός συλλογικού καλλιτεχνικού οράματος. Εμποτίζοντας τις εικόνες που κατέγραφε μέσα από τον φακό με την σφραγίδα του προσωπικού του ύφους και το αποτύπωμα ενός τρόπου φωτογράφησης δωρικού, αισθαντικού, σχεδόν χειροποίητου. Έτσι από τα πρώτα του βήματα την δεκαετία του εξήντα, όταν μεσουρανούσε ο παλιός ελληνικός κινηματογράφος, μέχρι και σήμερα, δουλεύει μεθοδικά την ατμόσφαιρα των πλάνων του, χωρίς τις περισσότερες φορές να διαθέτει την απαιτούμενη επάρκεια χρόνου και υλικών μέσων.
Με εργαλείο την μαγεία του φωτός μελετά εξονυχιστικά και εκμεταλλεύεται στο έπακρο την αινιγματική του δύναμη να μεταμορφώνει τα πρόσωπα και τους χώρους. Οργανώνει την σύνθεση, την ισορροπία και την γεωμετρία των κάδρων του με τέτοιο τρόπο ώστε η εικόνα που φτάνει στον θεατή να διαμεσολαβεί τα νοήματα του μύθου τις ανάγκες του σεναρίου και τις καλλιτεχνικές προθέσεις του σκηνοθέτη, με καθαρότητα και συνέπεια. Με κεντρικό στόχο οι φωτιστικές του επιλογές να μην υπηρετούν απλά και μόνο το προφανές και το αυτονόητο της δράσης των ηθοποιών, αλλά να διαυγάζουν και να ψυχογραφούν τους χαρακτήρες, κατευθύνοντας το βλέμμα στο ουσιώδες. Αποκαλύπτοντας με το ύφος των λήψεων και το χρώμα την ιδιαιτερότητα του τόπου, της εποχής και τις αδιόρατες πτυχές της υπόθεσης. Κατορθώνοντας το αισθητικό αποτέλεσμα να αποπνέει δραματικότητα και ένταση, με συνεχείς μεταβάσεις από το φως στο σκοτάδι, από τους απαλούς τόνους και τα ημιτόνια σκιοφωτισμού στις σκληρές αντιθέσεις που εξαϋλώνουν τις μορφές, θολώνουν τα περιγράμματα και μετατρέπουν τα πρόσωπα σε σκιές. Ακολουθώντας με προσήλωση τον δρόμο της αφαίρεσης και της λιτότητας.
Η συγγραφέας Ελισάβετ Χρονοπούλου, κινηματογραφίστρια και η ίδια, διευθύνει αποτελεσματικά την γνωριμία του αναγνώστη με τον φωτογράφο-δημιουργό, καθοδηγώντας με ευαισθησία αυτήν την διαλογική περιπλάνηση σε δύσκολες εποχές, εμβληματικές ταινίες, τυχαία περιστατικά και μοιραίες καθοριστικές συναντήσεις. Εκφράζοντας με ένα επαναλαμβανόμενο «μα πώς», την ειλικρινή απορία της, γι’ αυτήν την σχεδόν μυθιστορηματική πορεία. Επιλέγοντας να αφήσει τον Γιώργο Αρβανίτη να μοντάρει την ταινία της ζωής του χωρίς να προσπαθεί να μετατρέψει τις εντυπωσιακές και γλαφυρές εξιστορήσεις του σε μια ενιαία γραμμική αφήγηση. Θέτοντας τα ερωτήματα, συλλέγοντας τις απαντήσεις και παρεμβάλλοντας τις δικές της κριτικές θέσεις και ερμηνείες, συνθέτει εμπειρίες και βιώματα, σκηνές και συμβάντα, συγκινητικά, οδυνηρά και ευτράπελα, τρυφερά και χαρμόσυνα, του παρελθόντος και του παρόντος βίου του. Με αυτόν τον τρόπο ο αναγνώστης αφουγκράζεται αυτούσια τη νηφάλια φωνή του δημιουργού, ο οποίος ανασύρει στην επιφάνεια θραύσματα από τα δύσκολα χρόνια της ελληνικής επαρχίας κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Μιλά για τον πρόωρο θάνατο του αντάρτη πατέρα, που βγήκε στο βουνό από αξιοπρέπεια και αυτοσεβασμό, αντιδρώντας στην τρομοκρατία των φασιστών, την πολυετή φυλάκιση και τα βασανιστήρια της μάνας, την εκρίζωση των παιδιών από το χωριό Δίλοφο της Φθιώτιδας και την εγκατάσταση του εξαετούς Γιώργου στη Νέα Πεντέλη, όπου κοντά στην οικογένεια του θείου του γνώρισε την αγάπη και την ασφάλεια. Την σκληρή δουλειά και την οδυνηρή μοναξιά αλλά και την υπέρβαση των τραυμάτων της παιδικής ηλικίας με πολύ διάβασμα, πείσμα και αδάμαστη θέληση. Για να αλλάξει την ρώτα της ζωής του. Και όταν η τύχη και η μαχητικότητά του τον οδήγησαν, νεαρό τότε ηλεκτρολόγο και σπουδαστή δραματικής σχολής, να εργαστεί κοντά στον Φίνο σαν βοηθός οπερατέρ και μετά στα εικοσιπέντε του σαν διευθυντής φωτογραφίας, δεν θα επαναπαυτεί στη σταθερότητα μιας θέσης στην ακμάζουσα τότε βιομηχανία του δημοφιλούς λαϊκού θεάματος. Θα συνεχίσει να ψάχνει να υποκαταστήσει τις αναγκαίες σπουδές με μια μαθητεία κοντά σε σημαντικούς σκηνοθέτες και ανθρώπους του πνεύματος. Μελετώντας προσεκτικά στο έργο των μεγάλων ζωγράφων, παλιών και συγχρόνων, το αίνιγμα της επίδρασης του φωτός στην κατασκευή της ποιητικής σαγήνης της εικόνας. Χρησιμοποιώντας σαν πρώτη ύλη στον Θίασο του Αγγελόπουλο τα βιώματα από την σκοτεινή κλειστοφοβική επαρχία των πρώτων παιδικών του χρόνων που τον στιγμάτισαν και το καφενείο Νέον του Τσαρούχη. Και αυτή του η εμβάθυνση θα κάνει τον ζωγράφο να δηλώσει τον σεβασμό του στις υποδειγματικές εικαστικές του αναπαραστάσεις, που «ζωγραφίζουν» τους χώρους και τα πρόσωπα με αποκαλυπτικό και διαυγή τρόπο.
Στο ευανάγνωστο και κατατοπιστικό αυτό βιβλίο υπάρχει ένα εκτεταμένο φωτογραφικό υλικό από το προσωπικό αρχείο του Γιώργου Αρβανίτη, ασπρόμαυρες και έγχρωμες εικόνες από πολλές ταινίες του καθώς και ένα αναλυτικό, χρηστικό και εμπεριστατωμένο παράρτημα με όλη την φιλμογραφία του. Η συγγραφέας με ευαισθησία, σεβασμό και γνώση τιμά τη ζωή και το έργο του ανασυνθέτοντας τα θραύσματα των εξομολογήσεών του και κομμάτια της βιογραφίας του. Αποτυπώνει μια λαμπερή καριέρα, μια αγαπημένη οικογένεια, τη μόνιμη εγκατάσταση στη Γαλλία, ένα πλήθος συνεργασιών με αξιόλογους σκηνοθέτες, έναν σταθερό και μυστικό δεσμό με την τέχνη του που λειτουργεί σαν πυξίδα. Ένα καθαρό επίμονο βλέμμα που κοιτάζει τον κόσμο αχόρταγα, θέλοντας ολόψυχα να τον ερμηνεύσει και να τον αποτυπώσει:
«Κοίτα» μοιάζει να λέει η συγγραφέας στον αναγνώστη, όλα είναι δυνατά, αρκεί να το πιστέψεις, να το διεκδικήσεις και να το προσπαθήσεις με όλες σου τις δυνάμεις. Όπως ο Γιώργος Αρβανίτης.