 |
| Μαλβίνα Παναγιωτίδη, Wrong side of the bed III, 2019, χαλκός, νίκελ, ατσάλι,159 x 50 x 60 εκ., φωτ: Στάθης Μαμαλάκης |
ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΜΠΟΥΡΑ*
Μπορεί η Ρωμαϊκή αρένα να ανέβαζε και να κατέβαζε
αναρριχητικά ερπετοειδή στην κυλιόμενη σκάλα τής εξουσίας… Μπορεί ο Βυζαντινός
Ιππόδρομος και τα παραθεατρικά, παιδεραστικά θεάματά του να έβγαζαν μέχρι και
αυτοκράτειρες... Μπορεί τα «ιερά τέρατα» να έκαναν Τέχνη αυτοπυρπολούμενα,
παραγνωρισμένα, εξορισμένα, καταδικασμένα… Μπορεί οι αληθείς πρωτοπόροι τής
Λογοτεχνίας και τής Τέχνης να εισέπραξαν την καθολική χλεύη τής εποχής τους…
Μπορεί να κινδυνεύει κάθε μέρα η περίφημη «Ελευθερία τού Λόγου», για την οποία
παλεύουμε νυχθημερόν κι είμαστε πανέτοιμοι κάθε στιγμή να θυσιάσουμε τη ζωή μας
στο βωμό αυτού του υψηλού Ιδανικού… Μπορεί στις μεταβατικές εποχές καταρρεύσεως
των μεγάλων αυτοκρατοριών, η πολιτισμική παρακμή να εκφράζεται «καλλιτεχνικά»
με την ματαιόδοξη κυριαρχία τής υποκουλτούρας… Μπορεί ο Αισχύλος, Ο Ευριπίδης,
ο Φρύνιχος, ο Σωκράτης, ο Μολιέρος, ο Καβάφης, ο Κουν… να γίνονται στόχος των
αργυρώνητων Ταρτούφων τού καιρού τους. Μπορεί οι πάσης φύσεως Σοφολογιότατες,
οι Αρχοντοχωριάτες, οι Κόλακες, τα Παράσιτα της όποιας εξουσίας να είναι ένα
διαχρονικό ζιζάνιο στο καλλιεργημένο χωράφι τού Πνεύματος. Μπορεί ο Πολιτισμός
να εξελίσσεται μέσα από αρμονικά σκαμπανεβάσματα (όπως εκφράζονται από την
μαθηματική καμπύλη τού Gauss). Μπορεί το
θέατρο να είναι σύμβαση, μια ανώδυνη εκτόνωση, μία συμφωνία μεταξύ ενηλίκων και
ελευθέρων πολιτών, μπορεί να οξύνει την ενσυναίσθηση, μπορεί να είναι «μίμησις
πράξεως» (τελείας ή …γελοίας). Μπορεί ο «τρελός τού Βασιλιά» στις σαιξπηρικές
τραγωδίες να έλεγε περισσότερες φιλοσοφημένες εξυπνάδες απ’ όσες ίσως θα
επέτρεπε η πραγματική Ελισάβετ η Πρώτη (η …καρατόμος) στους
μυστικοσυμβούλους της. Μπορεί η σκηνική πράξη να προϋποθέτει αυξημένη αίσθηση
τού χιούμορ και εξασκημένες ψυχοσωματικές και νοητικές αντοχές. Μπορεί τέλος
πάντων όλα να είναι επιτρεπτά, όλα να είναι θεμιτά στους καλλιτέχνες, μπορεί,
μπορεί…
Όταν το μακρινό εκείνο 1954 ξεκίνησε το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ως «τουριστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις» υπό την Αιγίδα τού Κράτους (τότε ήταν Υπηρεσία Αυτεπιστασίας στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού), ο πήχυς τέθηκε εξαρχής υψηλά, όσο κι αν το κοινό δεν ακολούθησε αμέσως. Είναι γνωστό το επεισόδιο με τον φύλακα από το Λιγουριό, που απαγόρεψε την είσοδο στην Επίδαυρο στην μεγάλη Κατίνα Παξινού, λέγοντάς της το αμίμητο «Μωρ’, δεν μπαίνεις, δεν πα’ να είσαι και η Μάγια Μελάγια...». Σήμερα η Μάγια Μελάγια κάθεται στον θώκο κι η όποια Παξινού δεν περνάει ούτε κάτω από τον Ισθμό.
Σημεία των καιρών. Παρακμή. Μεταιχμιακή μετάβαση προς μια άλλη, ελεύθερη, αναγεννησιακή, φωτεινή, ανοικτή παγκόσμια κοινωνία της Πληροφορίας, χάρη στη Δημοκρατία τού Διαδικτύου και στους κβαντικούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές, που θα πολλαπλασιάζουν στο έπακρο τις λογικές διεργασίες τού εγκεφάλου μας.
Και με την Τέχνη τι γίνεται; Το θέατρο λειτουργεί και ως κοινοβούλιο, και ως ανοικτή ομαδική δραματοθεραπεία και ως μεγάλο ελεύθερο πανεπιστήμιο και ως αρένα, και ως ιππόδρομος, αφού συνδυάζει όλες τις τέχνες κι επιστήμες και αποτελεί καθρέφτη τής εποχής του.
Το «εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω» ενέχει πολλές οπτικές, προοπτικές, δυνατότητες, συνυποδηλώσεις. Συνήθως «ο δρόμος προς την Κόλαση είναι στρωμένος με αγαθές προθέσεις». Ηθοποιοί που δεν ξέρουν ούτε ορθοφωνία, που δεν γνωρίζουν καν τι εστί διαφραγματική αναπνοή, που κραυγάζουν μέσα στο αυτί μας μέσα από «ψείρες», άμουσοι μεταφραστές, αδήλωτοι μεταπράτες κι εμπορικοί αντιπρόσωποι, εισαγωγείς ληγμένων πρωτοποριών από την Εσπερία, θεωρώντας μας αυτόχρημα ως βάρβαρους ιθαγενείς και την πολιτιστική μας περιρρέουσα ατμόσφαιρα οιονεί επαρχιώτικη…
Η Ποίησις και η Οίησις διαφέρουν κατά ένα πι. Πόσο μυστήριος είναι όμως αυτός ο ανυπολόγιστος αριθμός π! Δεν ζητάμε από τους καλλιτέχνες και τους λογοτέχνες μας να τετραγωνίσουν τον κύκλο. Να δείξουν επαγγελματισμό και σοβαρότητα, όπως όλοι οι πωλητές προϊόντων και οι πάροχοι υπηρεσιών ζητάμε. Απαιτούμε το σελοφαρισμένο, καλά πλασαρισμένο και ακριβοπληρωμένο (με χρήματα τού φτωχού φορολογούμενου λαού) καλλιτεχνικό «προϊόν» να πληροί κάποιες διεθνείς προδιαγραφές. Και ναι, μεν, δεν υπάρχει ακόμη ISO για την Τέχνη κι δεν πρέπει να υπάρξει. Όμως δεν μπορούν διάφορα «παπαγαλάκια» τού Χρηματιστηρίου τής Τέχνης να κατηγορούν τους κριτικούς για λογοκρισία, όταν ευθύς εξαρχής, από τις χιλιάδες προτάσεις που υποβάλλονται κάθε χρόνο στο επίσημο κρατικό φεστιβάλ και στα κρατικά θέατρα τής πολύπαθης χώρας μας, γίνεται ΕΠΙΛΟΓΗ, με θολά ή και ανύπαρκτα, υποκειμενικά, συντεχνιακά ή άλλα κριτήρια. Η ελευθερία τού λόγου ισχύει για τους βυσσοδομούντες καλλιτέχνες αλλά όχι και για τους κριτικούς;
Γιατί τι άλλο είναι οι επίσημες θεατρικές σκηνές, η τουριστική βιτρίνα τής χώρας; Η κυλιόμενη σκάλα που θα οδηγήσει τους νέους ακοπίαστα και αβασάνιστα στην προνομιούχα θέση των κατεστημένων; Και ναι, μεν, ο ναός τής Εφέσου, ένα από τα θαύματα τού αρχαίου κόσμου, χρειάστηκε πολλές δεκαετίες Γνώσης κι Επιστήμης για να δομηθεί, ενώ ο καταστροφέας, αποδομητής, εμπρηστής Ηρόστρατος χρειάστηκε μόνον μία ακόλαστη νύχτα για να αφανίσει το αριστούργημα.
Τα μεγάλα κλασικά κείμενα δεν κινδυνεύουν. Γράφονται κι άλλα, εδώ και τώρα, που θα αναγνωριστούν ως αριστουργήματα με τη στατιστική χρονοκαθυστέρηση μίας (τουλάχιστον) γενιάς. Δουλειά τού κριτικού είναι να ανακαλύψει και να προβάλλει τα αριστουργήματα που γράφονται στο παρόν, για να ανθίσουν στο άμεσο ή απώτερο μέλλον. Κι ευτυχώς υπάρχει σωρεία νέων λογοτεχνών και καλλιτεχνών. Ας παλέψουμε όλοι μαζί ως ενεργοί πολίτες, ως ακάματοι πνευματικοί εργάτες, να βρουν στον ήλιο μοίρα όλοι οι αναξιοπαθούντες, ενώ οι ματαιοκάματοι ας κάνουν λίγο πέρα, ας αποσυρθούν στις πειρατικές σπηλιές τους να φάνε τα λάφυρα. Φτάνουν για πολλές ζωές. Η απληστία τους όμως συναγωνίζεται τη ματαιοδοξία (ασφαλής ένδειξη κενότητας).
Πέθανε κι ο Κούντερα. Εγκαίρως, ίσως.
Όταν το μακρινό εκείνο 1954 ξεκίνησε το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου ως «τουριστικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις» υπό την Αιγίδα τού Κράτους (τότε ήταν Υπηρεσία Αυτεπιστασίας στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού), ο πήχυς τέθηκε εξαρχής υψηλά, όσο κι αν το κοινό δεν ακολούθησε αμέσως. Είναι γνωστό το επεισόδιο με τον φύλακα από το Λιγουριό, που απαγόρεψε την είσοδο στην Επίδαυρο στην μεγάλη Κατίνα Παξινού, λέγοντάς της το αμίμητο «Μωρ’, δεν μπαίνεις, δεν πα’ να είσαι και η Μάγια Μελάγια...». Σήμερα η Μάγια Μελάγια κάθεται στον θώκο κι η όποια Παξινού δεν περνάει ούτε κάτω από τον Ισθμό.
Σημεία των καιρών. Παρακμή. Μεταιχμιακή μετάβαση προς μια άλλη, ελεύθερη, αναγεννησιακή, φωτεινή, ανοικτή παγκόσμια κοινωνία της Πληροφορίας, χάρη στη Δημοκρατία τού Διαδικτύου και στους κβαντικούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές, που θα πολλαπλασιάζουν στο έπακρο τις λογικές διεργασίες τού εγκεφάλου μας.
Και με την Τέχνη τι γίνεται; Το θέατρο λειτουργεί και ως κοινοβούλιο, και ως ανοικτή ομαδική δραματοθεραπεία και ως μεγάλο ελεύθερο πανεπιστήμιο και ως αρένα, και ως ιππόδρομος, αφού συνδυάζει όλες τις τέχνες κι επιστήμες και αποτελεί καθρέφτη τής εποχής του.
Το «εικόνα σου είμαι κοινωνία και σου μοιάζω» ενέχει πολλές οπτικές, προοπτικές, δυνατότητες, συνυποδηλώσεις. Συνήθως «ο δρόμος προς την Κόλαση είναι στρωμένος με αγαθές προθέσεις». Ηθοποιοί που δεν ξέρουν ούτε ορθοφωνία, που δεν γνωρίζουν καν τι εστί διαφραγματική αναπνοή, που κραυγάζουν μέσα στο αυτί μας μέσα από «ψείρες», άμουσοι μεταφραστές, αδήλωτοι μεταπράτες κι εμπορικοί αντιπρόσωποι, εισαγωγείς ληγμένων πρωτοποριών από την Εσπερία, θεωρώντας μας αυτόχρημα ως βάρβαρους ιθαγενείς και την πολιτιστική μας περιρρέουσα ατμόσφαιρα οιονεί επαρχιώτικη…
Η Ποίησις και η Οίησις διαφέρουν κατά ένα πι. Πόσο μυστήριος είναι όμως αυτός ο ανυπολόγιστος αριθμός π! Δεν ζητάμε από τους καλλιτέχνες και τους λογοτέχνες μας να τετραγωνίσουν τον κύκλο. Να δείξουν επαγγελματισμό και σοβαρότητα, όπως όλοι οι πωλητές προϊόντων και οι πάροχοι υπηρεσιών ζητάμε. Απαιτούμε το σελοφαρισμένο, καλά πλασαρισμένο και ακριβοπληρωμένο (με χρήματα τού φτωχού φορολογούμενου λαού) καλλιτεχνικό «προϊόν» να πληροί κάποιες διεθνείς προδιαγραφές. Και ναι, μεν, δεν υπάρχει ακόμη ISO για την Τέχνη κι δεν πρέπει να υπάρξει. Όμως δεν μπορούν διάφορα «παπαγαλάκια» τού Χρηματιστηρίου τής Τέχνης να κατηγορούν τους κριτικούς για λογοκρισία, όταν ευθύς εξαρχής, από τις χιλιάδες προτάσεις που υποβάλλονται κάθε χρόνο στο επίσημο κρατικό φεστιβάλ και στα κρατικά θέατρα τής πολύπαθης χώρας μας, γίνεται ΕΠΙΛΟΓΗ, με θολά ή και ανύπαρκτα, υποκειμενικά, συντεχνιακά ή άλλα κριτήρια. Η ελευθερία τού λόγου ισχύει για τους βυσσοδομούντες καλλιτέχνες αλλά όχι και για τους κριτικούς;
Γιατί τι άλλο είναι οι επίσημες θεατρικές σκηνές, η τουριστική βιτρίνα τής χώρας; Η κυλιόμενη σκάλα που θα οδηγήσει τους νέους ακοπίαστα και αβασάνιστα στην προνομιούχα θέση των κατεστημένων; Και ναι, μεν, ο ναός τής Εφέσου, ένα από τα θαύματα τού αρχαίου κόσμου, χρειάστηκε πολλές δεκαετίες Γνώσης κι Επιστήμης για να δομηθεί, ενώ ο καταστροφέας, αποδομητής, εμπρηστής Ηρόστρατος χρειάστηκε μόνον μία ακόλαστη νύχτα για να αφανίσει το αριστούργημα.
Τα μεγάλα κλασικά κείμενα δεν κινδυνεύουν. Γράφονται κι άλλα, εδώ και τώρα, που θα αναγνωριστούν ως αριστουργήματα με τη στατιστική χρονοκαθυστέρηση μίας (τουλάχιστον) γενιάς. Δουλειά τού κριτικού είναι να ανακαλύψει και να προβάλλει τα αριστουργήματα που γράφονται στο παρόν, για να ανθίσουν στο άμεσο ή απώτερο μέλλον. Κι ευτυχώς υπάρχει σωρεία νέων λογοτεχνών και καλλιτεχνών. Ας παλέψουμε όλοι μαζί ως ενεργοί πολίτες, ως ακάματοι πνευματικοί εργάτες, να βρουν στον ήλιο μοίρα όλοι οι αναξιοπαθούντες, ενώ οι ματαιοκάματοι ας κάνουν λίγο πέρα, ας αποσυρθούν στις πειρατικές σπηλιές τους να φάνε τα λάφυρα. Φτάνουν για πολλές ζωές. Η απληστία τους όμως συναγωνίζεται τη ματαιοδοξία (ασφαλής ένδειξη κενότητας).
Πέθανε κι ο Κούντερα. Εγκαίρως, ίσως.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου