Υπάρχει ζωή στην Ευρώπη;

ΑΠΟ ΤΙΣ ΦΥΣΙΚΟΜΑΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ

Του Χρήστου Λάσκου*

KEVIN PETER HAND, Ωκεανοί στο διάστημα, μετάφραση: Γιάννης Παπαδόγγονας, εκδόσεις Εφαλτήριο, σελ. 304

Hic sunt dracones

Εδώ υπάρχουν δράκοι

Το παράθεμα που προηγείται αναγράφεται σε μια υδρόγειο του 1510, για να προειδοποιήσει σχετικά με τις περιοχές του πλανήτη μας, που ανήκαν στον άγνωστο ακόμη τότε κόσμο. Και οι άνθρωποι της εποχής εκείνης πίστευαν πραγματικά, πως γύρω από την κατοικημένη Γη βρίσκονταν πλήθος τεράτων, αποκρουστικών και επικίνδυνων.

Τώρα που ξέρουμε πως δράκοι δεν υπάρχουν, εδώ και 65 εκατομμύρια χρόνια στη Γη, από τότε, δηλαδή, που αφανίστηκαν οι δεινόσαυροι και επιπλέον οι ορίζοντές μας άνοιξαν τόσο, που να περιλαμβάνουν πια σχεδόν το σύνολο του αστρονομικού Σύμπαντος, οι δράκοι μετατοπίστηκαν κι αυτοί εκτός Γης. Δεν έπαψαν, όμως, να «υφίστανται». Γι’ αυτό η μεγάλη πλειοψηφία των έργων επιστημονικής φαντασίας απεικονίζει τους εξωγήινους σαν τερατώδη πλάσματα, αλλόκοτα και τρομακτικά, συνηθέστατα, μάλιστα, με ανθρωπομορφικό τρόπο, σαν δίποδα γλοιώδη και κανιβαλικά, σαν απέθαντα ζόμπι, σαν πλάσματα της κόλασης. Αυτό, βέβαια, είναι ακραία εφαρμογή τής εν γένει ξενόφοβής μας τάσης, που αντιλαμβάνεται τον άλλο σαν alien.

Υπάρχει, όμως, ζωή στην Ευρώπη; Θεωρώ πως το λογοπαίγνιο, που συνιστά ο τίτλος, θέτει ένα βάσιμο ερώτημα για τη γηραιά μας ήπειρο. Ωστόσο, η Ευρώπη στην οποία αναφέρεται, είναι ο τρίτος στη σειρά μεγάλος δορυφόρος του Δία, μετά την Ιώ και τον Γανυμήδη και πριν από την Καλλιστώ. Τα φεγγάρια αυτά είναι τα μεγαλύτερα του συστήματος του Δία και έχουν εξαιρετικές ιδιότητες. Για παράδειγμα, η Ιώ είναι, με διαφορά, το πιο ηφαιστειογενές σώμα του ηλιακού μας συστήματος - αυτή τη στιγμή κάποιο ηφαίστειο εκρήγνυται εκεί. Ενώ, τα άλλα τρία διαθέτουν, χωρίς αμφιβολία, τεράστιους ωκεανούς καλυμμένους από φλοιούς πάγου -όχι απαραίτητα υδάτινου- για τους οποίους υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις πως μπορεί να διαθέτουν κάποιου είδους ζωή. Η υπόθεση των ωκεανών υποστηρίζεται από τόσα πολλά στοιχεία, που, όπως ήδη σημείωσα, εμφανίζεται ως αναμφισβήτητη.

Εφόσον, λοιπόν, έχουμε νερό στο κοντινό μας διάστημα και, μάλιστα, κατά πολύ περισσότερο -είκοσι φορές και πάνω- από αυτό της Γης, και εφόσον το νερό, στη δική μας, τουλάχιστον, εκδοχή της ζωής, είναι απολύτως αναγκαίο, είναι πολύ πιθανό, οι κόσμοι εκεί έξω, που διαθέτουν ωκεανούς, να είναι εξαιρετικά βιοδεκτικοί. Αν πάρουμε υπόψη μας, επιπλέον, πως, στις εξώτερες περιοχές του ηλιακού μας συστήματος, τα απαραίτητα για τη ζωή στοιχεία βρίσκονται σε πολύ μεγαλύτερη αναλογία από ό,τι στη Γη, τότε αυτοί οι κόσμοι είναι πολύ πιο βιοδεκτικοί από τη Γη. Αυτό δεν σημαίνει πως έχουν ζωή. Σημαίνει, όμως, πως οι αρχικές πιθανότητες να αναπτύξουν τις απαρχές της ζωής ήταν μεγαλύτερες από όσο στη Γη.

Και δεν περιορίζονται αυτά τα δεδομένα μόνο στους τρεις δορυφόρους του Δία, ιδίως, για λόγους που εξηγεί αναλυτικά ο Χαντ, στην Ευρώπη. Περιλαμβάνουν, εξίσου, τον Εγκέλαδο και τον Τιτάνα του Κρόνου, εξαιρετικούς υποψήφιους, ίσως και τον Μίμα. Περιλαμβάνουν τη Μιράντα και την Τιτάνια του Ουρανού και τον Τρίτωνα του Ποσειδώνα. Περιλαμβάνουν ακόμη και τον Πλούτωνα, τον ένατο πλανήτη μέχρι πρόσφατα, όταν η Διεθνής Αστρονομική Κοινότητα του στέρησε αυτόν τον χαρακτηρισμό, όχι, όμως, και την ύπαρξη και τα χαρακτηριστικά του. Να πώς το θέτει ο Χαντ:

«Από πλευράς βιοδεκτικότητας, ο Πλούτων είναι συναρπαστικός. Παρότι ίσως να μην παρουσιάζει ιδιαίτερη υδροθερμική δραστηριότητα ή κυκλική επίδραση νερού με πετρώματα, το απόθεμά του σε ενώσεις του άνθρακα και του αζώτου τον θέτει αυτομάτως, κατά την αστροβιολογική μου άποψη, στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος. Αν διαπιστωνόταν ότι ο Πλούτων διαθέτει ζωή, δεν θα δίσταζα σχεδόν καθόλου να ισχυριστώ ότι η ζωή υπάρχει παντού. Κόσμοι σαν τον Πλούτωνα θα πρέπει να αφθονούν στο Σύμπαν - συνεπώς, αν έχει αναπτυχθεί ζωή, στην επιφάνεια ή στο εσωτερικό του Πλούτωνα, τότε σχεδόν σε κάθε άστρο θα πρέπει να υπάρχει ένας ή περισσότεροι βιοδεκτικοί, ή κατοικημένοι, κόσμοι σαν τον Πλούτωνα που να σφύζουν από ζωή.

Όταν αναφερόμαστε, βέβαια, σε εξωγήινη ζωή, δεν εννοούμε αναγκαστικά νοήμονα βιολογικά όντα, ούτε οπωσδήποτε πολυκύτταρους οργανισμούς. Όπως σημείωνα σε προηγούμενη παρουσίαση -των «Εξωγήινων» του Τζιμ αλ Χαλίλι- όταν θα βρεθεί το πρώτο βακτήριο στον μεγάλο ωκεανό της Ευρώπης ή ο οποιοσδήποτε μικροοργανισμός στους πάγους του Εγκέλαδου ή στις θάλασσες υδρογονανθράκων του Τιτάνα, γιατί όχι και βαθιά μέσα στο έδαφος του Άρη ή στα σύννεφα της Αφροδίτης, το ερώτημα θα έχει ήδη απαντηθεί. Αν βρούμε ζωή, οσοδήποτε στοιχειώδη, οπουδήποτε έξω από τη Γη, θα είναι εντελώς βάσιμος ο ισχυρισμός ότι το Σύμπαν είναι γεμάτο ζωή. Στο βιβλίο, ωστόσο, διερευνάται επί μακρόν και η δυνατότητα ύπαρξης νοήμονος ζωής, σε ακραίες, κατά τη δική μας αντίληψη, συνθήκες

Ο Χαντ μας προσφέρει ένα μοναδικό επιστημονικό έργο, το οποίο διεξέρχεται με βαθύ τρόπο, όχι μόνο τα όσα ήδη αναφέρθηκαν αλλά και το ερώτημα σχετικά με το τί είναι αυτό που ψάχνουμε, τι είναι ζωή, δηλαδή, και με πόσες, πολύ διαφορετικές μορφές, από τα θεμέλια κιόλας, θα μπορούσε να εμφανιστεί. Ασχολείται πολύ με τους «τοπικούς μας εξωγήινους», που ζουν σε μεγάλα βάθη των γήινων ωκεανών, εκεί που το φως ποτέ δεν φτάνει, καθώς και με τα αλλόκοτα ενδιαιτήματά τους και τις «χαμένες» υποθαλάσσιες «πόλεις» τους - καθώς και με τις εξωφρενικές μορφές τους. Κυρίως, όμως, μας δίνει τη δυνατότητα να φανταστούμε καταστάσεις, που κανένα έργο επιστημονικής φαντασίας δεν είναι δυνατό να προσεγγίσει ούτε από μακριά.

Πρόκειται για ένα από τα καλύτερα βιβλία στο θέμα, χωρίς αμφιβολία.

*Ο Χρήστος Λάσκος είναι εκπαιδευτικός

Ηλίας Παπαηλιάκης, Εργοστάσιο παιχνιδιών, 2021, χρώματα λαδιού σε καμβά, 350 x 400 εκ.