Ποίηση της Οδησσού

Του Παναγιώτη Βούζη*

ILYA KAMINSKY, Deaf Republic, Gray wolf Press, Minneapolis USA, p. 80

Και όταν βομβάρδιζαν τα σπίτια των άλλων, εμείς // διαμαρτυρηθήκαμε / όμως όχι αρκετά, τους εναντιωθήκαμε όμως όχι // αρκετά. Βρισκόμουν / στο κρεβάτι μου, γύρω από το κρεβάτι η Αμερική // κατέρρεε: το ένα αόρατο σπίτι μετά το άλλο αόρατο σπίτι μετά το άλλο. // Έβγαλα μια καρέκλα έξω και κοίταζα τον ήλιο. // Τον έκτο μήνα / της ολέθριας βασιλείας του οίκου του χρήματος // στην οδό του χρήματος στην πόλη του χρήματος στη χώρα του χρήματος, / μεγάλη μας χώρα του χρήματος, εμείς (συγχώρεσέ μας) // ζούσαμε ευτυχισμένα στη διάρκεια του πολέμου.

(“Whe Lived Happily During the War”)

Ο ποιητής και κριτικός Ilya Kaminsky γεννήθηκε στην Οδησσό το 1977, όταν αυτή ήταν τμήμα της Σοβιετικής Ένωσης. Σε ηλικία τεσσάρων ετών έχασε σε μεγάλο ποσοστό την ακοή του. Το 1993 πήραν την απόφαση να μεταναστεύσουν στις Ηνωμένες Πολιτείες, επειδή γινόταν όλο και πιο δύσκολο για την εβραϊκή οικογένειά του να ζουν στην Ουκρανία. Εκεί άρχισε να γράφει ποίηση στα αγγλικά. Η συλλογή του, με τον τίτλο Dancing in Odessa (Χορεύοντας στην Οδησσό), είχε ευρεία αναγνώριση και μεταφράστηκε σε είκοσι γλώσσες. Η συλλογή Deaf Republic (Κωφή δημοκρατία) εκδόθηκε το 2019, δεκαπέντε χρόνια μετά την προηγούμενη, και αμέσως χαρακτηρίστηκε ως ένα σύγχρονο έπος.

Τα ποιήματα εδώ οργανώνονται βάσει ενός σχεδίου το οποίο παραπέμπει σε θεατρικό έργο σε δύο πράξεις. Στην αρχή μάλιστα παρουσιάζονται οι Dramatis Personae. Η υπόθεση εκτυλίσσεται σε μία πόλη η οποία ονομάζεται Vasenka και τελεί υπό ξένη κατοχή και στρατιωτικό νόμο. Η κατάληψη της Vasenka έγινε με το πρόσχημα της προστασίας της ελευθερίας της. Τα γεγονότα ξεκινούν όταν, σε μία παράσταση κουκλοθέατρου στην πλατεία της πόλης, ένα κωφό παιδί δολοφονείται από τους στρατιώτες οι οποίοι διαλύουν την απαγορευμένη συγκέντρωση των θεατών. Τότε ξεσπά μία ιδιότυπη εξέγερση κατά την οποία πολλοί από τους κατοίκους προσποιούνται, σε μία πράξη ανυπακοής ενώπιον των στρατιωτών, πως είναι κωφοί (Η χώρα μας ξύπνησε το επόμενο πρωί και αρνήθηκε να ακούει τους στρατιώτες // Στο όνομα του Petya αρνούμαστε… “Deafness, an Insurgency, Begins” [«Η κωφότητα, μία εξέγερση, αρχίζει»]).

Παρέμβλητα στο κείμενο βρίσκονται εικονογράμματα, τα οποία απεικονίζουν δύο χέρια. Αυτά σχηματίζουν τα σύμβολα μίας νοηματικής γλώσσας, η οποία, όπως εξηγείται στις σημειώσεις του βιβλίου, επινοήθηκε από τους πολίτες της Vasenka, στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν έναν κώδικα επικοινωνίας άγνωστο στις αρχές. Στην Deaf Republic υποστηρίζεται ότι το να ακούς συνιστά εμπόδιο, ενώ η κωφότητα πλεονέκτημα, και διακυρήσσεται ότι «οι κωφοί δεν πιστεύουν στη σιωπή. Η σιωπή αποτελεί εφεύρεση της ακοής». Η απουσία του λόγου δίνει δύναμη, ανάγεται σε καταστατική αρχή της ύπαρξης και σε προϋπόθεση της ανατροπής. Όμως η κωφότητα αποδεικνύεται εδώ ηθικά αμφίσημη κατάσταση, καθώς αντιπροσωπεύει, ταυτόχρονα, την ανθρώπινη τάση να παραμένει κάποιος απαθής απέναντι στον πόνο του άλλου. Προκειμένου ο αναγνώστης να μην παρηγορείται από την απόσταση την οποία του εξασφαλίζει η πρόσληψη αυτών των ποιημάτων ως παραβολών και όχι ως αυθεντικών ειδήσεων, το βιβλίο ξεκινά με το ποίημα “We Lived Happily During the War”, όπου η αυταρέσκεια της Αμερικής, δεδομένων των πολέμων τους οποίους προκάλεσε ή υποστήριξε, στρέφεται εναντίον της. Και η ενοχή δεν περιορίζεται στα όρια των Ηνωμένων Πολιτειών αλλά καθίσταται καθολική. Αφορά στον καθένα ο οποίος παρακολουθεί στην οθόνη, έστω και συγκινημένος, τα εκάστοτε τραγικά τεκταινόμενα.

Η Deaf Republic είναι μία πολύ σημαντική ποιητική συλλογή. Τον προφανή λόγο της σπουδαιότητάς της αποτελεί βέβαια ο πόλεμος στην Ουκρανία, τον οποίο σχεδόν τον προφητεύει. Προλαμβάνει επίσης την πανδημική συγκυρία και την ακραία εργαλειοποίησή της, ιδιαίτερα με τη μορφή της συστηματικής συμπεριφορικής χειραγώγησης μέσω του φόβου. Στο ποίημα “Checkpoints” («Σημεία ελέγχου») οι στρατιώτες αναρτούν σε πόρτες και κολώνες την οδηγία «Η κώφωση συνιστά μία πολύ μεταδοτική ασθένεια. Για τη δική σας προστασία, όλοι όσοι έχετε βρεθεί σε μολυσμένες περιοχές πρέπει να παραδοθείτε μέσα σε εικοσιτέσσερις ώρες, για να τεθείτε σε καραντίνα!». Όμως το πιο βασικό στοιχείο της συλλογής έγκειται στο γεγονός ότι εδώ εξετάζονται οι αντοχές της γλώσσας σε μία διαιωνιζόμενη κατάσταση εξαίρεσης. Το προηγούμενο είναι ίσως πιο επίκαιρο και από τον πόλεμο, σήμερα όπου ο λόγος έχει μετατραπεί σε μία πληθωριστικά μονότονη και μονοσήμαντη ερμηνεία των επάλληλων και αδιάκοπων κρίσεων και ο αντίλογος περιθωριοποιείται ή και διώκεται. Ο Ilya Kaminsky ερευνά για ένα είδος γλώσσας η οποία θα κωφεύει στην ένταση του κυρίαρχου κώδικα.

*Ο Παναγιώτης Βούζης είναι δρ κλασικής φιλολογίας

Απόλλων Γλύκας, Lookout, 2022, inkjet εκτύπωση σε Hahnemuhle Photo Rag matt paper, UV τζάμι
σε αυτοσχέδια ακρυλική κορνίζα και μεταλλική βάση, 80 x 60 x 10 εκ.