Η «λυρική γενιά» κατακτά τη Δύση

 Άποψη της έκθεσης του Γιάννη Λασηθιωτάκη Οι Πύλες του Παραδείσου στην γκαλερί ΔΛ

Του Νίκου Κασφίκη*

ΦΡΑΝΣΟΥΑ ΡΙΚΑΡ, Η λυρική γενιά, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας, επίμετρο Λάκης Προγκίδης, εκδόσεις Μάγμα, σελ. 360

Σπουδαίος συγγραφέας δεν είναι μόνο αυτός που εισάγει κάτι νέο και ρηξικέλευθο στον χώρο της σκέψης. Είναι κι εκείνος που με ζηλευτή απλότητα καταφέρνει να ζωντανέψει την πραγματικότητα πίσω απ’ τα γεγονότα και τους αριθμούς, εν προκειμένω να συνθέσει το πορτρέτο μιας γενιάς τόσο κομβικής και χειμαρρώδους για τη σύγχρονη Δύση όσο ήταν η γενιά των Baby Boomers. Στο πρόσφατα μεταφρασμένο του δοκίμιο με τίτλο Η λυρική γενιά (εκδόσεις Μάγμα, 2020), ο Kαναδός συγγραφέας και καθηγητής λογοτεχνίας Φρανσουά Ρικάρ σταχυολογεί κάποιες απ’ τις δυνατότερες κριτικές φωνές του 20ού αιώνα, τόσο από το χώρο της θεωρίας όσο κι απ’ αυτόν της λογοτεχνίας, και καταφέρνει να δώσει υπόσταση, δηλαδή να δει μέσα απ’ τα ίδια της τα μάτια, μια γενιά ανθρώπων που με την ελαφρότητα ως τρόπο ζωής σφράγισε τη μοίρα της Δύσης από τα μέσα του 20ού αιώνα και έπειτα. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μάλιστα, σχεδόν υπαρξιακό, να μελετήσουμε την αφετηρία αυτής της γενιάς διότι, είτε θέλουμε να το παραδεχτούμε είτε όχι, είτε τοποθετούμε τους εαυτούς μας υπέρ είτε κατά του κόσμου που αυτή διαμόρφωσε, είμαστε τέκνα της: όχι μόνο γιατί μας δάνεισε το λεξιλόγιό της απ’ το οποίο σκεφτόμαστε τον κόσμο γύρω μας, αλλά, ακόμα βαθύτερα, γιατί μας δίδαξε πώς να τον κατοικούμε, πώς να τον βιώνουμε, πώς να διασκεδάζουμε και τι μας κάνει να πλήττουμε.

Η αφηγηματική απλότητα του Ρικάρ κι η ζωντανή, εμπειρική του ματιά, μακριά από ναρκισσιστικά λεκτικά πυροτεχνήματα κι από ακαδημαϊκούς δυϊσμούς περί σωστού ή λάθους, όπως σχολιάζει ωραία κι ο Λάκης Προγκίδης στο επίμετρο της έκδοσης, καταφέρνει να αποδώσει την ορμή της εν λόγω γενιάς. Καταναλωτισμός, διασκέδαση, ανεκτικότητα, σεξουαλική απελευθέρωση, Χίπις, μεταβιομηχανική Δύση, ροκ μουσική, νεοφιλελευθερισμός, πολιτική των ταυτοτήτων, καταναλωτισμός και νεοφεμινισμός: όλες αυτές οι έννοιες κλειδιά για την κατανόηση του ύστερου καπιταλισμού όπως έχουμε συνηθίσει να λέμε, προσδένονται πάνω στο ορμητικό άλμα της γενιάς των Baby Boomers. Ο Καναδός συγγραφέας καταφέρνει έτσι να προσφέρει στον αναγνώστη μια αρχή, μια γενική εικόνα, μια χρήσιμη αφετηρία σχεδόν λυτρωτική για όσους από λάθος ή προσωπική λόξα κατέληξαν να ακολουθούν το αγωνιώδες και χωρίς τέλος έργο της κατανόησης αυτού του αφιλόξενου κόσμου.

Ποια είναι όμως αυτή η γενιά την οποία ο Ρικάρ, ακολουθώντας τον Μίλαν Κούντερα, ορίζει πολύ γλαφυρά ως λυρική; Εν συντομία, θα λέγαμε ότι η μεταπολεμική γενιά των Baby Boomers είναι η γενιά που, σε ένα ανθρωπολογικό επίπεδο, δεν θέλησε να μεγαλώσει ποτέ. Καθηλωμένη στη νεότητά της και αρνούμενη να ωριμάσει, αποκηρύσσει τον κόσμο ως μνήμη κι ως ευθύνη προκειμένου να τον ζήσει στο έπακρο από τη σκοπιά του αιώνιου τουρίστα. Είτε στη mainstream είτε στη εναλλακτική της μορφή, η ζωή θα λάβει αυτόν τον ελαφρύ, αέρινο και ναρκισσιστικό χαρακτήρα, ο οποίος δεν θα επηρεάσει μόνο τις πιο τρανταχτές πλευρές της ζωής όπως π.χ. την κατανάλωση προϊόντων, μα θα αλλάξει άρδην και τομείς όπως η πολιτική, η τέχνη, η ακαδημαϊκή σκέψη, οι έμφυλες σχέσεις, εμποτίζοντάς τους με τον ελαφρόμυαλο κι ατομοκεντρικό λυρισμό της. Εύστοχα ο Ρικάρ αποκαλεί «λυρική» αυτή τη γενιά που πρώτη στην ιστορία έθεσε τη ρευστότητα και την διαρκή αλλαγή ως μακροπρόθεσμο στόχο, που πρότεινε και πέτυχε την κατανάλωση της ίδιας της ζωής και την αποκήρυξη καθετί που απαιτεί αυτοπεριορισμό και θυσία, μιας και μόνον έτσι αποδίδεται αυτή ακριβώς η ρευστότητα κι η ανεμελιά που δικτατορικά επιβάλλεται στην εποχή μας. Για να αναφέρουμε μερικά μόνο τρανταχτά παραδείγματα της καθημερινότητας, ας θυμηθούμε τους νέους που με τα φορητά ηχεία τους κατακλύζουν κάθε παραλία κάνοντας ανυπόφορη την παραμονή κάθε λουόμενου που αναζητεί λίγη ηρεμία, ή, γενικότερα, την εκκωφαντική μουσική των κάθε είδους μπαρ που παρεμβαίνει στους ιδιωτικούς μας χώρους.

Το κείμενο του Ρικάρ, που συνδυάζει τη διαισθητική ματιά του γνώστη της λογοτεχνίας με την «αυστηρή» ματιά του πολιτικά σκεπτόμενου που θέλει να ερμηνεύσει εννοιολογικά τον κόσμο γύρω του, καταλήγει ένα απολαυστικό δοκίμιο γνώμης. Από καθαρά πρακτική πλευρά, το βιβλίο του Ρικάρ συνιστά για τον αναγνώστη μια πρώτης τάξεως εισαγωγή στην κατανόηση των δυτικών κοινωνιών του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, που χαρακτηρίστηκε από ένα άνευ προηγουμένου ξεχαρβάλωμα κάθε πεδίου της ανθρώπινης πράξης και σκέψης, από την εξατομίκευση των κοινωνιών, την κυριαρχία του θεάματος. Εν τέλει γίνεται λόγος γι’ αυτόν τον θρίαμβο της ασημαντότητας όπως είχε σχολιάσει παλαιότερα κι ο Κορνήλιος Καστοριάδης. Το δοκίμιο του Φρανσουά Ρικάρ μάς καλεί σε μια μάχη κατά των «νέων» και μας πείθει ότι η ωριμότητα κι η απλότητα ως τρόπος ζωής συνιστούν το μεγαλύτερο πλήγμα που θα μπορούμε να επιφέρουμε στις σύγχρονες καταναλωτικές κοινωνίες.

*Ο Νίκος Κασφίκης είναι ιστορικός