Η ποίηση και η ποιητική της

Απόλλων Γλύκας, Cabin, 2022, inkjet Εκτύπωση σε Hahnemuhle Photo Rag matt paper, UV τζάμι σε αυτοσχέδια ακρυλική κορνίζα και μεταλλική βάση, 80 x 60 x 10 εκ. 

Της Ευσταθίας Δήμου*

ΑΝΤΩΝΗΣ ΦΩΣΤΙΕΡΗΣ, Άπαντα τα ποιήματα (1970 - 2020), εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 480

ΘΕΟΔΟΣΗΣ ΠΥΛΑΡΙΝΟΣ, Ο ποιητής Αντώνης Φωστιέρης. Θεματικές και μορφολογικές προσεγγίσεις στο έργο του, εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 696

Μία από τις πλέον αξιοπρόσεκτες ποιητικές κυκλοφορίες του 2021 υπήρξε η συγκεντρωτική έκδοση απάντων των ποιημάτων του Αντώνη Φωστιέρη, ενός εκ των σημαντικότερων εκπροσώπων της γενιάς του ’70 που διαμόρφωσε, με το έργο του, τη δική του ποιητική φωνή, την δική του ιδιοπροσωπία η οποία, κατά βάση, έγκειται σε αυτό που θα όριζε κανείς ως εναγώνια ταλάντευση ανάμεσα στο δίπολο σκέψη - λέξη. Γιατί, πράγματι, η τέχνη του Φωστιέρη μοιράζεται εξ ίσου και ακριβοδίκαια ανάμεσα στην ποίηση, όπως μπορεί να νοηθεί το αδιαμόρφωτο εκείνο υλικό που έχει την έδρα του στη συνείδηση του καλλιτέχνη, και στην ποιητική, στον τρόπο, δηλαδή, με τον οποίο το υλικό αυτό τιθασεύεται και μορφοποιείται, με την καταλυτική επενέργεια του γλωσσικού εργαλείου και μέσου. Πρόκειται για έναν ποιητικό λόγο που δεν κρύβει στο ελάχιστο ούτε την εσωτερική φόρτιση του συγγραφέα, ούτε -πολύ περισσότερο- την κοπιαστική εργασία που έχει γίνει στο επίπεδο της λεκτικής επένδυσης ή απόδοσης των ιδεών. Γι’ αυτό ακριβώς η ποίησή του καταυγάζει την ένταση του δημιουργού, τις πυρετώδεις σκέψεις, την εντατική προσπάθεια, τις υπόγειες εκείνες ωθήσεις που οδηγούνε το χέρι στο χαρτί, παρόλο που πολλές φορές ο ποιητής δείχνει να θέλει ή να δοκιμάζει να γίνει χαμηλόφωνος ή ακόμα και «ψιθυριστός», δείχνει να θέλει να ελέγξει την εκρηκτική δύναμη της έμπνευσης και της μετουσίωσή της σε ένα δημιούργημα που, πάνω απ’ όλα, υπηρετεί την ομορφιά, νοούμενη όχι τόσο στη συναισθηματική, όσο στην ηθική της διάσταση.

Η αξία και η σημασία της εν λόγω έκδοσης ενισχύεται κατά πολύ από την παράλληλη -με τη διαφορά ενός μήνα- κυκλοφορία της πολυσέλιδης μελέτης του πανεπιστημιακού καθηγητή Θεοδόση Πυλαρινού για τον ποιητή, ενός βιβλίου που φιλοδοξεί να αποτελέσει μια ολόπλευρη προσέγγιση της τέχνης του, τόσο σε θεματολογικό, όσο και σε μορφολογικό επίπεδο. Οι απαιτήσεις πληρότητας του μελετήματος αυτού μπορούν να γίνουν αντιληπτές ακόμα και από μια σύντομη περιήγηση στα περιεχόμενα που κατευθύνουν και καθοδηγούν τον αναγνώστη στη σύλληψη της διττής και διφυούς υπόστασης του βιβλίου που αποτελείται ουσιαστικά από μια επισκόπηση των θεματικών του συγγραφέα, ανά ποιητική συλλογή, και από μια προσέγγιση των τρόπων και των τόπων γραφής του, όπως αυτοί αναφαίνονται και ανακύπτουν στη λεκτική επιφάνεια των ποιημάτων του. Το όλο εγχείρημα συμπληρώνει εκτενές και εξαντλητικό παράρτημα της εργογραφίας, βιβλιογραφίας, κριτικογραφίας του ποιητή, των μεταφράσεων των βιβλίων του σε ξένες γλώσσες, των εικαστικών αποτυπώσεων, των μελοποιήσεων, των ντοκιμαντέρ, των ραδιοφωνικών παραγωγών, των κατά καιρούς επισκέψεων, εκδηλώσεων, συμμετοχών σε φεστιβάλ και προγράμματα, αλλά και των διακρίσεων που ο Φωστιέρης έχει, μέχρι σήμερα, λάβει. Πρόκειται δηλαδή για μια άκρως κατατοπιστική μελέτη για το σύνολο της ποιητικής παραγωγής του Φωστιέρη, που επιπλέον επισημαίνει την αξία και τη σημασία της θεωρητικής συγκρότησης και θεμελίωσης, προκειμένου να μπορέσει κανείς να βαδίσει ασφαλέστερα και πολύ πιο σίγουρα μέσα στο λογοτεχνικό τοπίο.

Το ζητούμενο που θέτει η μελέτη του Πυλαρινού, δεδομένης κυρίως της έκτασης και της εξαντλητικής της επιδίωξης και προοπτικής, είναι η δυνατότητά της να αποτελέσει ένα σταθερό έδαφος αποτίμησης της ποίησης και της ποιητικής του λογοτέχνη, από τη στιγμή που ο τελευταίος εξακολουθεί ακόμη να δημιουργεί και να συνθέτει το ποιητικό του σύμπαν. Πρόκειται, πράγματι, για μια τολμηρή και θαρραλέα επιλογή, που δεν επιβεβαιώνει μόνο την πίστη και την βαθιά πεποίθηση του Πυλαρινού για το αξιομελέτητο της ποίησης του Φωστιέρη, αλλά και τη βαθιά του εμπιστοσύνη στην ίδια του την επιστήμη, να μπορεί να συλλάβει και να αποκρυπτογραφήσει το ποιητικό παρόν. Έτσι, μπορεί κανείς να υποστηρίξει ότι η σύγχρονη και συγχρονική με την ποιητική παραγωγή μελέτη, κριτική και φιλολογική ανάλυση, παρόλο που χάνει ως προς την παράμετρο της απόστασης του χρόνου, κερδίζει σημαντικά στο μέτρο και στο βαθμό που συλλαμβάνει και αποδίδει τον παλμό του παρόντος της ποιητικής δημιουργίας, τη μελετά εν τη γενέσει και εν τη εξελίξει της. Μπορεί, μάλιστα, να δει και να διαπιστώσει κανείς, μέσα από αυτήν την αλληλεπίδραση, τη δύναμη και τη δυναμική τόσο της ποίησης, όσο και της φιλολογικής επιστήμης να εκβάλλουν και -γιατί όχι- να εμπλουτίζουν και να μορφοποιούν η μία την άλλη.

Ο αναγνώστης, λοιπόν, έχοντας στις αποσκευές του τη φιλολογική-θεωρητική σκευή μπορεί από το βιβλίο του Πυλαρινού να περάσει σε αυτό του Φωστιέρη για να διαπιστώσει ότι, πράγματι, πρόκειται για μια ποίηση που ανοίγεται σε επιφάνεια και, την ίδια στιγμή, σε βάθος. Αυτό είναι και το ειδοποιό της γνώρισμα ή χαρακτηριστικό. Το ότι, δηλαδή, κατορθώνει να αγγίξει, να θίξει και να θέσει ένα πλήθος θεμάτων και θεματικών που αγκαλιάζουν όλο το φάσμα της ανθρώπινης ύπαρξης, ταυτόχρονα όμως να εισδύσει σε τέτοιο βάθος, ώστε τα ζητήματα αυτά να αποκτήσουν άλλον χαρακτήρα και άλλη προοπτική, να γίνουν, από βίωμα και εμπειρία, φιλοσοφική αναζήτηση και ενατένιση του ανθρώπου και της ζωής. Η φιλοσοφική διάσταση, άλλωστε, της ποίησης του Φωστιέρη είναι κάτι που έχει επισημανθεί από τους μελετητές, με τη διαφορά όμως ότι η διάσταση αυτή αποκτά τη χροιά του στοχασμού και ενός λόγου που ρέπει προς την καταβύθιση στο ουσιώδες και το ουσιαστικό. Εδώ ακριβώς έγκειται και η παράμετρος της επιλογής των λέξεων από τον ποιητή, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο τεχνουργεί και σαρκώνει τους στίχους του, τρόπος ο οποίος προσιδιάζει ακριβώς σε μια, λέξη - λέξη, στίχο - στίχο, κατάβαση ή διείσδυση μέχρι το μεδούλι των εννοιών, μέχρι την ψυχή των σκέψεων.

Είναι μια αρκετά διαφοροποιημένη αντίληψη για την ποίηση, αυτή που τη βλέπει όχι σαν στόχο αλλά σαν όχημα της δημιουργικής διαδικασίας, που δεν τελειώνει, δεν ολοκληρώνεται ποτέ, ακριβώς όπως η φιλοσοφική αναζήτηση. Πρόκειται, με άλλα λόγια για μια διά βίου μαθητεία και άσκηση στην τέχνη του λόγου, από έναν αφοσιωμένο εργάτη της εδώ και μια πεντηκονταετία. Η επισήμανση αυτή δεν είναι τυχαία. Η ποιητική δημιουργία του Φωστιέρη καλύπτει τα χρόνια από το 1970 μέχρι το 2020, συστήνοντας μια ποιητική φωνή που διαπέρασε και βάδισε μέσα στις μεγάλες αλλαγές, τις διακυμάνσεις, τις διάδοχες και διαδοχικές φάσεις από τις οποίες πέρασε η νέα ελληνική ποίηση, με κορυφαία και πιο καταλυτική στιγμή το πέρασμά της στον 21ο αιώνα, στην εποχή της δικτύωσης και των ηλεκτρονικών μέσων, που άφησαν αναπόφευκτα το στίγμα τους και στην ποιητική δημιουργία και παραγωγή. Αν, λοιπόν, θελήσει κανείς να απαντήσει στο ερώτημα σχετικά με το αν και κατά πόσο η ποίηση και η ποιητική του Φωστιέρη προσαρμόστηκε ή ακολούθησε ή επηρεάστηκε από τις νέες κάθε φορά πρωτοβουλίες και επιλογές, από τους πειραματισμούς και τις καινοτομίες, θα καταλήξει σε μια μάλλον αρνητική απάντηση. Η ποίηση του Φωστιέρη τράβηξε και τραβάει τον δικό της δρόμο, εξελίσσεται αφ’ εαυτής, έχοντας η ίδια θέσει τους όρους και τα όριά της. Ένα ατόφιο, αναγνωρίσιμο, κλειστό σύμπαν που ανοίγεται στον εαυτό του.

*Η Ευσταθία Δήμου είναι κριτικός λογοτεχνίας