Ποίηση πολιτική

Του Κώστα Βούλγαρη

ΛΕΝΙΑ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ, Αίθουσα των χαμένων βημάτων. 26 ασκεπείς λυγμοί, εκδόσεις Πόλις, σελ. 50

Πεζά ποιήματα, στιχουργημένα προσχηματικά στη μορφή του ελεύθερου στίχου, περιέχει το δεύτερο βιβλίο της διακεκριμένης μουσικού, κατά την κύρια δραστηριότητά της, Λένιας Ζαφειροπούλου. Δεν νομίζω όμως ότι πρόκειται για αδεξιότητα, ούτε φυσικά για άγνοια∙ κατά τη γνώμη μου, είναι μια δήλωση αδιαφορίας για τη στιχοποιητική φόρμα, οπότε, με την καταφυγή στην πλέον συμβατική από τις διαθέσιμες, ξεπερνά τον σκόπελο της επιλογής.

Έτσι όμως, μήπως θα πρέπει να περιοριστούμε, όσον αφορά την αναγνωστική προσδοκία αλλά και την κριτική αποτίμηση, μόνο στο «περιεχόμενο»; Και αυτό, ποιας μορφής θα υπηρετεί τα επίδικα και τα ζητούμενα; Όμως αυτή η προγραμματική αδιαφορία επεκτείνεται και στην υφή του περιεχομένου. Απουσιάζουν γλωσσικές εξάρσεις, λεκτικές πιρουέτες, απροσδόκητες αλλαγές ύφους και ανοικειωτικές εναλλαγές εικόνων, και όλες οι τυπικά ποιητικές κορυφώσεις.

Τι απομένει; Μήπως μια εγκεφαλική κατασκευή, που θα ασθμαίνει κάτω από το εννοιολογικό βάρος; Δεν είναι σπάνιες αυτές οι περιπτώσεις τα τελευταία χρόνια. Μήπως η μουσικός μεταφέρει, σε μια κάποια ποιητική εκδοχή, σκέψεις της και σχόλια για την τέχνη; Ούτε αυτό συμβαίνει, παρ’ ότι πολλά από τα πεζά αυτά ποιήματα αφορούν πρόσωπα της τέχνης, όμως της ποιητικής τέχνης, διαλέγονται με έργα τους, είτε θεματολογικά είτε ακόμα και διακειμενικά, αλλά και με την εποχή τους, το ιστορικό περιβάλλον μέσα στο οποίο εκείνοι έγραψαν.

Όσιπ Μάντελσταμ, Μαγιακόφσκι, Παστερνάκ, Γκουμιλιόφ, Αχμάτοβα, κυρίως όμως Μάντελσταμ, η λογοτεχνική γενιά της ρώσικης πρωτοπορίας κυριαρχεί στα συμφραζόμενα, κάποτε και στα τεκταινόμενα του «περιεχομένου» του βιβλίου. Μια ελεγεία για τη «χαμένη γενιά» της επανάστασης; Για την ίδια την επανάσταση; Ο ελεγειακός τόνος είναι υπαρκτός, μάλλον πανταχού παρών, η ένταση ανεβαίνει κατακόρυφα και μόνο με την αναφορά αυτών των ονομάτων, πόσω μάλλον με την αναφορά συγκεκριμένων περιστατικών εκείνων των χρόνων. Εξιδανίκευση των ποιητών και εύκολος καταγγελτισμός των πολιτικών αδιεξόδων; Ούτε αυτό, το τόσο συνηθισμένο ευδοκιμεί σε τούτες τις σελίδες.

Η Λένια Ζαφειροπούλου, μέσα σε αυτή την αφηγηματική συνθήκη που φτιάχνει, με όλες τις ιστορικές αναφορές, αναρωτήσεις και αναστοχασμούς, επιχειρεί να μιλήσει πολιτικά. Βεβαίως υπαινικτικά, όπως αρμόζει, χωρίς όμως να κρύβεται. Για παράδειγμα, όλη η αφήγηση εκβάλλει στο παρόν, όπου έχουμε τους μόνον κατ’ όνομα πολίτες του Κογκό, οι οποίοι, σε συνθήκες και εργασιακές σχέσεις δούλων, εξορύσσουν τα υλικά για τα διαδήματα του δυτικού, και όχι μόνο, καταναλωτισμού: Κάτω απ’ τον διαμαντένιο ήλιο του Κογκό/ σπάνε οι πολίτες διαμαντόπετρες. Και λίγο πιο κάτω: Εργάτες κλωστοϋφαντουργίας στο Μπαγκλαντές

Όλα αυτά συμπληρώνονται με αρκετές άλλες ιστορικές και πολιτισμικές αναφορές, φτιάχνοντας μια μεγάλη εικόνα του δυστοπικού παρόντος μας, όμως σε κάθε σελίδα, σε κάθε σημείο του βιβλίου, είναι παρούσα η θέληση και το σθένος για ζωή, για κριτική και ανάδραση. Τελικά, έτσι αναδύεται και η επιλογή της ποιήτριας, να εμπιστευθεί την ποίηση στην αφηγηματική ισχύ της, να εμπιστευθεί και τον λυρισμό στην αργόσυρτη ροή του, που χωρίς καταρράκτες και πίδακες κατακλύζει όλο το κείμενο.

Χριστίνα Κάλμπαρη, Σκηνή Ι, 2021, ακρυλικό σε καμβά, 90 x 80 εκ.