Η επιλογή της σύνθεσης

Του Δημήτρη Παπανικολόπουλου*

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΙΟΥΠΚΙΟΛΗΣ, Το πολιτικό. Σύγχρονοι στοχασμοί, εκδόσεις Έρμα, σελ. 150

Το τελευταίο βιβλίο του Αλέξανδρου Κιουπκιολή θα μπορούσε να συνοψιστεί σε μια φράση: Η πολιτική δεν παράγεται μόνο εντός του κράτους ή σε σχέση με το κράτος, αλλά και στην κοινωνία, ακόμα και στο επίπεδο των προσωπικών σχέσεων, μακριά από τα κεντρικοπολιτικά μέτωπα, ενώ δεν μπορεί να ταυτίζεται μονομερώς ούτε με τις ατελείωτες αντιπαραθέσεις και συρράξεις, αλλά ούτε και με τη διαβούλευση που σκοπό έχει τη σύνθεση και το ξεπέρασμα των αντιθέσεων. Η πολιτική έχει σχέση με όλα τα προηγούμενα.

Για να μας καταστήσει σαφές το παραπάνω συμπέρασμα, ο συγγραφέας περιδιαβαίνει στη σύγχρονη πολιτική θεωρία περπατώντας πάνω στους άξονες κράτος – μη κράτος, κεντρική πολιτική – προσωπική, υπο-, ετερο-, μικρο-πολιτική, και πόλεμος – ειρήνη. Το βιβλίο, επομένως, αποτελεί ένα ευσύνοπτο και εύληπτο (όσο επιτρέπουν οι αναφορές σε μείζονες στοχαστές του πολιτικού) εγχειρίδιο επί του αντικειμένου του πολιτικού. Ο αναγνώστης και η αναγνώστρια έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν την πορεία του συγγραφέα προς το τελικό συμπέρασμα μέσα από την κριτική ανάγνωση κορυφαίων στοχαστών, τους οποίους ο συγγραφέας αξιοποιεί, χωρίς να τους χαρίζεται.

Ξεκινώντας, λοιπόν, από την εμπεδωμένη ιδέα ότι το κρίσιμος τόπος του πολιτικού είναι το κράτος, μας καλεί να διευρύνουμε το πεδίο σκέψης μας αφενός στις «κοινωνίες χωρίς κράτος», που μελέτησε ο Πιερ Κλαστρ, και αφετέρου στις εξωθεσμικές πολιτικές πραγματικότητες, όπως είναι για παράδειγμα τα κοινωνικά κινήματα. Στη συνέχεια, μας οδηγεί μέσω των φεμινιστικών λόγων να θυμηθούμε ότι και «το προσωπικό είναι πολιτικό», καθώς και ότι η εξουσία γεννάται, κυκλοφορεί και αναπαράγεται εντός των καθημερινών διαπροσωπικών σχέσεων, όπως πειστικά κατέδειξε ο Φουκώ. Επομένως, οδηγούμαστε στο συμπέρασμα ότι σε κάθε κοινωνία διανοίγονται πολλά (αλληλοτροφοδοτούμενα και αλληλοσυγκρουόμενα) πεδία πολιτικής σκέψης και δράσης, καθώς και ισάριθμες δυνατότητες.

Πως μπορούν, όμως, να αξιοποιηθούν αυτές οι πολιτικές δυνατότητες; Μέσω της σύγκρουσης ή μέσω της συνεννόησης; Ο συγγραφέας επιμελώς επεξεργάζεται την απάντησή του, πλοηγώντας μεταξύ ατελέσφορων άκρων: του πολέμου και της ειρήνης. Για το σκοπό αυτό αποστασιοποιείται από τη μια α) από τη θανάσιμη πάλη μεταξύ εχθρών και φίλων, του Καρλ Σμιτ, που τείνει να καταργήσει τη δυνατότητα της πολιτικής, και β) από το δημοκρατικό αγωνισμό, της Σαντάλ Μουφ, που επικεντρώνει στον αγώνα μεταξύ ομοιογενών στρατοπέδων για την απόκτηση της ηγεμονίας, υποτιμώντας τη δυνατότητα συνθέσεων και αναστοχασμού, και από την άλλη γ) από τη συνύπαρξη και τη διαβούλευση των ελεύθερων από οικονομικές υποχρεώσεις πολιτών, της Χάνα Άρεντ, που μπορεί να μη λαμβάνει υπόψη της τις συλλογικές εκμεταλλευτικές και καταπιεστικές σχέσεις που επιτρέπουν αυτή τη διαβουλευτική διαδικασία μεταξύ ελεύθερων και ίσων ατομικοτήτων, και δ) από την ανταλλαγή έλλογων επιχειρημάτων μεταξύ αντιτιθέμενων δρώντων, του Τζον Ρωλς, καθώς αυτή είναι προσανατολισμένη εμμονικά προς τη διατήρηση της κοινωνικής ειρήνης.

Ύστερα από αυτή του την περιδιάβαση, ο συγγραφέας έχει συλλέξει ό,τι του είναι χρήσιμο για μια γόνιμη και πρακτικά προσανατολισμένη σύνθεση: το πολιτικό δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την ανάδειξη και την πολιτικοποίηση των διαφορών, ούτε όμως και χωρίς τη μέριμνα της συνεννόησης, της σύνθεσης, και της δημιουργίας πιο συμπεριληπτικών μοντέλων πολιτικής. Όχι στην κανονικοποίηση της κοινωνικής αδικίας, όχι στη φετιχοποίηση της σύγκρουσης.

Ο Αλέξανδρος Κιουπκιολής δεν έχει ανάγκη από ιδιαίτερες συστάσεις ούτε περιμέναμε το τελευταίο του βιβλίο για να βεβαιωθούμε για την ευρυμάθεια, την αγχίνοια, και τη διεισδυτική του σκέψη. Η ανάγνωση είναι επιλογή, η πολιτική είναι μοίρα.

*Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι δρ Πολιτικής επιστήμης

Κώστας Παππάς, κατασκευή, μεταλλικά τρίποδα, χρωματιστά  φώτα, φωτιστικά
και κάρβουνο σε χαρτί 210 x 120 εκ.